| Plan: | Kom Terborg 2011 |
|---|---|
| Status: | vastgesteld |
| Plantype: | bestemmingsplan |
| IMRO-idn: | NL.IMRO.1509.BP000074-DE01 |
Terborg ligt in het zuiden van de regio Achterhoek in de provincie Gelderland. Ten noordwesten van Terborg ligt de grootste plaats in de omtrek, Doetinchem. Ten zuidwesten liggen Zeddam en 's Heerenberg. Ten zuiden van Terborg liggen Ulft en Gendringen en ten oosten Varsseveld. Terborg is min of meer vastgegroeid aan drie andere kernen, namelijk Etten ten zuidwesten, Silvolde ten zuidoosten en Gaanderen (de grootste kern) ten noorden van Terborg.
Terborg ligt in de gemeente Oude IJsselstreek. Kenmerkend voor deze regio is dat er zowel rivierengebieden als zandgrondgebieden voorkomen. De verschillen tussen deze gebieden zijn aanzienlijk met betrekking tot reliëf, bodem, ruimtegebruik, verkaveling en flora en fauna. De rivier Oude IJssel vormt de overgang tussen deze gebieden. Aan de noordzijde liggen het drogere dekzandgebied en kampenlandschap met heide-ontginningen. Aan de noord-oostzijde van de Oude IJssel bevinden zich ook heidebroek ontginningen op de lage delen waar vroeger natte heide en moeras voorkwam (straatnamen eindigen daar vaak op 'dijk'). Vermeldenswaardig zijn ook de rivierduinen tussen de rivier en het zandgrondgebied waarop terborg (en Silvolde) gebouwd zijn. Aan de zuidwestzijde komen oeverwallen en stroomruggen voor. Terborg ligt ten noorden van de Oude IJssel.
Tot aan de 19e eeuw bestond het stadje alleen uit de bebouwing langs de hoofdstraat. In de 19e eeuw werden de grachten gedempt, de poorten gesloopt en vond de eerste uitbreiding plaats. Langs de Oude IJssel ontwikkelde zich bouwnijverheid en perifere detailhandel. Door deze ontwikkelingen ontstond de lintvormige groei van de bebouwing langs de rivier. Na de oorlog vonden de uitbreidingen van Terborg met name ten noorden van de historische stad plaats.
De ontstaansgeschiedenis van Terborg is in haar structuur nog goed afleesbaar. Huize Wisch met bijbehorende tuinen vormt een karakteristiek groenelement aan de Oude IJssel. De dichtbebouwde Hoofdstraat vormt de bebouwde tegenhanger van het landgoed en vormt het centrum van het dorp. Winkels, cafés en andere openbare voorzieningen bepalen het beeld. De N.H. Kerk en R.K. St. Georgius vormen in deze straat beeldbepalende elementen. De historische uitvalswegen van Terborg naar Etten, Silvolde, Doetinchem en Varsseveld vormen opvallende elementen binnen de huidige structuur.
Toch hebben zich in de tijd veranderingen voorgedaan die de historische structuur hebben doen vervagen. De kern heeft haar ontstaan te danken aan de Oude IJssel. Alleen is de rivier in het beeld van Terborg niet duidelijk aanwezig. Een strook bedrijvigheid scheidt het centrum van de rivier.
Bovendien zijn de toegangspoorten en de verdedigingswerken rondom het historische centrum verdwenen. De plekken waar de poorten hebben gestaan vormen beeldbepalende plekken binnen de structuur. Dit komt vooral door de karakteristieke historische bebouwing die nog aanwezig is. Het tracé van de huidige Walstraat en het Gravenpad rondom het centrum volgen de belijningen waar ooit de verdedigingswerken gelegen hebben. De Hoofdstraat is autoluw geworden. Het verkeer gaat niet meer door deze straat maar buigt af via de Walstraat en verbindt zo de Ettensestraat met de Doetinchemseweg. Voor deze omlegging zijn aan beide zijden van het historische centrum doorbraken gemaakt welke de helderheid in de structuur niet duidelijk maken.
