Itteren-Borgharen

3.1 Ruimtelijke structuur

3.1.1 Bebouwingsstructuur

Algemeen

Binnen de gemeentegrenzen van Maastricht zijn enkele (voormalige) dorpen gelegen die een duidelijk eigen gezicht hebben. Hiertoe worden de Maasdorpen (Itteren, Borgharen en Heugem), de agrarische dorpen van Maastricht-West (Oud-Caberg, Sint Pieter en Wolder) en de agrarische dorpen van Maastricht-Oost (Amby, Heer en Scharn) gerekend. Deze dorpen hebben veelal wat betreft architectuur, bebouwing en voorzieningenapparaat het dorpse karakter behouden.  De historische dorpsgebieden zijn vaak ontstaan als agrarische nederzettingen, de bebouwingslinten zijn vaak ontstaan als bebouwingsconcentraties langs historische verbindingswegen. In en rondom de historische lintbebouwing en historische kernen heeft in de loop der tijd een verdichting van de bebouwing plaatsgevonden.

 

Itteren

De kern Itteren bestaat uit het oude westelijke deel aan de Maas (Oud-Itteren) en het voornamelijk sinds de jaren 60 tot stand gekomen oostelijke deel, ook wel Geneinde of Nieuw Itteren genoemd. Beide delen worden van elkaar gescheiden door het dal van de Oude Kanjelbeek, die even ten noorden van het dorp in de Maas uitmondt.

 

De navolgende luchtfoto's tonen de ontwikkeling van Itteren door de tijd heen (linksboven beginnend in 1949, 1965, 1975, 1981, 2002 en rechtsbeneden eindigend in 2011).

 

 

Itteren is een voormalig lintdorp. De Pasestraat, Brigidastraat en Ruijterstraat in het westelijke deel en Geneinde in het oostelijk deel vormen tezamen het historische lint. Dit historische lint kan getypeerd worden als een smalle straat, geflankeerd door diverse oude woningen en boerderijen, met karakteristieke in- en uitspringende voorgevelrooilijnen en diepe tuinen en boomgaarden, soms ten behoeve van agrarisch gebruik. De daklijnen van de bebouwing lopen en staan afwisselend parallel aan en haaks op de straat. Bijzonder zijn de woningen gelegen aan Aan de Maas, die - hoewel zij worden ontsloten vanaf de Pasestraat - met de voorzijde georiënteerd zijn op de Maas.

Stedenbouwkundig interessant zijn ook de beide blokken in het centrum van Oud-Itteren die worden omsloten door de Ruijterstraat, Putsteeg en Brigidastraat, waarbinnen zich onder andere de kerk bevindt. Zij doen denken aan twee eilanden als gevolg van hun hogere ligging ten opzichte van de zuidelijker gelegen gronden en het muurtje dan beide blokken bijna omsluit (zie navolgende afbeelding).

 

    

Karakteristiek voor de bebouwingsstructuur van Oud-Itteren is de afwisseling van overwegend gesloten straatwanden en halfopen straatwanden. Het westelijke deel - Geneinde - heeft voornamelijk een planmatige opzet en wordt getypeerd door halfopen en open straatwanden.

 

Het gehele plangebied bestaat uit grondgebonden woningen in een of twee bouwlagen, met uitzondering van een aantal gestapelde woningen in twee bouwlagen aan Op de Varsen. De bebouwing is doorgaans traditioneel van aard, met zadeldaken in Oud Itteren en afwisselend zadeldaken en platte daken in Geneinde. Aan de uiterste oostrand van Geneinde zijn vrije-sectorwoningen gerealiseerd als afbouw van de kern aan die zijde.

