Ten behoeve van het bestemmingsplan 'Itteren-Borgharen' is door de gemeente Maastricht een 'Cultuurwaardenonderzoek Deelrapport Archeologie' vervaardigd, dat is opgenomen als bijlage bij dit plan. Dit deelrapport heeft betrekking op het bodemarchief en fungeert als motivering van de planologische bescherming van de ondergrondse behoudenswaardigheden. Het rapport dient te worden geraadpleegd bij beslissingen op stedenbouwkundig niveau, bij het opheffen van planologisch strijdig gebruik en bij de beoordeling van omgevingsvergunningen voor de activiteit bouwen, aanleggen en slopen.
Het gemeentelijk beleid voor het culturele erfgoed is vastgelegd in het Maastrichts Planologisch Erfgoedregime, waarin kaders worden geboden voor het huidige en toekomstige archeologie- en monumentenbeleid van Maastricht. Binnen dit beleid ten aanzien van archeologische waarden wordt een indeling in drie zones gehanteerd. Aan deze zones worden verschillende kwantitatieve ondergrenzen voor behoud 'in situ' en de verplichting voor verkennend, karterend, waarderend en/of preventief archeologisch onderzoek in de vorm van definitieve opgravingen aan gerelateerd. Als ondergrenzen gelden:
- zone A: binnen deze zogenaamde 'zero-tolerance-zone' zijn alle bodemingrepen dieper dan 40 cm beneden maaiveld onderzoeksplichtig. De enige uitzondering betreft zones binnen het plangebied waarvoor is vastgesteld dat de archeologisch waardevolle ondergrond volledig is verstoord bij het in werking treden van het bestemmingsplan. Zone A is gelegen binnen een diameter van 50 meter rondom archeologische vindplaatsen, AMK-terreinen van 'zeer hoge archeologische waarde' en historische relicten;
- zone B: preventief archeologisch onderzoek is verplicht indien er graafwerkzaamheden plaatsvinden dieper dan 40 cm beneden maaiveld en de ingreep gelijk is aan of groter dan 250 m². Historische dorpskernen worden gerekend tot zone B indien hier geen evidente archeologische vindplaatsen zijn gedocumenteerd;
- zone C: preventief archeologisch onderzoek is verplicht indien er graafwerkzaamheden plaatsvinden dieper dan 40 cm beneden maaiveld en de ingreep gelijk is aan of groter dan 2.500 m². Zone C betreft gebieden die buiten een straal van 50 meter rond archeologische vindplaatsen vallen en buiten AMK-terreinen van 'zeer hoge archeologische waarde' alsmede historische dorpskernen en historische relicten vallen.
Op onderhavig bestemmingsplan zijn de regels van alle drie de zones van toepassing. De zones zijn weergegeven op de verbeelding en voorzien van een bijbehorende regeling.
In het plangebied worden de volgende archeologische waarden onderscheiden:
- AMK-terreinen (terreinen aangegeven op de Archeologische Monumentenkaart);
- historische relicten;
- archeologisch kader en vindplaatsen.
De Archeologische Monumentenkaart (AMK) is een gedigitaliseerd bestand van alle bekende behoudenswaardige archeologische terreinen. De AMK is door het Rijk opgesteld, in samenwerking met de provincie Limburg. AMK-terreinen zijn gewaardeerde archeologische vindplaatsen. De terreinen op de AMK zijn slechts gedeeltelijk wettelijk beschermd. De wettelijke bescherming is gebaseerd op de Wet op de Archeologische Monumentenzorg (Wamz) met bijbehorend vergunningstelsel. In het plangebied van het bestemmingsplan 'Itteren-Borgharen' bevindt zich één AMK-terrein met een wettelijke bescherming: het archeologisch rijksmonument 'Romeins Villacomplex en Merovingisch grafveld aan de Pasestraat'. De overige aanwezige AMK-terreinen hebben allen slechts een planologische bescherming, die in detail is uitgewerkt binnen het Maastrichts Planologisch Erfgoedregime. Binnen het bestemmingsplangebied betreft dit de volgende terreinen/gebieden:
- de oude dorpskern van Itteren en Borgharen (terrein van hoge archeologische waarde).
Historische relicten zijn objecten en structuren van vóór 1830 en hun omgeving, zoals kastelen, historische landhuizen, molens, hoeves en kloosters, waarvan op basis van oude kaarten wordt verwacht dat de bodem waardevolle informatie kan herbergen over het nog aanwezige gebouwde monument en/of oudere voorgangers en andere archeologische resten. In deze paragraaf volgt een korte omschrijving van historische relicten, die op basis van de lijst van Rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten zijn geselecteerd. Op de locatie van historische relicten gelden de regels zoals vastgesteld voor zone A in het onderhavige bestemmingsplan. Het betreft de volgende elementen:
- Rijksmonumenten:
- Watermolen, Bovenstraat 12;
- Kasteelboerderij, Kasteelstraat 2;
- Kasteel Borgharen, Kasteelstraat 4;
- Kerk van de H. Cornelius te Borgharen, Kerkstraat 10;
- Kerk van de H. Martinus te Itteren, Brigidastraat 66;
- Hoeve Pasestraat 34,
- Gemeentelijke monumenten:
- Dorpsboerderij Pasestraat 45;
Archeologisch kader en vindplaatsen
Het betreft vindplaatsen binnen het plangebied van het bestemmingsplan zoals aangegeven in het 'Cultuurwaardenonderzoek Itteren en Borgharen, deelrapport Archeologie' (opgesteld door de gemeente Maastricht in januari 2012). Dit onderzoek is als bijlage bij dit plan opgenomen. Vindplaatsen worden vermeld met het Archis II waarnemingsnummer (landelijke database) en/of de WOK-code (dossiers bij de taakgroep Cultureel Erfgoed van de gemeente Maastricht).