De eerste nederzetting concentreerde zich aan de hoofdstraat, maar langzaam vindt er aan weerszijden van de Hoofdstraat verdichting plaats. Langs de uitvalswegen verrijzen herenhuizen en middenstandswoningen. Bij de aanleg van de spoorlijn en het station (1885) wordt de Stationsstraat bebouwd met statige herenhuizen.
De eerste planmatige ontwikkelingen vinden plaats in westelijke richting. In de jaren '30 worden er woningen gebouwd in de omgeving van de Vulcaanstraat. In aansluiting hierop wordt Terborg-west met woningbouw ingevuld.
De laatste jaren vindt de ontwikkeling meer in oostelijke richting plaats en is de sprong over de spoorlijn genomen (de woonwijk Voorbroek vlakbij het station).
Vrijwel alle woningen in Terborg zijn eengezinswoningen in de vorm van vrijstaande, halfvrijstaande of aaneengebouwde woningen. In het centrum zijn woningen boven voorzieningen aanwezig en ten noorden van het centrum bevinden zich enkele complexen met gestapelde woningbouw. Aan de noordzijde ligt achter 'losse' bebouwing het buitengebied. De overgang van kern naar buitengebied is hier geleidelijk en prettig.
Terborg is in de volgende stedenbouwkundige deelgebieden in te delen:
Historisch stadsgebied
Hierbij gaat het om de bebouwing aan de Hoofdstraat en de beide koppen van de Hoofdstraat waar ooit de stadspoorten hebben gestaan. Aan de noordzijde wordt het deelgebied begrensd door de Walstraat. Aan de zuidzijde door het Gravenpad.Stedenbouwkundige kernmerken zijn de licht gebogen, smalle Hoofdstraat met haar winkels, café's en andere voorzieningen het commerciële centrum van Terborg. Aaneengesloten, individuele bebouwing aan weerszijden is kenmerkend voor deze straat. Alle panden zijn direct aan de straat gesitueerd, zonder voortuinen. De bebouwing verspringt licht ten opzichte van elkaar en wordt af en toe onderbroken door smalle steegjes. Een opvallend element vormt de Sint Georgiuskerk die, iets terugliggend, geheel in het straatbeeld is opgenomen. Nog jonge bomen verlevendigen het vrij stenige beeld van deze straat.
De koppen van de Hoofdstraat vormen belangrijke (historische) plekken binnen de structuur. Aan de westzijde staat een aantal prominente gebouwen. Het betreft de Nederlands Hervormde kerk met zijn pastorie aan de overzijde van de straat, de ernaast gelegen herenhuizen en het woon- en pakhuis van Deurvorst. Aan de oostzijde ligt het St. Jorisplein. Rondom het plein is een aantal monumentale gebouwen gesitueerd, zoals Herberg De Roode Leeuw, het postkantoor en enkele herenhuizen. Opvallend bij het Sint Jorisplein is daarbij een dominantie van de verkeersstromen ten opzichte van de pleinfunctie. De aaneengesloten bebouwing van de Hoofdstraat kent een individueel karakter. Het aantrekkelijke beeld wordt mede bepaald door de historische gevels en de variatie in hoogte en dakvorm van de panden. Twee verdiepingen met kap komen het meeste voor.
Historische bebouwingslinten
De historische linten van Terborg naar Etten, Silvolde, Doetinchem en Varsseveld vormen belangrijke elementen binnen de huidige structuur van Terborg. Deze wegen lopen licht gebogen, met belangrijke knikken bij de raakpunten met het historisch dorpsgebied. Deze plekken worden geaccentueerd door forse, monumentale gebouwen (zie deelgebied Terborg historisch stadsgebied). Kenmerkend is dat de bebouwingslinten nabij het centrum een besloten karakter kennen, doordat de bebouwing dicht opeen gebouwd is. Grenzend aan het stadsgebied zijn de panden aan elkaar gebouwd. Maar er komen ook twee-onder-een kap en vrijstaande panden voor. Hier zijn de open ruimtes tussen de panden gering en vaak ook dichtgebouwd door poorten, schuttingen of schuren. De rooilijn is wisselend, evenals de grootte van de voortuinen.