 

Borgharen

Ook de kern Borgharen bestaat feitelijk uit twee delen, van elkaar gescheiden door het kasteel en haar voorgebouwen en de noordelijk daarvan gelegen hoogstamboomgaard. Deze ruimtelijke scheiding heeft geen historische grondslag. Het oudste deel van Borgharen is gelegen langs de Daalstraat, Middenstraat en Bovenstraat aan de zuidzijde en de Kasteelstraat, Schoolstraat en de hiertussen gelegen Kerkstraat. Uitbreidingen van de kern hebben voornamelijk plaatsgevonden vanaf de jaren zestig in het noordwestelijke deel en in de jaren zeventig, tachtig en (in geringe mate) negentig.

 

De navolgende luchtfoto's tonen de ontwikkeling van Borgharen door de tijd heen (linksboven beginnend in 1949, 1965, 1975, 1981, 2002 en rechtsbeneden eindigend in 2011).

   

In het noordwestelijk deel van het dorp is sprake van een duidelijk stedenbouwkundige structuur, waarbij ook hier weer sprake is van een ruimtelijke scheiding middels een groenstructuur van gebieden noordelijk en zuidelijk van de Hertog van Brabantlaan. Het stratenpatroon is hier rechtlijnig van opzet. Lange rechtstanden in het stratenpatroon zijn er langs eerdergenoemde groenstructuur.

Oostelijk van de Kasteelstraat is de opbouw van de buurt minder formeel. Het soort bebouwing en het type woningen toont een grotere variatie dan in het westelijk deel en de afstand van de bebouwing tot aan de weg is verschillend. Dit geeft de buurt, met name in het gebied rondom de kern, een bepaalde intimiteit. De oostelijke rand van de kern heeft een enigszins rommelige overgang naar het buitengebied.

3.1.2 Groenstructuur

Itteren

Binnen het plangebied rondom de kern Itteren liggen veel gronden welke gerekend kunnen worden tot de groenstructuur van de kern. Een erg belangrijk element hierin wordt gevormd door het dal van de Oude Kanjelbeek dat in noord-zuid-richting verloopt. Dit dal scheidt Oud-Itteren van Geneinde en bestaat grotendeels uit ruig grasland voorzien van begeleidende beekbegroeiing. Het dal van de Oude Kanjelbeek vormt tevens onderdeel van de ecologische hoofdstructuur.

 

 

Aan de noordzijde van de kern Itteren bevinden zich tussen de waterkering Itteren en de achtertuinen van de woningen gelegen aan de Keizerstraat, Geneinde, Ruijterstraat, Op de Meer en ten noorden van Op de Warreij diverse veelal agrarische gebruikte gronden. Dit geldt ook voor de zuidrand van de kern voor de gronden gelegen tussen de waterkering Itteren en de achtertuinen van de woningen gelegen aan de Pater Alexanderstraat, sterkenbergweg, Geneinde en Kapelaanstraat alsmede voor de aansluiting tussen de west- en oostrand van het plangebied en de waterkering Itteren.

     

Borgharen

Een belangrijk structurerend groenelement in de kern Borgharen wordt gevormd door de groenzone welke is ingeklemd tussen de beide wegtracés van de Hertog van Brabantlaan. Deze groenzone verbindt de oostelijk bebouwingsstructuur met de westelijke bebouwingsstructuur van de kern en verloopt vanaf de aansluiting van de Hertog van Brabantlaan met de Spekstraat tot aan de Baron van Rosenstraat. Deze groenzone bestaat uit een grasgazon/grasveld dat is voorzien van diverse gegroepeerde en solitaire bomen.

Ten noorden van de Hertog van Brabantlaan en verder begrensd door de Spekstraat, Trichtervoogdenstraat en Adam van Harenstraat is een hoogstamboomgaard gelegen. Deze relatief grote boomgaard vormt gezamenlijk met de tuinen behorende tot het complex Kasteel Borgharen een ander belangrijk structurerend groenelement. Het is deze strook die er voor zorgt dat de kern Borgharen in een oostelijk en westelijk deel is opgesplitst. 

