direct naar inhoud van 2.3 Bestaande situatie
Plan: Amarant Mariahof, Bredaseweg
Status: onherroepelijk
Plantype: bestemmingsplan
IMRO-idn: NL.IMRO.0855.BSP2007007-e001

2.3 Bestaande situatie

2.3.1 Hoedanigheid en functies

De bebouwing van Amarant bestaat uit paviljoens, woningen en gebouwen in een landschappelijke setting. In de loop der tijd is de bebouwing in het gebied geleidelijk uitgebreid, aansluitend op de groeiende ruimtebehoefte. Er is evenwel relatief weinig samenhang en structuur in de bebouwingsopzet. De bebouwing is daarnaast behoorlijk uitgedijt. Het totaal maakt daardoor een enigszins rommelige indruk. Ook qua architectuur en verschijningsvorm van de afzonderlijke gebouwen is er een grote diversiteit. Het meest markant en representatief is het huidige hoofdgebouw.

De bebouwing van Mariahof bestaat uit het markante kloostergebouw met kapel, eigenzinnig gedraaid ten opzichte van de Bredaseweg. Daaraan zijn later gebouwen toegevoegd. Het meest recent de tijdelijke huisvesting aan de zuidzijde.

In functioneel opzicht is een onderscheid te maken in woongebouwen, gebouwen voor dagbesteding, gebouwen voor (para)medische functies en voorzieningen zoals een keuken, zwembad, manege en kinderboerderij. Voorts zijn er kantoorfaciliteiten.

2.3.2 Groenvoorzieningen en natuur

Het landschappelijk beeld wordt vooral bepaald door de boscomplexen en door de aanwezige lanen. Deze groenstructuur vormt een samenbindend element. Tussen de hoofdgebouwen van Amarant en Mariahof en de Bredaseweg is de groeninrichting parkachtig van karakter. Het beplantingsassortiment van de lanen bestaat uit eiken en beuken. Het bos is gevarieerd met zowel loof- als naaldbomen. Het oorspronkelijke buitenplaatskarakter was gerelateerd aan de Bredaseweg en de parallelweg. De heldere historische bomenlaanstructuur loodrecht op de Bredaseweg met de genoemde parallelweg wordt momenteel enigszins vertroebeld door korte bomenrijen evenwijdig aan de Bredaseweg. De historische parallelweg werd onderbroken door een schoolgebouw dat midden op het tracé van de weg was gebouwd. Deze school is inmiddels gesloopt. Hierdoor behoort herstel van deze historische lijn tot de mogelijkheden.

2.3.3 Ontsluiting, verkeer en parkeren

De hoofdontsluiting voor zowel Amarant als Mariahof loopt via de Daniël de Brouwerstraat, die aantakt op de Bredaseweg. Een tweede ontsluiting voor Amarant ligt ca. 300 meter westelijker aan de Bredaseweg. Aan de zuidkant zijn twee aansluitingen voor autoverkeer op de Oude Rielse Baan. De interne wegenstructuur volgt grotendeels het patroon van de bomenlanen. De wegen zijn overwegend uitgevoerd met asfaltverharding. Volgens de Wegenlegger zijn de wegen op terrein van Amarant en Mariahof geen openbare wegen, ook niet de Daniël de Brouwerstraat.

De parkeersituatie wordt gekenmerkt door enkele verspreide parkeerconcentraties. Daarnaast wordt overal langs de lanen geparkeerd. De auto is daardoor dominant aanwezig en beïnvloed het ruimtelijk beeld negatief. De kwetsbaarheid van de lanen wordt vergroot door deze parkeerdruk.

2.3.4 Cultuurhistorische aspecten en archeologie

In 1992 is het “Verdrag van Malta” opgesteld. Doel ervan is het behoud van het archeologisch erfgoed. Dit verdrag regelt dat bij grootschalige ingrepen in gebieden met hoge archeologische verwachtingswaarde archeologisch onderzoek moet worden uitgevoerd. Voor de nieuwbouwplannen van de tot nu toe onbebouwde delen van het terrein zal een inventariserend en waarderend archeologisch onderzoek in het plangebied worden uitgevoerd, een zogenoemde Aanvullende Archeologische Inventarisatie (AAI). Indien uit dit onderzoek naar voren komt dat de kans op archeologische vondsten/sporen reëel moet worden geacht, zal vervolgonderzoek (eventueel voor delen van het terrein) moeten plaatsvinden. Hieruit kan uiteindelijk mogelijk voortvloeien dat de bouwplannen zodanig moet worden aangepast dat rekening wordt gehouden met het behoud van eventuele archeologische waarden. Bij het indienen van de aanvraag voor bouwvergunningen zal een en ander worden afgestemd.

