Buitengebied Rijssen-Holten

3.2 Ondergrond en ontstaansgeschiedenis

In de voorlaatste ijstijd waarbij het landijs Noord-Nederland bereikte is het landschap van Rijssen-Holten gevormd. Grote ijslobben drukten de eerder gevormde afzettingen omhoog tot heuvelruggen, ook wel stuwwallen genoemd. Het stuwwallencomplex Sallandse Heuvelrug is op deze manier ontstaan. De Holterberg, de Beuseberg en de Rijsserberg maken deel uit van het stuwwallencomplex.

In de laatste ijstijd bereikte het landijs Nederland niet. Wel heerste er een zeer koud klimaat. De wind had vrij spel en kon grote hoeveelheden zand wegblazen en weer neerleggen. Hierdoor ontstond erosie en/of overdekkingen met dekzand. De stuwwallen steken als hoogste delen boven de zandvlaktes uit. Plaatselijk ontstonden dekzandruggen en -koppen (jonger dekzand), zoals aan de oostzijde van de Holterberg (langs de Lichtenbergerweg). De mens heeft bij het in gebruik nemen van gronden ingespeeld op de hoogteverschillen. Bij de vestiging had de mens een zekere voorkeur voor de hoge landschapsdelen: soms erboven op, maar vaak in het grensgebied tussen hoog en laag. Hier ontstonden de eerste nederzettingen.

Naast de hoogteverschillen als gevolg van de geologische ontstaanswijze, kent het grondgebied van Rijssen-Holten ook microreliëf, onder andere door de enken (Holter- en Lokerenk). Deze enken werden van oudsher gebruikt als bouwland. De enken hebben een glooiend, bol en open karakter.

De gebieden bij Espelo, Neerdorp en Dijkerhoek zijn de bovenstroomse gebieden van de weteringen die allemaal richting Salland en de IJssel stromen. Het gaat om een vlak terrein met dekzandkoppen waarop nederzettingen zijn ontstaan. Door het graven van de weteringen zijn de nattere delen vanuit deze nederzettingen in cultuur gebracht.

De oostrand van de gemeente Rijssen-Holten wordt gekenmerkt door het Reggedal. Een deel van de zuidwestelijke gemeentegrens wordt gevormd door de Schipbeek en de Oude Schipbeek. Hierlangs liggen enkele (kleine) dekzandopduikingen.