Deuteren

6.9 Archeologische waarden

Met de invoering van de Wet op de Archeologische Monumentenzorg (WAMZ) van 1 september 2007 behoren nieuwe bestemmingsplannen te omschrijven hoe omgegaan dient te worden met de bekende en de te verwachten archeologische waarden in het bestemmingsplangebied. Hierna volgt een korte schets van de samenstelling en aard van de archeologische waarden. Vervolgens wordt een overzicht geboden van de randvoorwaarden die het gemeentelijke archeologische monumentenzorgbeleid stelt aan bodemingrepen in het bestemmingsplangebied.

In 2008 is een archeologische verwachtingskaart opgesteld voor het deel van de gemeente buiten de middeleeuwse stadskern van 's-Hertogenbosch. Deze kaart bevat niet alleen de reeds bekende archeologische vindplaatsen maar geeft ook een overzicht van de gebieden waar archeologische vindplaatsen verwacht kunnen worden, de zogenaamde verwachtingsgebieden. Gebieden waar de kans op het aantreffen van archeologie hoog is, worden aangeduid als gebieden met een hoge archeologische verwachting. Verder wordt nog een onderscheid gemaakt in gebieden met een middelhoge en gebieden met een lage archeologische verwachting. Of er ook daadwerkelijk archeologische vindplaatsen aanwezig zijn, moet archeologisch onderzoek uitwijzen maar de verwachtingsgebieden geven al wel aan in welke mate men met mogelijke archeologische resten rekening moet houden. De dekzandrug is aangemerkt als een zone met een hoge archeologische verwachting. De dekzandvlakte heeft een lage verwachting. De overgangszone van de dekzandrug naar de dekzandvlakte heeft een middelhoge verwachting gekregen.

De archeologische verwachtingskaart vormt de basis voor het archeologiebeleid van de gemeente, dat op 15 juni 2010 door de gemeenteraad is vastgesteld. Ten behoeve van het beleid zijn voor archeologische waarden en archeologische verwachtingsgebieden binnen de gemeentegrenzen specifieke eisen of voorwaarden opgesteld en verwerkt tot een archeologische beleidskaart. De zones met een hoge en middelhoge archeologische verwachting zijn op de beleidskaart vertaald in zones waar verspreide nederzettingen en grafvelden uit de prehistorie, Romeinse tijd en Middeleeuwen aanwezig zijn (al dan niet afgedekt door een recent ophogingspakket). Voor de zones met een lage verwachting zijn op de beleidskaart geen nadere eisen opgenomen. Wel zal bij m.e.r.-plichtige projecten en projecten die onder de tracéwet vallen nader onderzoek worden verlangd.

6.9.1 Landschappelijke achtergrond

Volgens de landschapskaart van de gemeente 's-Hertogenbosch ligt het plangebied op een dekzandkop (afbeelding 6). Ten behoeve van het bestemmingsplan is aanvullend booronderzoek uitgevoerd om een beter beeld te krijgen van de landschappelijke situatie. Uit dit onderzoek is gebleken dat er vermoedelijk geen sprake is van een dekzandkop maar van een licht welvende dekzandvlakte. Deze dekzandvlakte loopt richting het westen (Oude Vlijmenseweg) over in een langgerekte dekzandrug. Het dekzandlandschap is ontstaan tijdens de laatste ijstijd en bestaat uit zand dat lokaal is opgestoven omdat het niet langer werd vastgehouden door vegetatie. De smalle dekzandrug onder de Oude Vlijmenseweg vormt feitelijk onderdeel van een zeer grote dekzandrug die ook onder de historische binnenstad van 's-Hertogenbosch wordt aangetroffen en verder doorloopt via Rosmalen naar Oss.

Afbeelding 6. De landschapskaart van de gemeente 's-Hertogenbosch met in blauw de globale grens van het bestemmingsplangebied. 1. Dekzandvlakte, 2. Dekzandkop, 3. Verdedigingswerken 1629.