Naarmate de afstand tot het centrum groter wordt, zijn de panden over het algemeen verder van elkaar gebouwd, met grotere open ruimtes ertussen. In de buurt van het centrum van Terborg bevinden zich veel forse villa's die de stad een duidelijk cachet geven. Behalve villa's zijn er ook bescheidener woningen te vinden, afgewisseld door bijzondere bebouwing. Het bebouwingsbeeld is afwisselend, mede als gevolg van het individuele karakter van de panden en de verschillende bouwperioden. De grootte en uitstraling van de verschillende panden is al even divers. De meeste gebouwen bestaan uit twee verdiepingen plus een forse kap, maar er staan ook woningen tussen van één verdieping met een zadeldak. De panden zijn op de straat georiënteerd.
Projectmatige woningbouw
De woongebieden met projectmatige woningbouw liggen aan de westzijde van de historische kern. Het betreft het gebied grenzend aan de Industrieweg (3a) en de meer recente woonbebouwing aan de Prins Clausstraat e.o. Overzichtelijk, rustig en een relatief groen karakter zijn de kernwoorden voor deze gebieden. De gebieden kennen een helder blokvormig stratenpatroon, al komt hier en daar een soms wat speelsere opzet voor. Verschillende woningtypen wisselen elkaar af. Rijen komen voor, maar ook dubbele en vrijstaande woningen. De woningen zijn in één rooilijn geplaatst en met de voorzijde naar de straat gelegen. De gebieden kennen een relatief groen karakter. Dit komt vooral door het groen in de voor- en zijtuinen. De tuinen worden van de weg gescheiden door lage erfafscheidingen of hagen. In het openbare gebied komen veelvuldig groenstroken en opgaande beplanting voor.
Er is een onderscheid aan te brengen in het bebouwingsbeeld van bovengenoemde gebieden. Het gebied grenzend aan de Industrieweg kent een gevarieerd bebouwingsbeeld. Dit heeft te maken met de diverse perioden waarin de woningbouw gerealiseerd is en met de diversiteit aan woningtypen. Vrijwel alle woningen bestaan uit één of twee lagen met een zadeldak. De straathoeken zijn open, waarbij de woningen veelal een duidelijk onderscheid hebben tussen de voor- en zijgevel. De bebouwing aan de Prins Clausstraat e.o. heeft recent een een renovatie ondergaan. Opvallend is de lichte kleur van het pleisterwerk dat op de gevels is aangebracht. De schoorstenen zijn vervangen door losse pijpen op het dak, dat een meer onrustig beeld geeft.
Thematische woongebieden
Binnen de kern van Terborg hebben op kleine schaal inbreidingen/ uitbreidingen plaatsgevonden. Aan het Dr. Borggreveplein nabij het station is nieuwe woonbebouwing verrezen. Aan de overzijde van de spoorlijn is woongebied Voorbroek gerealiseerd. De vrijstaande woningen aan het Dr. Borggreveplein zijn rondom een pleinachtige ruimte gesitueerd. De voortuinen grenzen direct aan de weg. Een trottoir ontbreekt. Er is sprake van een duidelijke eenheid binnen het bebouwingsbeeld. Voor de woningen in het gebied Voorbroek zijn een stedenbouwkundig plan en een beeldkwaliteitsplan ontwikkeld. De wegen zijn in een waaierpatroon geprojecteerd, met het station als middelpunt. Er komen zowel rijen woningen, dubbele woningen en vrijstaande woningen voor. De eenheid is te vinden in de kleur en materiaalgebruik.
