Piushavengebied 2009

7.3 Cultuurhistorisch waardevolle objecten en structuren

7.3.1 Inleiding

Een groot deel van het gebied is vervat in het uit 1917 daterende “Algemeen Uitbreidingsplan der gemeente Tilburg” dat werd opgesteld door J.H.E. Rückert. Het kanaal en de haven waren toen alvoorzien. Het 'uitbreidingsplan' is nog in hoge mate gezichtsbepalend voor grote delen van het plangebied. Hiervan is met name de planning en aanleg van het ringbanenstelsel van belang. Verder plande Rückert op basis van de bestaande straten de aanleg van twee nieuwe, tuindorpachtige buurten tussen de Ringbaan Oost en het nieuw te graven kanaal (Armhoef en Jeruzalem). Tussentijds, in 1921 en 1937 is het plan enigszins gewijzigd voor wat betreft deeloplossingen voor het stratennet. In het plan van 1937 werd de Ringbaan Oost doorgetrokken om aan te sluiten op de Ringbaan Zuid.

Kenmerkend voor de stedenbouwkundige structuur van de rond het verbindingskanaal geprojecteerde woonwijken is dat ze door Rückert nauwelijks op het kanaal en de haven georiënteerd zijn. De wijken zijn eerder op zichzelf gericht. De meeste straten in het plangebied krijgen pas vorm in de eerste 10 jaren na de Tweede Wereldoorlog. De bebouwing langs de kanaaloevers verrijst in hoog tempo vanaf ongeveer 1920 en is voornamelijk bedrijfsmatig en industrieel van karakter.

Het 'uitbreidingsplan' wordt, mede op grond van bijgestelde demografische verwachtingen, in 1940 gevolgd door “Het Plan in Hoofdzaken” waarin onder meer de ruimtelijke relatie met het provinciale streekplan West- en Midden Brabant wordt vastgelegd.

Om het woningtekort aan te pakken verrijst de wijk Jeruzalem in twee bouwfases in 1949 en 1952. De woningen worden opgebouwd volgens het prefabsysteem Airey.

In 1975 wordt het structuurplan Oude Stad vastgesteld. Op basis van doelstellingen als: herkenbaarheid en aantrekkelijkheid ging men uit van de historische opbouw en de daaraan verbonden identiteit van de stad.

Een belangrijke ingreep in de ruimtelijke structuur was het dempen van het zuidelijke bassin van de haven in 1983 ten behoeve van woningbouw.

7.3.2 Objecten

Beschermde historische bebouwing.

In het plangebied bevinden zich twee van rijkswege beschermde monumenten:

• Piushaven 1/1-01/1-02/1-03, Lanciersstraat 73-75. Een in 1935 naar ontwerp van de architect Jos Schijvens voor de firma A.C. van Loon en Zn. Coöperatieve Meelfabriek gebouwd bedrijfsgebouw met kantoor en woonhuizen.
• Hoevenseweg 57/Fatimastraat, voormalige AaBe-fabriek, een vanaf 1930 in fasen opgetrokken, zeer uitgestrekt, conglomeraat van bedrijfsgebouwen, bestaande uit productiehallen met sheddaken en een gedeeltelijk onderkelderde fabrieksstraat, een ketelhuis en een schoorsteen. De ontwerper was de Belgische architect Georges Forest. Rijksmonumentaal zijn de vooroorlogse bouwwerken, bestaande uit twee grootschalige productiehallen, de tussenliggende fabrieksstraat, de schoorsteen en het ketelhuis.

In het plangebied bevindt zich één beschermd gemeentelijk monument.

• Hoevenseweg 72, een uit 1905 daterende langgevelboerderij.

Overige waardevolle bebouwing.

• Piushaven, nrs. 1-04 (bedrijfspand ca. 1940), 4 (bedrijfsruimte ca. 1930), 5-6 (woonhuis/ bedrijfspand uit 1940), 22 (café Havenzicht 1923).
• Lourdesplein, Jumbo, klokkentoren
• Oisterwijksebaan 158-160-162, boerderij, ca. 1900.
• Hendrik Zwaardecroonstraat 3/3A (portiersloge ca. 1930)
• Twee trafohuisjes aan de noord- en zuidzijde van de havenkop.
• Piushaven 20: een voormalige regenkledingfabriek uit 1933 naar ontwerp van Jos Donders.

7.3.3 Structuren

Cultuurhistorisch waardevolle structuren.

De volgende elementen kunnen als cultuurhistorisch waardevol worden aangemerkt.