Voor wat betreft de terreinen van Amarant en Mariahof kan meer specifiek het volgende worden gemeld.

2.3.4.1 Inventarisatie
  • 1. Landschap en ontginningsgeschiedenis:
  • Geografie: Het plangebied ligt in het westen van de gemeente Tilburg, in de landgoederenzone ten oosten van het beekdal van de Donge;
  • Geomorfologie: jonge dekzanden en voormalig stuifzand;
  • Bodemgesteldheid: podzolen en enkeerdgronden;
  • Historisch landgebruik: Voor ca. 1865 bestond het gebied tussen de Bredaseweg, de Donge en de Gilzerbaan grotendeels uit heide en woeste gronden. Ter hoogte van het huidige Amarant en Mariahof kwam een deel van dit gebied in eigendom van Willem II en werd het ontgonnen vanuit een aantal boerderijen. Omstreeks het midden van de negentiende eeuw, de goederen van Willem II waren toen al verkocht en de landbouwactiviteiten stopgezet, werd in het plangebied leem gewonnen ten behoeve van de pannenfabriek aan de Bredaseweg. Omstreeks het begin van de twintigste eeuw werd het grootste deel van het plangebied langs de vallei van de Donge beplant met naaldbomen. Deze naaldbossen werden onder meer geëxploiteerd, ten behoeve van de mijnbouw, waarin veel hout nodig was voor het stutten van de mijngangen. Vanaf 1938 werden de terreinen, vanuit het klooster Mariahof aan de Bredaseweg, bestemd voor de zorg. In de loop van de twintigste eeuw werden in het gebied herhaaldelijk nieuwe zorgcentra en voorzieningen gebouwd en ontwikkeld;
  • Huidig landgebruik: zorgcentra en natuur in de vorm van naald- en loofbossen, weide, bouwland en heide;

  • 2. Archeologische waarden:
  • Het plangebied is op de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW) van de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) deels ingekleurd als gebied met lage archeologische trefkans, de oostelijke zijde van Amarant en het Mariahof zijn echter ingekleurd als gebied met hoge archeologische trefkans;
  • Het plangebied ligt op de Archeologische Waarschuwingskaart Tilburg (ArWaTi) in een gebied met middelhoge verwachting;
  • Het plangebied ligt niet in of grenst niet aan een AMK-Terrein;
  • ARCHIS en RAT: Ten zuiden van het plangebied (ca. 1km) zijn twee vindplaatsen van vuurstenen artefacten langs de Donge bekend. Archeologisch onderzoek i.o.v. de golfbanen aan de Gilzerbaan leverde hier echter geen archeologische vondsten of sites op;
  • Verwachting: In de tot heden onbebouwde delen zoals het naaldbos en deels woeste gronden ten zuiden van Mariahof geldt een middelhoge tot hoge verwachting m.b.t. archeologische waarden uit de vroege tot late steentijd. De fysieke kwaliteit van het bodemarchief en de invloed hierop van zowel landbouwontginning, leemwinning als bosbouw zijn echter een onbekende, maar ongetwijfeld negatieve factor;

Conclusie:

Inzake archeologie geldt een middelhoge tot hoge verwachting voor wat betreft de trefkans op archeologische waarden uit de steentijd. Deze verwachting wordt enigszins getemperd door de onbekende fysieke kwaliteit van het bodemarchief en de invloed die zowel ontginning, leemwinning als bosbouw op het archeologisch bodemarchief hebben uitgeoefend.

