Kern Zevenbergschen Hoek

2.5 Ruimtelijk-functionele structuur

Landschappelijke context

De kern Zevenbergschen Hoek is ontstaan aan de kruising van dijken, namelijk de noordoost-zuidwestgerichte Bloemendaalsche Zeedijk-Hoge Zeedijk en het noordwest-zuidoostgerichte tracé van de huidige Ewoudsdam-Hoofdstraat- Driehoefijzersstraat. In latere tijd werd het laatstgenoemde tracé benut voor de aanleg van een tolweg van Breda naar Moerdijk (de Straatweg naar de Moerdijk). Ter hoogte van de Korte Landekensweg scheidde de weg zich echter af van de oude route. Door de ligging aan een kruising van dijken ligt de huidige dorpskern in verschillende polders: de Elderspolder, Geldersche Polder, Kleine Schenkeldijksche Polder, Polder Oudland van Zevenbergen en de Groote Zonzeelsche Polder.

Het belang en de voorname status van de oude straatweg komt tot uiting in de aanwezigheid van meerdere - inmiddels meestal gemoderniseerde - oude herenhuizen met een toren- of klokgevel die aan de Driehoefijzersstraat en vooral aan de Hoofdstraat zijn gebouwd.

Zevenbergschen Hoek is één van de kernen waar na de watersnoodramp van 1953 op initiatief van Noorwegen nieuwe huizen werden gebouwd. Deze aan de Olavstraat gebouwde Scandinavische huizen zijn direct herkenbaar door hun specifieke bouwvorm en de constructie van hout. De meeste van deze huizen hebben inmiddels echter stenen buitengevels.

Foto 2.1 Scandinavisch huis

De aanwezigheid van de A16 en de drie spoortracés hebben geleid tot een in ruimtelijke zin geïsoleerde ligging van de kern. De kern wordt met uitzondering van de zuidzijde ingekaderd door spoortracés. Hierdoor is er sprake van een indirecte ruimtelijke of landschappelijke relatie met het oostelijk en vooral het westelijk gelegen poldergebied.

Hoofdstructuur

De ruimtelijke hoofdstructuur van het dorp wordt sterk bepaald door de nabijheid van de - voor het dorp - grootschalige infrastructuur van de rijksweg A16 en de verschillende bij het dorp uiteenwijkende spoortracés (onder andere van het spoor van Dordrecht naar Roosendaal en Breda en van de HSL). Hierdoor ligt het dorp als het ware aan drie zijden ingeklemd, terwijl het tevens intern door enkele dijken en wegen wordt doorsneden. Dit heeft geleid tot een aantal geheel verschillende woonbuurten, waarbij de oorspronkelijke polderverkaveling niet meer herkenbaar is (met uitzondering van de ten oosten van de Driehoefijzersstraat gelegen woonbuurt).

De oudere dorpsbebouwing ligt in de vorm van lintbebouwing aan het assenstelsel van de dijken en de oude straatweg en bestaat vooral uit individueel gebouwde panden, soms volledig vrijstaand maar vaak ook tegen of op korte afstand van elkaar gebouwd. Plaatselijk komen twee-onder-een-kap- en eengezinsrijenwoningen voor. Plaatselijk staan tussen deze oude dorpsbebouwing nog kleinschalige bedrijven en oude boerderijen, zoals aan De Molensteen en de Driehoefijzersstraat (waaronder de in 1640 gebouwde historische boerderij 'De Vlijt' met een uit 1907 daterende schuur). Direct ten oosten van het oude spoor staat aan de noordzijde van de Driehoefijzersstraat het in 1612 gebouwde monumentale veerhuis Huize Bloemendaal.

Een bijzonder gegeven vormt de iets ten noorden van de historische kruising in de tachtiger jaren van de 19e eeuw gebouwde Bartholomeuskerk. Deze kerk ligt met een kerkplein aan de oostzijde van de Hoofdstraat, waarbij het plein aan de overzijde van de straat overgaat in de pleinachtige ruimte van het Plein 1940. In het St. Martinuspark achter de kerk bevindt zich het oorlogsmonument ter nagedachtenis aan de gevallenen van de Tweede Wereldoorlog.

