Warande

4.3 Historische kwaliteit

4.3.1 Archeologie

Het verdrag van Malta uit 1992 (ook wel Verdrag van Valletta genoemd), heeft ertoe geleid dat de archeologische monumentenzorg is opgenomen als onderdeel van de Monumentenwet. Het belangrijkste doel is de bescherming van archeologisch materiaal in de bodem (in situ), omdat de bodem doorgaans de beste garantie biedt voor een goede conservering. Het is verplicht om in nieuwe bestemmingsplannen rekening te houden met de mogelijke aanwezigheid van archeologisch waarden.

Het plangebied bevindt zich op een dekzandrug met vermoedelijk overwegend podzolgronden. Volgens de bodemkaart (Archis2) is slechts de meest oostelijke zone van het plangebied als zodanig gekarteerd, maar vermoedelijk geldt dat voor het hele plangebied.

Op de IKAW-kaart staat de zone langs de Leenderweg en de Hazestraat gekarteerd als onderdeel van de historische kern met een hoge archeologische trefkans.

Voor zover bebouwd, is van het plangebied bekend dat het intensief is gebruikt en vergraven of anderszins geroerd.

Door SRE is voor de gehele gemeente Valkenswaard een Archeologische verwachtingenkaart opgesteld. In het plangebied geldt een hoge verwachting.

Hoog gewaardeerde gebieden
Voor de gebieden die op de archeologische verwachtingenkaart een hoge verwachting hebben gekregen geldt het volgende. Voor ontwikkelingen/plangebieden van meer dan 100 m2, dient een verkennend archeologisch onderzoek te worden uitgevoerd indien bodemingrepen worden gepland dieper dan 40 cm onder maaiveld.

Het noodzakelijke onderzoek dient tenminste te bestaan uit een bureauonderzoek conform de vigerende versie van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA) en een inventariserend veldonderzoek verkennende fase middels boringen om de verwachting nader te specificeren en kansarme of kansrijke zones vast te stellen. Op grond van resultaten uit dat onderzoek wordt bepaald of vervolgonderzoek noodzakelijk is. Om de mogelijk aanwezige archeologische waarden in deze gebieden te beschermen, is voor deze gronden de bestemming 'Waarde - Archeologie' opgenomen.

Afbeelding 6: uitsnede archeologische verwachtingenkaart Valkenswaard

Aangezien er met dit bestemmingsplan geen nieuwe bouwmogelijkheden gecreëerd worden, is in het kader van dit bestemmingsplan nader onderzoek naar archeologische waarden niet noodzakelijk. Wanneer een ontwikkeling van meer dan 100 m2 is voorzien in het plangebied, dient archeologisch onderzoek te worden uitgevoerd.

4.3.2 Cultuurhistorie

Het plangebied bevindt zich op de dekzandrug tussen de beken de Dommel in het westen en de Tongelreep in het oosten. Omstreeks het einde van de Middeleeuwen behoort nagenoeg het hele plangebied nog tot de Turfbergse Heide. Slechts een strook tussen de huidige Europalaan en de Hazestraat behoorde toen tot het agrarisch areaal van het dorp. De Hazestraat bestond toen al en vormde de scheiding. Aan de noordzijde bestond de Leenderweg nog niet, maar grensde het heidegebied nog aan het areaal van de hoeve 'die Braken'.

Aan de zuidgrens van het plangebied ligt de Wolbergstraat die eertijds het dorp verbond met de buurtschap Nuwelijnt / de Stad en dan verder doorliep naar de Zeelberg. Via deze route liep de oude verbinding met Leende.

De Leenderweg als rechtstreekse verbinding naar Leende en Heeze zal pas enkele eeuwen later ontstaan.

Als in 1832 het kadaster wordt ingevoerd blijkt het plangebied ingrijpend te zijn veranderd en ontgonnen voor agrarisch gebruik en enkele percelen zijn bestemd voor bosbouw. Bebouwing is er echter nog niet behoudens een drietal woningen aan de westzijde van de Hazestraat.

De topografische kaart van omstreeks 1840 laat het zelfde beeld zien.

De zogenaamde 'Bonnekaart' van 1898 geeft een beeld op de ontwikkelingssituatie van het gebied omstreeks de vorige eeuwwisseling. Aan de Hazestraat is de bebouwing inmiddels toegenomen en aan weerszijden van de Leenderweg tussen de spoorlijn en de Weteringstraat vertoont het eerste stadium van lintbebouwing.

De spoorlijn aan de westzijde van het plangebied, thans de Europalaan, is sinds 1865 aanwezig en vormt een onderdeel van de internationale verbinding Eindhoven-Hasselt.

Deze lijn heeft in de eerste halve eeuw van zijn bestaan een substantiële impuls gegeven aan de industriële ontwikkeling van het dorp. Kenmerkend daarin is de sigarenindustrie waarvan binnen het plangebied nog een tweetal voorbeelden aanwezig zijn in het lint aan de Leenderweg, namelijk de panden Leenderweg 52 en Leenderweg 84.

Na de Tweede Wereldoorlog verloor de spoorlijn zijn betekenis en werd uiteindelijk in de jaren zestig van de vorige eeuw opgeheven. Het kaarsrechte tracé van de Europalaan houdt de herinnering aan deze ontwikkeling afleesbaar.

Voor de Tweede Wereldoorlog was het voornamelijk de bebouwing langs de Leenderweg, de Hazestraat, de Weteringstraat en de Wolbergstraat die tot ontwikkeling kwam. In de wederopbouwperiode raakte het gebied steeds verder bebouwd. In cultuurhistorische of architectonische zin mag worden vermeld dat de bekende Tilburgse architect Jos. Bedaux als ontwerper zijn stempel heeft gedrukt op de wijk door niet alleen woningen maar ook scholen, een bejaardenhuis en een kerk met pastorie te realiseren. Hij ontwierp in een geheel eigen stijl die verwantschap vertoont met de Delftse School. De Mariakerk met pastorie vormen een gave, nog intact zijnde exponent van zijn werk in Valkenswaard.

4.3.3 Monumenten

In het plangebied bevinden zich geen panden die zijn aangewezen als rijks- of gemeentelijk monument. Wel zijn er een aantal panden gekwalificeerd als "gebouw met cultuurhistorische waarden".
Het betreffen de volgende panden:

• Leenderweg 52 en Hazestraat 1, 1a en 1b: voormalige sigaren fabriek. Herbestemd tot winkel- en woonfunctie. Vormt zodoende een treffend voorbeeld van de dynamiek van het lint;
• Warande 8 en 10: kerk en pastorie. Markante, hoogwaardige architectuur van de bekende architect Jos Bedaux. Hij heeft vrij veel ontworpen in deze wijk. Sterke indentiteitsdrager voor de hele wijk;
• Hazestraat 81-83: Een vooroorlogs blok van twee middenstandswoningen, gebouwd in 1929-2930. het complex is een fraai voorbeeld van een combinatie van woning en kleinschalige sigarenfabriek.

In bijlage 2 bij dit bestemmingsplan is een nadere omschrijving en waardering van de panden opgenomen.