Drentsche Hoofdvaart

5.9 Archeologie en cultuurhistorie

Archeologie

Vanaf de zestiende eeuw worden de grote veengebieden in cultuur gebracht. De aanleg van de Drentsche Hoofdvaart vanaf 1763 geeft de ontginning een grote impuls. De Hoofdvaart wordt de ontginningsbasis en transportas van het gebied. Haaks op de Drentsche Hoofdvaart worden wijken gegraven voor de ontwatering van het veen. Tussen Hoogersmilde en Assen ontstaat een langgerekt lint van bebouwing. Mede gezien de relatief recente bewoningsgeschiedenis van het gebied zijn de archeologische verwachtingen binnen het onderhavie plangebied over het algemeen beperkt, zo blijkt uit de Archeologische verwachtings- en beleidskaart van de gemeente. Er zijn in het verleden weliswaar enkele archeologische vondsten in het gebied gedaan, maar uit recent uitgevoerd wetenschappelijk onderzoek blijkt dat een groot deel van deze vondsten als 'onecht' moet worden gekwalificeerd. Niettemin zouden in de dieper gelegen lagen nog wel archeologische relicten kunnen voorkomen. In dit verband zijn de 'celtic fields' vermeldenswaardig. Met de ontwikkeling van de celtic fields (ook wel raatakkers genoemd) wordt vanaf 1000 voor Christus een nieuwe landbouwkundige traditie ingezet. De celtic fields zijn complexen van veldjes van circa 40 x 40 m die zijn omzoomd door lage wallen. Het systeem is gebaseerd op wisselteelt waarbij de akkers afwisselend als bouwland, braakliggend land of huisplaats in gebruik zijn. Op het Hijkerveld en het Elper Noorderveld zijn complexen van celtic fields aangetroffen. Veel celtic fields zijn in latere tijd geëgaliseerd, maar op luchtfoto's zijn de patronen nog herkenbaar.

Het archeologisch beleid van de gemeente Midden-Drenthe werkt in dit bestemmingsplan door. De hiervoor genoemde Archeologische verwachtings- en beleidskaart is hierbij als uitgangspunt genomen. Geregeld is dat ter plaatse van gronden, die op voornoemde kaart zijn voorzien van een archeologische verwachtingswaarde (laag, middelhoog en hoog), eerst een archeologisch onderzoek moet plaatsvinden, alvorens bepaalde werken of werkzaamheden mogen worden uitgevoerd. Het behoud van eventueel aanwezige archeologische waarden is op die manier adequaat gewaarborgd

Cultuurhistorie

De Drentsche Hoofdvaart is een duidelijk element aan de rand van het Drents Plateau. De Drentse Hoofdvaart, met aanpalende lintbebouwing, is van cultuurhistorisch provinciaal belang en staat als gebied in de Cultuurhistorische Hoofdstructuur. De karakteristieken en de provinciale ambities staan beschreven in de nota "Het Cultuurhistorisch Kompas Drenthe". De Drentse Hoofdvaart valt als gebied onder de sturingscategorie "Voorwaarden verbinden". Het Cultuurhistorisch Kompas vermeldt hierover het volgende: “Met een reeks sluizen, sluisgebouwen en bijbehorende bebouwing is de Drentsche Hoofdvaart een kenmerkende cultuurhistorische lijn door het Drentse landschap'. Ook de Omgevingsvisie heeft de cultuurhistorische samenhang van de Drentsche Hoofdvaart in het beleid van het Cultuurhistorisch Kompas vertaald naar haar kernkwaliteit: oorspronkelijkheid.

Als karakteristiek wordt hier aangehaakt bij de toeristische ontwikkelingen om een samenhangend systeem te ontwikkelen. Een uitdaging dus om de recreatie te koppelen aan de cultuurhistorie bij planontwikkeling. In het kader van de 'Structuurvisie Platteland leeft' wordt de geïsoleerde ligging van de Drentsche Hoofdvaart vermeld maar ook aangegeven als een kernwaarde van de gemeente Midden-Drenthe gezien de ontstaansgeschiedenis.

De gemeente is voornemens een Cultuurhistorische waardenkaart op te stellen. Hierin worden cultuurhistorische waarden geinventariseerd, gewaardeerd en vertaald in beleid. Uitgangspunten hiervoor moeten nog worden geformuleerd. In dit bestemmingsplan worden de cultuurhistorische aspecten beschermd. Middels de opgenomen regeling is bepaald dat het zonder omgevingsvergunning niet mogelijk is bepaalde ingrepen te doen die van invloed kunnen zijn op de uitstraling van een karakteristiek pand of op de uitstraling van een waardevolle boom.

Vaartweg 1 Smilde

De nieuw te realiseren woning naast Vaartweg 1 wordt mogelijk gemaakt door gebruik te maken van de Ruimte voor Ruimte regeling. De grote gesloopte schuur stond net als de bijbehorende bedrijfswoning haaks op de Hoofdvaart, net als de andere, meest traditionele bebouwing in het lint. De nieuw te realiseren woning staat niet haaks op de Hoofdvaart. De provincie Drenthe heeft in de vooroverlegreactie aangegeven, dat een nieuwe woning haaks op de vaart meer recht doet aan de bestaande structuur.

Uit inventarisaties is gebleken, dat in de lintbebouwing langs de Vaart sprake is van een ruimtelijke verscheidenheid, door verschillende bouwhoogten, bouwvormen, terugliggende voorgevelrooilijnen en verbijzondering in wegenstructuur bij verkeerskruisingen (bruggen).

De voorgestelde bebouwing voldoet aan:

• 1. de stedenbouwkundige structuur van het veenontginningsgebied (bouwen in het lint);
• 2. kleinschalig van karakter en sluit aan bij het vrijwel aaneengesloten patroon van vrijstaande woningen (panden);
• 3. de voorgevelrooilijn volgt de aanwezige wegenstructuur;
• 4. de bebouwing wordt aangepast aan de omgeving qua afmetingen, materialisering en kleurgebruik.

Met betrekking tot het afwijken van de haakse verkaveling van het lint voor de Vaartweg 1 het volgende:

In de omgeving van de Rijksweg, Vaartweg, Boerenlaan en Elzenlaan vindt een verbijzondering plaats door de aanleg van de brug over de Drentsche Hoofdvaart. Met deze verbinding heeft het wegenbeloop een brinkachtige vorm gekregen. Rondom deze 'brink' (Boerenlaan) heeft zich de huidige bebouwing ontwikkeld. De geplande nieuwbouwwoning wordt hieraan gekoppeld, waardoor er een geleidelijke overgang ontstaat naar de bestaande lintbebouwing langs de Vaartweg. De nokrichting van deze woning staat in principe haaks op deze wegenstructuur.

Uit oogpunt van stedenbouw past de voorgestelde situering van het nieuwe bouwblok in de ritmiek van de omgeving.