Woonerven
Het grootste aaneengesloten woongebied met typisch een woonerfkarakter vormt woongebied Terborg - west. Naast dit gebied komen er verspreid over de kern een aantal kleinere gebieden voor die uit een enkele straat/ hof bestaan en een woonerfkarakter kennen. Voorbeelden zijn de IJsselhof, de St. Antoniastraat en de Schoolstraat. De gebieden met een woonerfkarakter zijn naar binnengericht en kennen een grillige opbouw. De woningen staan afwisselend met de voor- en achterzijden naar de straat gekeerd. Korte rijtjes woonbebouwing komen veel voor, maar ook halfvrijstaande en vrijstaande woningen zijn te vinden. Er is sprake van een grote afwisseling in plaatsing en oriëntatie van de woningen. Kleine sprongen in de rooilijnen, sterk wisselende kapvormen en nokhoogten dragen in hoge mate bij aan de ruimtelijke variatie en de kleinschalige informele sfeer. De openbare ruimte kent een informele inrichting, waarin, vooral in de grotere woongebieden, ruim aandacht is besteed aan groen. Verstoringen van het bebouwingsbeeld doen zich vooral voor bij achtertuinen die naar de straat gekeerd zijn en bij hoekwoningen. Waar afschermend openbaar groen ontbreekt of aan bewoners is overgedragen, komen achtererven ingevuld met schuttingen, schuurtjes, carports en garages in zicht. Deze ingrepen staan vaak op gespannen voet met de visuele kwaliteit van het publiek domein.
Individuele woningbouw
Verspreid over de kern Terborg komt individuele woningbouw voor. Het betreft een grotere aaneengesloten gebied ten zuiden van de Silvoldeseweg, 't Veld e.o. Naast dit grote gebied komen er verspreid over de kern kleinere clusters voor met individuele woningbouw. Voorbeelden zijn de woningen aan de Meidoornstraat, de Handelstraat en de Looiersweg. In deze deelgebieden wordt het ruimtelijke beeld bepaald door de openbare ruimte, de tuin en de individuele bouwmassa. De woningen zijn op de straat gericht. Het gaat zowel om vrijstaande als dubbele woningen. De onderlinge afstand van de bouwmassa's en de afstand tot de straat is doorgaans hetzelfde. De tuinen zorgen voor het groene beeld, waarbij de erfafscheidingen vaak groen en laag zijn. Parkeren vindt grotendeels op eigen terrein plaats. Bebouwing uit verschillende perioden en een diversiteit aan typen komen in deze woongebieden voor. Variëteit is het resultaat. Elk pand kent zijn eigen architectuur en het kleur en materiaalgebruik is divers.
Het gebied ten zuiden van de Silvoldseweg kent een parkachtige uitstraling. Kenmerkend voor dit groene gebied is de ruime opzet van de verkaveling en de rustige atmosfeer. De ruimte tussen de bouwmassa's is doorgaans veel groter dan de breedte van de voorgevels. Tussen de bouwmassa's is het groen op de achtererven goed waarneembaar.
Naast wonen heeft Terborg vooral een winkelfunctie, maar een sterk verouderd centrum. Het centrum ondergaat in de komende jaren een metamorfose waardoor de detailhandel weer een impuls krijgt. De horeca neemt daarbinnen een belangrijke plaats in.
Aan de zuidzijde wordt de grens gevormd door bedrijven langs de Oude IJssel op bedrijventerrein Akkermansweide. Deze bedrijven maken geen gebruik van de Oude IJssel, maar vormen wel een harde rand, waardoor het water niet beleefbaar en ontoegankelijk is. Verder bevinden zich in het noordoosten van Terborg twee bedrijven van een grote omvang (particuliere bedrijventerreinen). De meest recente ontwikkeling is de bouw van bedrijventerrein Seesinckpark.
Ook in de woonwijken zelf liggen verspreid enkele bedrijven.
De hoofdwegen in het plangebied zijn de Varsseveldseweg, de Silvoldeseweg, de Walstraat en de Ettensestraat. Samen vormen deze wegen de N818 en de hoofdontsluiting van het dorp. Daarnaast zorgen de Rijksweg en de IJsselweg voor een belangrijk deel van de ontsluiting van Terborg. De overige wegen in het plangebied zijn woonstraten.
Terborg is gelegen aan de enkelspoorverbinding Arnhem - Winterswijk en kent een station. Vanaf het station in Terborg gaat twee keer per uur een trein in de richting van Arnhem en Winterswijk. Busverbindingen zijn aanwezig tussen Terburg- Silvolde- Ulft -Gendringen, Doetinchem - Dinxperlo en tussen Doetinchem - Gendringen. Daarnaast kan in de gehele Achterhoek, en dus ook in de gemeente Oude IJsselstreek, gebruik gemaakt worden van de regiotaxi. Dit is een vorm van collectief vervoer van deur tot deur dat voor iedereen toegankelijk is op afroep.