6.9.2 Bewoningsgeschiedenis

De hoger gelegen dekzandruggen zijn reeds vanaf de prehistorie een geliefde plaats voor bewoning geweest. De vondst van vuurstenen werktuigen in de directe nabijheid van het plangebied vormt hiervoor het bewijs. De werktuigen dateren uit de Midden Steentijd (het Mesolithicum) en zijn circa 8000 jaar oud. Aan de oostzijde van het plangebied, ter hoogte van Klein Deuteren, zijn sporen van bewoning uit de IJzertijd aangetroffen. Aanwijzingen voor bewoning in het plangebied zelf ontbreken vooralsnog. In het gebied is echter ook nauwelijks archeologisch onderzoek uitgevoerd. Bovendien is het plangebied ten behoeve van de woningbouw opgehoogd met circa 2 meter zand.

Tijdens het beleg van 's-Hertogenbosch in 1629 heeft langs de Oude Vlijmenseweg een linie van dijken en schansen gelegen (groene lijnen op afbeelding 7). De locatie van de dijken en schansen is gebaseerd op historisch kaartmateriaal. Omdat de oorspronkelijke positie van de verdedigingswerken niet goed is te bepalen is de groene lijn gebufferd zodat er een bredere band is aangegeven waar sporen van de verdedigingswerken kunnen worden verwacht.

Op de eerste kadastrale kaart van Nederland van rond 1832 (www.watwaswaar.nl) zijn geen huizen of bebouwing aanwezig in het plangebied. Het gebied bestaat hoofdzakelijk uit hooi- en weiland wat er op wijst dat het een relatief laaggelegen gebied is geweest.

Afbeelding 7. De archeologische verwachtingskaart van de gemeente 's-Hertogenbosch met in blauw de globale grens van het bestemmingsplangebied. 1. Zone met een lage verwachting, 2. Zone met een middelhoge verwachting, 3. Zone met een hoge verwachting, 4. Verdedigingswerken beleg 1629, 5. Historische kern van Groot Deuteren.

6.9.3 Archeologische verwachting

Op de archeologische verwachtingskaart van de gemeente 's-Hertogenbosch heeft het plangebied grotendeels een hoge archeologische verwachting (afbeelding 7). Deze verwachtingswaarde hangt samen met de verwachte ligging van een dekzandkop. Langs de flank van de dekzandkop is een buffer aanwezig met een middelhoge verwachting. Uit het aanvullende booronderzoek is gebleken dat er in het plangebied vermoedelijk eerder sprake is van een welvende dekzandvlakte. Dit betekent dat de hoge archeologische verwachting voor een groot deel kan worden bijgesteld naar een lage verwachting (afbeelding 8). Vermoedelijk loopt de dekzandvlakte in de richting van de Oude Vlijmenseweg en naar de noord- en zuidkant van het plangebied op naar een lange smalle dekzandrug zodat voor deze zone wel een hoge archeologische verwachting van toepassing blijft. In deze zones is de kans op het aantreffen van archeologische resten dus onveranderd hoog (afbeelding 8). Op basis van de datering van de dekzandrug kunnen hier in theorie sporen vanaf de Vroege Steentijd (Paleolithicum) aanwezig zijn al lijkt het echter aannemelijker dat eventuele sporen pas vanaf de Midden Steentijd (Mesolithicum) zullen voorkomen. Aangezien in deze zone ook verdedigingswerken uit 1629 verwacht kunnen worden, is het mogelijk dat oudere bewoningsporen verstoord zijn. Vermoedelijk zijn grote delen van de verdedigingswerken na de inname van de stad geëgaliseerd om te voorkomen dat deze door vijandige troepen hergebruikt konden worden. Eventuele overblijfselen zijn door de latere ontwikkeling van het gebied ten behoeve van de nieuwbouw mogelijk alsnog verdwenen of door afdekking aan het zicht onttrokken. Hoewel de intactheid van de verdedigingswerken dus relatief gering zal zijn, kunnen wel degelijk waardevolle sporen in de ondergrond bewaard gebleven zijn. Onduidelijk is of, en in welke mate de ophoging en bebouwing verstorend hebben gewerkt op eventueel aanwezige archeologische niveaus. Indien deze mate van verstoring hoog is, kan de archeologische verwachting naar beneden toe worden bijgesteld.