Figuur 2.1 Ruimtelijk functionele structuur

Woonbuurten

Als gevolg van de doorsnijding van de dorpsplattegrond is het naoorlogse dorpsgebied in meerdere, in grootte variërende, deelgebieden te onderscheiden. De oudste uitbreidingen liggen ten noorden van de Hoge Zeedijk en de Bloemendaalse Zeedijk; de jongere woonbuurten juist aan de zuidzijde.

Woonbuurt rond de kerk en Olavstraat

Deze noordoostelijk gelegen woonbuurt strekt zich uit tussen de Hoofdstraat, de Bloemendaalse Zeedijk en het oude spoor naar Raamsdonksveer. Binnen deze woonbuurt komen veel voorzieningen voor, zowel in de maatschappelijke, recreatieve als commerciële sfeer. Er is sprake van een sterke clustervormige menging van wonen en andere functies. De woonbebouwing bestaat bijna geheel uit vrijstaande en twee-onder-een-kapwoningen in maximaal twee bouwlagen onder kap. Deze woningen komen min of meer geconcentreerd voor in een aantal kleine door groen en voorzieningen van elkaar gescheiden clusters aan de Olavstraat-Kerkpad, het Nonnenpad en aan De Vier Uitersten. Bijzondere woonbebouwing komt voor aan de Olavstraat en in de zuidpunt van de woonbuurt. Aan de Olavstraat staan nog 10 origineel in hout gebouwde Scandinavische woningen. Bij het merendeel van deze woningen zijn de houten gevels inmiddels vervangen door gemetselde gevels. In de zuidpunt, op de hoek van de Hoofdstraat-Driehoefijzersstraat, staat verzorgingshuis St. Martinus met aanleunappartementen. Het oude hoofdgebouw aan de Hoofdstraat bestaat uit twee bouwlagen onder flauwe kap met plaatselijk twee uitgebouwde delen in drie bouwlagen onder een tonrond dak.

Woonbuurt rond Plein 1940

Deze noordwestelijke woonbuurt bestaat eigenlijk uit één lange parallel aan de Hoofdstraat gelegen woonstraat (de Frisostraat) met een daarbij halverwege de straat op aansluitende pleinachtige ruimte (Plein 1940). Karakteristiek zijn onder andere de aan het plein in anderhalve bouwlaag onder kap gebouwde oudere woningen met een tuitvormig dakhuis. Ook staan hier naoorlogse woningen in twee bouwlagen onder kap. Op het plein bevindt zich een cafetaria. In het gebied ten noorden van het plein bestaan de woningen voor het merendeel uit in twee lagen onder kap gebouwde eengezinsrijenhuizen en enkele twee-onder-een-kapwoningen; in het zuidelijk gelegen deel voor het merendeel uit oudere twee-onder-een-kapwoningen in anderhalve bouwlaag onder kap.

Woonbuurt rond De Wieken en De Vang (Molenbuurt)

Deze woonbuurt ligt ten westen van de Driehoefijzersstraat en bestaat uit een aantal binnen en aan de slingerende ontsluitingslussen van De Wieken en De Vang gelegen woonclusters. De woonbuurt sluit direct aan bij de achtererven van de aan de Driehoefijzersstraat gelegen woningen en wordt ontsloten vanaf deze straat en vanaf De Molensteen (eertijds de Hoge Zeedijk).

De woningen rond De Wieken bestaan voor het merendeel uit eengezinsrijenwoningen. Daarnaast komen twee appartementengebouwen onder plat dak en een beperkt aantal vrijstaande en twee-onder-een-kapwoningen voor. Plaatselijk zijn garages gerealiseerd op binnenterreinen achter de woningen, waardoor het straatbeeld minder nadrukkelijk door geparkeerde auto's wordt bepaald.

Rond De Vang komen ongeveer evenveel eengezinsrijenhuizen voor als vrijstaand of twee-onder-een-kap gebouwde woningen. De woningen bestaan uit maximaal twee bouwlagen onder kap. In het meest zuidelijk gelegen gedeelte van dit woongebied worden vrijstaande woningen gerealiseerd aan een doodlopende weg (De Omloop).