Het merendeel van de inwoners maakt gebruik van de auto en de fiets. Het gebruik van de openbaar vervoervoorzieningen is laag, ondanks de aanwezigheid van trein- en busverbindingen. Het autogebruik is relatief hoog, maar de capaciteit van het huidige wegennet is voldoende om deze verkeersdruk te verwerken. Uitzondering is de ontsluitingsweg tussen de kernen Etten en Terborg. Hier heerst in de spits een hoge verkeersdruk.
Terborg is de enige stad in onze gemeente. Aan het openbaar groen is dit niet echt te merken. Uitzondering hierbij vormen de Stationsweg, de omgeving rond het Oude Postkantoor en het Sint Jorisplein.
Het onbreken van openbaar groen in de oudste uitbreidingswijken rond de Koningin Wilheminastraat geeft ook een sfeer weer van stedelijk wonen, evenals de Hoofdstraat stads aandoet.
Verder ademt ook Terborg een landelijke sfeer uit. In de nieuwere uitbreidingswijken rondom de Borchse Rieten is duidelijk meer groen in de vorm van plantsoenen, bomen en speelplekken aanwezig, zij het niet zo gestructureerd. Omdat de meeste woningen over een relatief grote tuin beschikken, ogen de nieuwbouwwijken behoorlijk groen. Uitzondering is het heel stedelijke en kasteelachtige nieuwbouwplan op de hoek van de Elsensohnstraat en de Industrieweg, waar bewust weer aan een stedelijk karakter is gewerkt.
Bijzonder is het Akkermansbeekdal te nomen. Het groen aan beide zijden van de beek (dus ook over de gemeentegrens met Doetinchem) is een geliefd wandelgebied voor mensen uit de kernen Terborg en Gaanderen. De recreatieve ontsluiting van de oevers van de Oude IJssel biedt binnenkort nog meer mogelijkheden voor de bewoners van Terborg om contact te houden met het groen in de omgeving. Aan de oostzijde vormen de Paasberg en de Paasberglaan een prachtig stedelijk uitloopgebied. Daar bevinden zich, mooi ingebed in de omgeving ook de sportvelden, de sporthal en het openlucht zwembad.
Wonen
Wonen vormt de belangrijkste en meest omvangrijke functie binnen het plangebied. Hiervoor wordt verwezen naar de bovenstaande paragraaf 2.2.1.2.
Bedrijven
De bedrijvigheid op bedrijventerrein Akkermansweide bestaat met name uit kleinschalige industrie en groothandels. In de woonomgeving bevinden zich ook enkele bedrijven, zoals aannemersbedrijven en overige kleinschalige bedrijvigheid. Op de twee particuliere bedrijventerreinen aan het noord-oosten van Terborg zijn de bedrijven Kaak en Lovink gevestigd, gespecialiseerd in bakkerijmachines respectievelijk ijzergieterijproducten en kabelgarnituren.
Maatschappelijke voorzieningen
In het centrum van de kern Terborg bevinden zich diverse voorzieningen, zoals winkels, horecagelegenheden en maatschappelijke voorzieningen. Het gaat hier bijvoorbeeld om een kerk, een moskee, scholen, een kinderdagverblijf, een sporthal, zorgcentra, huisartsen, een kantoor voor jeugdgezondheidszorg, een kantoor voor uitvaartverzorging, een politiebureau en een begraafplaats. Het winkelareaal richt zich vooral op de lokale winkel- en boodschappenfunctie.
De kern beschikt daarnaast sinds 2010 over een prachtige multifunctionele accommodatie aan de rand van het dorp. Kulturhus 'de Rietborgh' biedt ruimte aan verschillende vaste en incidentele gebruikers. Met dit gebouw is een toekomstbestendige functiemix voor Terborg gerealiseerd.
Sport
Terborg beschikt over een sportcomplex (sportvelden en zwembad) dat is gelegen langs de mooie omgeving van de Paasberg.