 

 

Aan de noordrand van de kern Borgharen bevindt zich tussen de waterkering Borgharen en de Bosveldweg en Trichtervoogdenstraat een groenzone bestaande uit grasland en aangevuld met solitaire bomen. Ook aan de zuidrand van de kern Borgharen bevindt zich tussen de waterkering Borgharen en de Bovenstraat, Middenstraat en Daalstraat een soortgelijke groenzone. Aan de buitenzijde van de waterkering Borgharen zijn agrarische gronden gelegen. Aan de oostrand van het plangebied zijn eveneens structurerende groenelementen gelegen. Hiertoe worden de sportvelden gerekend alsmede de ten oosten van de sportvelden gelegen Kanjelbeek welke is voorzien van begeleidende opgaande beekbegroeiing. Tussen de Kanjelbeel en de waterkering bevindt zich voorts nog een groenzone bestaande uit grasland voorzien van diverse bomenaanplant.

 

3.1.3 Verkeersstructuur

Ontsluiting per weg

De kernen Itteren en Borgharen liggen ingesloten tussen het Julianakanaal en de Maas. Komende vanuit zuidelijke richting (Maastricht) is Borgharen enkel bereikbaar via de Sluisdijk welke Borgharen met de wijk Limmel en industrieterrein Beatrixhaven verbindt. Vanuit noordelijke richting is Borgharen via Itteren bereikbaar via de route Pasestraat en Spekstraat. Itteren is vauit zuidelijke richting bereikbaar via de zojuist genoemde verbindingswegen met Borgharen. Vanuit oostelijke richting is Itteren bereikbaar via de weg Op de Bos. Deze weg staat in verbinding met de Klipperweg en vormt als zodanig een verbinding tussen Itteren en de Beatrixhaven alsmede de kern Bunde (gemeente Meerssen).

 

De hoofdontsluitingsroute in de kern Borgharen verloopt via de Sluisdijk, Bovenstraat, Middenstraat, Daalstraat, Adam van Harenstraat en Spekstraat. Op dit traject geldt een snelheidsregime van 50 km/u. Op alle overige wegen binnen de kern Borgharen geldt een snelheidsregime van 30 km/u. De wegen hebben veelal een smal straatprofiel waarbij het straaprofiel tevens wordt gebruikt voor het al dan niet eenzijdig parkeren. 

De hoofdontsluitingsroute in de kern Itteren verloopt via de Pasestraat, Ruijterstraat, Geneinde en Op de Bos. Ook hier geldt op de hoofdontsluitingsroute een snelheidsregime van 50 km/u en op alle andere wegen binnen de kern een snelheidsregime van 30 km/u. De straatprofielen in Itteren kennen veelal een iets ruimer straatprofiel vergeleken met het profiel van de wegen in Borgharen. 

    

Ontsluiting per OV

Itteren en Borgharen zijn ook per openbaar vervoer bereikbaar en wel via lijn 9 van Veolia. Deze lijndienst rijdt van Maastricht via Borgharen en Itteren naar Bunde. Binnen het plangebied worden hierbij de volgende haltes aangedaan:

• Borgharen: Middenstraat, Adam van Harenstraat, Trichtervoogdenstraat;
• Itteren: Pasestraat, Geneinde, Op de Bos.

 

Zondags wordt de dienstregeling aangevuld met belbussen die tussen Maastricht en Itteren rijden.

 

Ontsluiting langzaam verkeer

Behoudens een fietsverbinding met een fietsbruggetje over de Kanjel tussen Schutkolkweg en Kanjelkant  in Borgharen zijn geen speciale noemenswaardige voorzieningen voor fietsers aanwezig.

  

Parkeren

In het plangebied vindt het parkeren grotendeels op eigen terrein of op maaiveld in de openbare ruimte op straat plaats. Soms zijn hiertoe langs- of haaksparkeervakken in het straatprofiel opgenomen. Overwegend zijn er echter geen speciale parkeervoorzieningen aanwezig. In Borgharen is ten zuiden van de Bovenstraat een openbaar parkeerterrein gelegen. In Itteren bevindt zich in de oksel van de Brigidastraat en de Ruijterstraat eveneens een openbaar parkeerterrein.