Woonbuurt bij de Vlijt

Dit is de enige woonbuurt die nog een herkenbare relatie bezit met het aan de oost- en zuidzijde gelegen polderlandschap. De woonbuurt bestaat uit 7 eilanden waarvan er zes met doodlopende insteekstraten en één met een lusvormige weg vanaf 'De Vlijt' worden ontsloten. De eilanden zijn onderling niet verbonden. Het merendeel van de woningen bestaat uit vrijstaande woningen op relatief grote erven en voorts uit een aantal twee-onder-een-kapwoningen en een enkel blok met drie-onder-een-kapwoningen. De woningen bestaan uit maximaal twee bouwlagen onder een haaks of evenwijdig aan de straat gelegen kap (meestal zadeldak en soms een punt-, schild- of afgeplat dak of samengestelde kap). De wooneilanden worden door middel van een brede watergang gescheiden van het oude bebouwingslint van de Driehoefijzersstraat. Binnen de woonwijk is de nabijheid van de polder op een aantal plaatsen te ervaren, hetzij door de aanwezigheid van wegen of voetpaden in de buitenrand van de wijk of door middel van doorzichten tussen de bebouwingsclusters door.

Woningtypologie

De woningvoorraad bestaat voornamelijk uit grondgebonden woningen. Enkele gestapelde woningen in de vorm van beneden-bovenwoningen komen voor binnen één van de woonclusters aan De Wieken en bij de Riethof. Daarnaast komt gestapelde woningbouw voor aan de zuidzijde van Plein 1940 bij de aansluiting met de Hoofdstraat en in de vorm van het aan de Hoofdstraat gelegen verzorgingshuis St. Martinus. De grondgebonden woningen bestaan uit zowel vrijstaande, twee-onder-een-kap- en eengezinsrijenwoningen. De eengezinsrijenwoningen zijn overwegend gebouwd onder een doorlopend zadeldak. De twee-onder-een-kapwoningen bestaan vooral uit schild- of zadeldaken. Bij vrijstaande woningen is echter sprake van een sterke afwisseling in kapvormen en komen behalve, zadel-, schild- en puntdaken ook veel samengestelde kappen voor.

Groenstructuur

De groenstructuur van Zevenbergschen Hoek wordt sterk bepaald door het groen op de erven, de randzone langs het spoor en een aantal plaatselijk binnen de dorpsplattegronden aanwezige groene ruimten. Met name bij de woonbuurt aan De Vlijt is nog sprake van een sterke relatie met het aansluitende polderlandschap. Van groot belang voor de beleving van de openbare ruimte in algemene zin is echter ook het oude al dan niet met groen aangeklede bebouwingspatroon van de dijken en de oude straatweg.

Plaatselijk komen binnen het bebouwingspatroon op meerdere plaatsen groene gebieden voor, zoals ter hoogte van de aansluiting van de Ewoudsdam en Olavstraat op de Hoofdstraat, de omgeving van de kerk en de wijde omgeving van de rotonde van de Hoofdstraat-Driehoefijzersstraat (omgeving molen, St. Martinus, boerderij 'De Vlijt', Huize Bloemendaal). Ook heeft het ten noorden van de Olavstraat gelegen deel van de Hoofdstraat een groen ingerichte middenberm. De noordwestelijke woonbuurt heeft in delen een bijzonder groen karakter door met name de aanwezigheid van de groene ruimten bij de kerk en langs de Bloemendaalse Zeedijk en (in mindere mate) de omgeving van het tennispark en de school. De bijzondere uitstraling van de zuidoostelijke woonbuurt aan De Vlijt wordt in hoge mate bepaald door de waterstructuur, de groene wegberm en de achtertuinen. Ter hoogte van de kruising van De Vlijt met de Driehoefijzersstraat sluit deze groenstructuur aan bij de groene randzone van De Omloop en de Verlegde Hoge Zeedijk.

Voorzieningen

De meeste dorpsvoorzieningen komen voor binnen het noordelijk van de Zeedijk gelegen dorpsgebied. Hier bevinden zich de r.-k.-kerk, het dorpshuis De Zevensprong, een postkantoor, het verzorgingshuis St. Martinus, de basisschool De Hoeksteen en een tennispark. De belangrijkste winkelstraat betreft de Hoofdstraat. Aan de Bloemendaalse Zeedijk ligt iets ten noordoosten van de kruising met het spoor een begraafplaats. Horeca komt voor aan de Hoofdstraat en op het Plein 1940.

Ten zuiden van de Zeedijk ligt ter hoogte van de aansluiting van de Vlijt een sportcomplex met twee speelvelden. Aan De Molensteen/De Wieken staat nog het restant van een op een verhoging gebouwde oude korenmolen.