Jacobskamp

5.1 Archeologie en cultuurhistorie

Archeologie
In het plangebied bestaat er volgens de CHW Noord-Brabant en de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) van de Rijksdienst voor Archeologische Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) een deels middelhoge en deels hoge kans op het aantreffen van archeologische sporen. Deze verwachting is gebaseerd op de vermoedelijke aanwezigheid van dikke eerdgronden (zEZ21) met grondwatertrap V/VI en een esdek dikker dan 50 cm. In of direct nabij het plangebied bevinden zich geen terreinen van hoge archeologische waarden of beschermde archeologische monumenten (zogenaamde AMK-terreinen). Ook werden er tot op heden, volgens Archis II, de archeologische database van de RACM, geen archeologische vondsten gedaan.

Figuur 4 Trefkans archeologische sporen plangebied Jacobskamp

Aangezien er sprake is van een hoge en middelhoge verwachtingswaarde in het plangebied is een inventariserend archeologisch veldonderzoek uitgevoerd. Dit onderzoek is als separate bijlage 5 bij dit bestemmingsplan gevoegd. Hier worden enkel de belangrijkste conclusies weergegeven.

In het onderzoek zijn 111 boringen in het plangebied gezet. Uit deze boringen volgt dat er geen archeologische resten zijn aangetroffen, waarmee tijdens de verdere planvorming rekening gehouden moet worden. Uit het onderzoek blijkt dat voor een groot gedeelte van het plangebied een lage archeologische verwachtingswaarde geldt. Hoewel de bodem plaatselijk sterk verstoord zal zijn, kan de aanwezigheid van behoudenswaardige resten echter niet worden uitgesloten. Daarom wordt geadviseerd om een circa 30 meter brede zone parallel aan de Hooidonksestraat, vanaf het perceel Hooidonksestraat 4 tot aan het sportterrein aan de Paterstraat, nader te onderzoeken door middel van proefsleuven. Daarnaast dienen 2 kleinere locaties te worden onderzocht. In onderstaande figuur 5 zijn de drie gebieden die nader onderzocht moeten worden weergegeven.

Figuur 5 Deelgebieden vervolgonderzoek

Om de zone te onderzoeken is een vervolgonderzoek uitgevoerd (Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven Plangebied Jacobskamp, Den Dungen, Gemeente Sint-Michielsgestel, SOB Research, oktober 2010). Dit onderzoek is als bijlage 6 bij dit bestemmingsplan gevoegd. Hieronder worden enkel de conclusies weergegeven. In totaal zijn zeven proefsleuven aangelegd. Tijdens het onderzoek zijn meerdere archeologische sporen aangetroffen, waaronder vooral zandwinningskuilen, maar ook twee paalkuilen. De zandwinningskuilen zijn verspreid over het onderzoeksgebied aangetroffen, de paalkuilen zijn gevonden in proefsleuf 9. Proefsleuf 9 grenst aan de Paterstraat ter hoogte van de Spekstraat. Naast bovenstaande kuilen zijn nog een drietal andere kuiltjes gevonden. De aard en datering hiervan is onzeker.

De aangetroffen archeologische sporen zijn waarschijnlijk te relateren aan de boerenerven die allen op de dekzandrug of richting de oude kern van Den Dungen zijn gelegen. Waarschijnlijk won men binnen het onderzoeksgebied zand, voor de bouw van huizen en voor andere zaken. De aangetroffen vondsten dateren name uit de 17e tot en met 20e eeuw, dit komt doordat het gebied waarschijnlijk pas laat ontgonnen is vanwege de lage ligging.

Op basis van de onderzoeksresultaten wordt nader archeologisch onderzoek binnen het onderzoeksgebied, of het nemen van archeologie beschermende maatregelen, niet noodzakelijk geacht.

Doordat ten tijde van het onderzoek tuinbouwkassen aanwezig waren op een perceel in het plangebied is dit gedeelte niet onderzocht. Het perceel ligt in de nabijheid van een boerenerf dat uit de Late Middeleeuwen stamt. Op het perceel worden parkeerplaatsen ten behoeve van het sportterrein gerealiseerd en zal in beperkte mate roering van de grond plaatsvinden. Bij eventuele graafwerkzaamheden ter plaatse worden amateurarcheologen in de gelegenheid gesteld om waarnemingen te verrichten.