3.1.4 Het Grensmaasproject

Rondom het plangebied vinden sinds 2008 grote werkzaamheden in het kader van het Grensmaasproject plaats. Alhoewel de tot het project behorende werkzaamheden zich buiten het plangebied van onderhavig bestemmingsplan bevinden, zijn deze werkzaamheden van dusdanig grote invloed op het uiterlijk aanzien van het gebied dat zij niet onbesproken kunnen blijven.

 

Het Grensmaasproject richt zich op de rvierbeveiliging, natuurontwikkeling en ontgrinding. De uitvoering gebeurt op elf locaties tussen Maastricht en Roosteren en loopt tot en met 2023. In dat jaar moeten de volgende resultaten zijn bereikt:

• vijf keer meer bescherming tegen nieuwe overstromingen;
• de ontwikkeling van duizend hectare nieuwe natuur;
• de winning van 53 miljoen ton grind.

 

De rivierbeveiliging krijgt gestalte door stroomgeulverbredingen en oeververlagingen. De grond die daarbij vrijkomt wordt gebruikt om de grindputten (dekgrondbergingen) weer aan te vullen. Tijdens het project wordt zo’n slordige 80 miljoen ton grond verplaatst.

 

De grindwinning in Borgharen vindt plaats in de dekgrondberging ten noorden van het dorp die een oppervlakte heeft van ongeveer 34 hectare. Het zand en grind worden veredeld in het verwerkingsbekken in Itteren. De inwoners van Borgharen lopen straks veel minder risico op een overstroming. De Maas krijgt meer ruimte door een verbreding van de stroomgeul over een lengte van drie kilometer en verlaging van de weerd.

De voorbereidende werkzaamheden in Borgharen zijn eind 2009 gestart met archeologisch onderzoek. Voor het transport van het zand en grind tussen Borgharen en Itteren is een speciale werkweg aangelegd. De werkzaamheden in Borgharen duren tot en met 2014. Het dorp is dan beter beveiligd tegen hoogwaters en omzoomd door een nieuw natuurgebied.

 

De Maas ten noorden van Itteren krijgt veel meer ruimte door een forse verbreding van de stroomgeul.

Ook een gedeeltelijke verlaging van de oevers staat op stapel. Door die stroomgeulverbreding ontstaat een gebied met zand- en grindbanken en eilandjes. De grindwinning concentreert zich in een gebied van 60 hectare rond kasteelhoeve Hartelstein. Dat terrein wordt in een mootjes afgegraven en meteen weer aangevuld, zodat de natuur z’n gang kan gaan. In 2008 zijn de werkzaamheden in Itteren gestart met de aanleg van het verwerkingsbekken. Dat is een tijdelijke werkhaven waarin twee verwerkingsinstallaties zorgen voor de veredeling van het zand en grind, dat met trucks wordt aangevoerd. In 2009 is de grindwinning van start gegaan. Vanaf medio 2010 wordt er ook aan de veiligheid gewerkt door de verbreding van het rivierbed. De werkzaamheden in Itteren zullen tot en met 2015 duren. De stroomgeul van de Maas wordt ten noorden van Itteren fors verbreed. De uiterwaarden (de weerd) worden deels verlaagd. De rivier krijgt daardoor alle ruimte. Nieuwe eilandjes, zand- en grindbanken en geulen zijn het resultaat. Vrijkomende grond wordt geborgen in de dekgrondberging rond hoeve Haertelstein. Het hele gebied ten noorden van het dorp krijgt de bestemming natuur. Ook het onbebouwde gebied langs de Oude Kanjelbeek tussen Oud- en Nieuw Itteren krijgt uiteindelijk deze natuurstatus. Hiertoe is in onderhavig bestemmingsplan een wijzigingsbevoegdheid opgenomen. Bij het Julianakanaal is het verwerkingsbekken (werkhaven) voor de verwerking van het zand en grind inmiddels klaar. Over het Julianakanaal komt een wildbrug.