Afbeelding 8. De aangepaste archeologische verwachtingskaart van de gemeente 's-Hertogenbosch. Op basis van het aanvullend booronderzoek kan de archeologische verwachting voor een groot deel van het plangebied worden bijgesteld naar een lage verwachting (A).

6.9.4 Beperkingen ten aanzien van archeologie

In deze paragraaf worden per beleidszone de beperkingen ten aanzien van archeologie behandeld. Omdat aanvullend archeologisch onderzoek heeft uitgewezen dat de archeologische verwachting van een deel van het plangebied naar beneden toe kan worden bijgesteld heeft dit ook consequenties voor het archeologische beleid en beleidskaart (afbeelding 9). Indien de vrijstellingen voor archeologisch onderzoek afwijken van wat in het archeologiebeleid is vastgelegd, wordt dit apart toegelicht (zie ook tabel 3).

Categorie Beleidskaart: 4F

De verdedigingswerken uit 1629 (inclusief bufferzone) zijn aangeduid met een hoge verwachting. Voor dit deel van de verdedigingslinie geldt dus, dat het alleen bij relatief grote ingrepen zinvol is om archeologisch onderzoek te doen. Voor deze zone geldt daarom dat er in afwijking van het beleid bij ingrepen met een oppervlak groter dan 500 m² en dieper dan 100 cm beneden maaiveld een archeologisch onderzoek dient te worden uitgevoerd.

Categorie Beleidskaart: 5A

Langs de uiterste westgrens van het plangebied ligt een aaneengesloten zone met een hoge archeologische verwachting. Deze verwachting is gebaseerd op de ligging van een dekzandrug in de ondergrond (vermoedelijk in combinatie met de stelling van 1629). In deze zone zijn verspreide nederzettingen en grafvelden uit de prehistorie, Romeinse tijd en Middeleeuwen aanwezig. Voor deze zone geldt dat bij ingrepen met een oppervlak groter dan 100 m² en dieper dan 100 cm beneden maaiveld een archeologisch onderzoek dient te worden uitgevoerd. Wanneer in het vigerende bestemmingsplan archeologische verwachtingen mogelijk strijden met bestaande bouwrechten, zal de gemeente op eigen kosten het waarderend onderzoek door middel van proefsleuven betalen.

Categorie Beleidskaart: 6

In de gebieden met een lage archeologische verwachting is wat archeologie betreft geen vergunning vereist. Wel zal bij m.e.r.-plichtige projecten en projecten die onder de tracéwet vallen nader onderzoek worden verlangd. Deze situaties vallen onder het regime van de Wet Milieubeheer en de Tracéwet.

In alle omstandigheden, dus ook na vergunningverlening geldt, dat indien tijdens werkzaamheden archeologische resten worden gevonden, men wettelijk verplicht is hiervan melding te maken aan de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Ook de gemeentelijke archeoloog wordt in dit geval op de hoogte gebracht.

Afbeelding 9. De archeologische beleidskaart van de gemeente 's-Hertogenbosch aangepast naar aanleiding van het aanvullend archeologisch onderzoek (zie ook afbeelding 8). In blauw de globale grens van het bestemmingsplangebied. Zie paragraaf 6.9.4 en tabel 3 voor legenda.

Tabel 3. Legenda archeologische beleidskaart gemeente 's-Hertogenbosch.

Literatuur:

Boshoven, E.H. en R.J.M. van Genabeek, 2008; 's-Hertogenbosch Archeologische verwachtingskaart, BAAC-rapport 05.080

Janssens,M. & M.H.P.M. Ruijters, 2011. Bestemmingsplannen Empel, Deuteren en De Rietvelden-De Vutter Gemeente 's-Hertogenbosch. Archeologisch vooronderzoek: een bureau- en inventariserend veldonderzoek (verkennende fase). RAAP-rapport