• Oude Linten, Hoevenseweg, Oisterwijksebaan. In oorsprong middeleeuwse structuren met samenhangende bebouwingsgroepen (bijvoorbeeld de wevershuisjes Hoevenseweg 6-12, woonhuizen Oisterwijksebaan ca. 1935).
• Bebouwing rond de draaibrug (pastorie, brugwachtershuis, brug, Jumbo (voormalige ijzergieterij uit 1900 en tussen 1921 en 1965 in gebruik als kerk) ), architectonisch ensemble uit de tijd van de aanleg van de haven.
• AaBe-fabriek, vanaf 1930 in verschillende fasen in blokvormige bouwvolumes opgetrokken fabriekscomplex.
• Maycrete-woningen, groep van 24 na-oorlogse noodwoningen aan de Ringbaan Zuid en de Jan van Rijzewijkstraat.
• Jeruzalem, samenhangend stedenbouwkundig plan met een dito architectonische invulling uit 1949 en 1952.
• Haven, kades, wanden, zwaaikom en kunstwerken, deels nog gaaf bewaard in structuur en materiaal.
• Koopvaardijstraat, vooral interessant vanwege de afleesbare relatie met de haven en de combinatie van woon- en bedrijfskenmerken.
• Fatimastraat 2 tot en met 24 en Ringbaan Zuid nrs 71 tot en met 91 inclusief Jan van Rijzewijkstraat 37 (officierswoningen)

7.3.4 Richtlijnen en voorwaarden

Linten

De pre-stedelijke linten (Hoevenseweg, Oisterwijksebaan), met in het algemeen kleinschalige bebouwing, dienen gehandhaafd te blijven. Nieuwe ontwikkelingen kunnen zeker aan de orde zijn maar dan wel zodanig dat de oude bebouwing visueel niet overvleugeld wordt.

Haven e.o.

Het verbindingskanaal met zwaaikom en de haven zijn gebieden die met zorg behandeld moeten worden. Daar waar nog elementen (aanmeerpalen, verhaalkommen, kademuren) uit de aanleg van haven en kanaal aanwezig zijn, dienen deze zo mogelijk gehandhaafd te blijven. Dit geldt eveneens voor de aan de aanleg van het kanaal refererende bebouwing en het blokje van de voormalige pastorie en ijzergieterij.

AaBe

Dit fabriekscomplex bezit bijzondere waarden in zowel de detaillering als in de fasegewijze uitbreiding. Dit geldt ook voor die delen van het complex die formeel niet onder de rijksbescherming vallen zoals de zich aan de zijde van de Hoevenseweg bevindende, in moderne vormen opgetrokken kantoorvleugel uit ongeveer 1960. Ook de landschappelijke vormgeving van het voorterrein met onderdoorgang naar het binnenterrein van de fabriek is een behoudenswaardige karakteristiek. Vanuit elk gezichtspunt heeft het complex een eigen karakteristiek. Met name die van de nagenoeg ononderbroken, fraai geornamenteerde gevel aan de Fatimastraat verdient zorg. De aan de Fatimastraat gelegen binnenplaatsen dragen bij aan de beleefbaarheid van enkele belangrijke delen van de fabriek. De naoorlogse fabrieksuitbreidingen aan de westelijke zijde van het complex ontlenen hun waarde niet zozeer aan hun individuele monumentale kwaliteiten maar hebben als afzonderlijke bouwvolumes voornamelijk additionele waarde voor het totaalbeeld van het fabriekscomplex. Indien tot sloop en vervanging van een deel van deze westelijke naoorlogse fabrieksuitbreidingen besloten worden, moet gezocht worden naar een oplossing waarbij de nieuw te bouwen volumes in massa en omvang aansluiten of een verbijzondering vormen op de oude. Na de Tweede Wereldoorlog is de AaBe uitgebreid naar de noordzijde van de Fatimastraat. Op dit terrein bevinden zich nog spaarzame relicten uit de jaren vijftig van de twintigste eeuw. Waar mogelijk, dienen deze relicten geïntegreerd te worden in de nieuwe plannen voor het terrein tussen de Fatimastraat en de zuidoever van het kanaal.

Jeruzalem

Hoewel woningen van het systeem Airey landelijk (nog) niet zeldzaam zijn, hebben zowel de stedenbouwkundige aanleg van de buurt alsmede de architectonische eenheid die het geheel uitstraalt een aanzienlijke cultuurhistorische waarde. Het verdient dan ook aanbeveling daar waar herstructurering aan de orde is het bestaande stedenbouwkundig plan te handhaven. Daarnaast zou op objectniveau gezocht kunnen worden naar oplossingen waarbij de bestaande bebouwing aangepast wordt met behoud van de voornaamste architectonische kenmerken.

Maycretewoningen

Langs de Jan van Rijzewijkstraat en de Ringbaan Zuid beviond zich een groep van 24 twee aan twee gebouwde Maycretewoningen. Deze prefabwoningen zijn kort na de Tweede Wereldoorlog gebouwd. Ten behoeve van de aanleg van de zuidelijke gebiedsontsluitingsweg zijn deze Maycrete woningen gesloopt. Het belang van een goede ontsluiting van de binnenstad en het plangebied prevaleerde boven het belang deze woningen te handhaven, temeer daar elders in Tilburg (Bokhamer) voorbeelden van dit woningtype nog aanwezig zijn, zodat qua type deze woningen niet uit Tilburg zullen verdwijnen.