  • 3. Cultuurhistorische waarden:
  • In het plangebied liggen geen beschermde monumenten.
  • Het gehele terrein is in de jaren vanaf 1938 in steeds nieuwe bouwfasen voor een groot deel bebouwd. Waar de architectuur in de jaren tot 1960 duidelijk gerelateerd was aan de door geestelijken bediende zorgfunctie en de daarmee verband houdende utilitaire voorzieningen als onder meer: boerderijen, een klein waterzuiveringsstation, een school en een Juvenaatsgebouw, kreeg het complex in de jaren daarna steeds meer het karakter van een moderne en steeds uitdijende zelfvoorzienende zorginrichting. Het grootste deel van de architectuur dateert uit de periode na 1970.
  • Het huidige hoofdgebouw van Amarant, zijnde het voormalige klooster Mariahof, werd in 1938 in een Traditionele stijl gebouwd door de broeders Penitenten die zich bezighielden met zwakzinnigenzorg. Tussen 1945 en 1953 was in het klooster sanatorium de Klokkenberg gehuisvest waarna de zwakzinnigeninrichting Piusoord er een plaats kreeg. Aan de voorzijde van het hoofdgebouw bevindt zich een parkachtige tuinaanleg die eveneens in 1938 tot stand is gekomen. Het gebouw is opgenomen in het door de provincie Noord-Brabant uitgevoerde Monumenten Inventarisatie Project (MIP).
  • Aan de oostzijde van het hoofdgebouw werd omstreeks 1955 begonnen met de bouw van een Juvenaat (Mariaoord) dat al tenminste in 1958 voltooid was. Het Juvenaat werd opgetrokken in een aan de Bossche School verwante, enigszins traditionele, vormentaal. Het Juvenaat heeft een eigen kapel. In het tegenwoordige spraakgebruik wordt het Juvenaat veelal aangeduid met Mariahof, in feite de oorspronkelijke naam van het huidige hoofdgebouw van Amarant. In het onderhavige plan wordt met Mariahof het Juvenaat aangeduid.
  • Lijnen (historische assen). De Bredaseweg, het deel tussen Breda en Tilburg aangelegd tussen 1822 en 1825 als onderdeel van de Rijksweg tussen Tholen en Grave, heeft als lijnelement op de cultuurhistorische waardenkaart (CHW) van de provincie Noord-Brabant (geactualiseerd in 2005) een hoge historisch-geografische waarde gekregen.
  • Historisch groen; op de CHW van de provincie Noord-Brabant worden de historische groenstructuren en de monumentale beplanting vermeld. Deze zijn waarschijnlijk nog relicten van de laatnegentiende-eeuwse ontginningen.
2.3.4.2 Advies

De geplande ontwikkeling van drie verschillende landgoederen stuit vanuit cultuurhistorisch oogpunt niet op bezwaar en geeft het totale gebied een overlevingskans tot ver na de geplande periode van 2020 zonder dat daarbij de onderlinge samenhang van het totaal verloren gaat.

Vanuit cultuur-historisch oogpunt verdient het aanbeveling de mogelijkheden te onderzoeken om het voormalige Juvenaat en een aantal van de bijgebouwen, die de vroegste ontwikkelingsgeschiedenis van het complex illustreren te handhaven.

Hetzelfde geldt voor het hoofdgebouw van Amarant, het voormalige klooster Mariahof. Dit hoofdgebouw is in hoge mate gezichtsbepalend voor het gehele complex en heeft cultuurhistorische en architectuurhistorische waarde als uitdrukking van het ontstaan van de zwakzinnigenzorg in Brabant en als relatief gave representant van de Traditionele bouwkunst uit de jaren dertig van de twintigste eeuw.

Gelet op het feit dat de geplande sloop- en bouwwerkzaamheden zich in hoofdzaak beperken tot de reeds bebouwde delen van het terrein en dat zodoende geen tot weinig bijkomende of nieuwe verstoringen gepland zijn, wordt vanuit archeologisch opzicht geen bezwaar gezien tegen de verwezenlijkingen van de zorgplannen op de locatie Amarant-Mariahof. Voor de terreinen in het gebied die tot heden onbebouwd zijn gebleven en die momenteel in gebruik zijn als bos, bouwland of weide en heide dient voorafgaand aan toekomstige of afwijkende planvorming of bodemingrepen een inventarisatie van de archeologische waarden te worden uitgevoerd, aan de hand waarvan toekomstige ontwikkelingen afgewogen kunnen worden.