Naast het vervolgonderzoek naar de zone is er ook een vervolgonderzoek uitgevoerd naar de 2 kleinere locaties (Jacobskamp, Den Dungen Gemeente Sint Michielsgestel, deellocaties 1 en 2 Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O); karterend booronderzoek, ArcheoPro, oktober 2010). Dit onderzoek is als bijlage 7 bij dit bestemmingsplan gevoegd. Hieronder worden enkel de conclusies weergegeven. Tijdens het karterend booronderzoek zijn in totaal 78 karterende boringen verricht naar de aanwezigheid van resten van jacht)kampjes van jagers-verzamelaars uit het laatpaleolithicum en/of het mesolithicum (ca. 15.550-4.500 BP). Op het zuidelijke deel van deelgebied 2 kon vanwege het ontbreken van betredingstoestemming van de grondeigenaar geen onderzoek worden uitgevoerd.

In het vrijkomend bodemmateriaal zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen die wijzen op bewoning gedurende het laat-paleolithicum en/of het mesolithicum. Op basis van de onderzoeksresultaten kan daarom worden geconcludeerd dat op de dekzandkopjes ter plaatse van de deellocaties 1 en 2 binnen het plangebied ‘Jacobskamp’ te Den Dungen, zeer waarschijnlijk geen sprake is geweest van bewoning of tijdelijk gebruik als extractiekamp door jagers-verzamelaars uit het laat-paleolithicum en/of het mesolithicum. De archeologische verwachting voor deze deellocaties kan derhalve worden teruggebracht naar een lage verwachting. Vervolgonderzoek is niet noodzakelijk.

Cultuurhistorie
In het plangebied heeft een cultuurhistorische quickscan plaatsgevonden (Cultuurhistorische Quick Scan Jacobskamp, Van Sprèw Projectmanagement 2008). Deze cultuurhistorische quickscan is opgenomen als separate bijlage 8 bij het bestemmingsplan. In deze quickscan is aandacht besteed aan het historische landschap en de historische bouwkunde. Het plangebied diende als overstromingsgebied en had zodoende een open karakter. Deze kenmerkende openheid van het plangebied is nog steeds waarneembaar. De oorspronkelijke smalle, vooral noord-zuid georiënteerde verkaveling is vrijwel geheel verdwenen. Een deel van de begrenzing van het plangebied: de Litserstraat, de Hooidonk, de Hooidonksestraat en de Paterstraat zijn cultuurhistorisch waardevol. Dit zijn de oude nederzettingsassen en uitvalswegen van het dorp.

Historische bouwkunst
In het plangebied zijn geen monumenten of cultuurhistorisch waardevolle panden gelegen. Buiten het plangebied aan de noordwestzijde, bevindt zich het Rijksmonument Hooidonksestraat 3A en 3B. Het betreft een boerderij uit het begin van de 18e eeuw (begin bouw 1725). Niet alleen het object is hier waardevol, de landschappelijke context met de toegangsweg, de erfbeplanting met o.a. een beukenhaag en de put zijn cultuurhistorisch waardevol. Verder bevinden zich net buiten het plangebied nog enkele cultuurhistorisch waardevolle panden.

In het verkavelingsvoorstel is getracht de cultuurhistorie van het gebied op een goede wijze vorm te geven. Dit is gedaan door drie ruimtelijke ingrepen in het gebied:

• Het volgen van de verkavelingsrichting. De historische richting van de verkaveling is in beide woongebieden gerespecteerd. De historische richting is anders dan het huidige slotenpatroon in het oostelijk gebied doet vermoeden. De huidige sloten liggen niet volgens het oude verkavelingspatroon.
• Het behouden van de randsloot: tussen het oostelijk woongebied en het nieuwe sportgebied ligt een bestaande sloot. Deze sloot heeft in het historische verkavelingspatroon een belangrijke rol gespeeld in de ontwatering van het gebied. Reeds in de structuurvisie Jacobskamp is er voor gekozen deze sloot te respecteren en te gebruiken als natuurlijke overgang tussen het sportterrein en het woongebied. Gebundeld met infrastructuur en groen is deze sloot de toekomstige scheiding tussen wonen en sport.
• Doorzichten naar het buitengebied: door een open verkaveling (voornamelijk in het oostelijk woongebied) ontstaan 'vensters' naar buiten. De verkaveling is transparant zodat vanaf woonstraten in het oostelijk woongebied een beeld naar buiten ontstaat. De rand van het woongebied is daarmee niet stenig en confronterend, maar open. Het sportpark vormt een overgang naar het waardevolle buitengebied rondom de Hooidonksestraat.

Conclusie
Het belangrijkste cultuurhistorische element van het plangebied is de karakteristieke openheid en de relatie met de directe omgeving. Hierbij kan gedacht worden aan de ruimtelijke (visueel en fysiek) relatie met de keerdijk en zijn historisch groen, de monumentale panden rondom het plangebied en historische wegenstructuur die min of meer de begrenzing van het gebied vormt.