Rosmalen Centrum

2.2 Ruimtelijke analyse

In beginsel heeft de groei van Rosmalen vooral als verdichting langs de linten plaatsgevonden. Er was sprake van een langzame en organische groei. Door de diepe tuinen van onder ander de kerk met de pastorie, de voormalige burgemeesterswoning, villa Vijverberg, villa de Twee-een-steens en de sterke menging van functies waaronder bedrijven en agrarisch gebruik kenmerkte Rosmalen zich door een zeer open, diffuse, bebouwingsstructuur.

De samenhang in de bebouwingsstructuur werd uitsluitend gevormd door de bebouwing langs de linten. Van oorsprong bestond de bebouwing veelal uit kleine boerderijtjes bestaande uit één laag met een kap, evenwijdige aan de straat. Het merendeel van deze panden zijn eind jaren vijftig vervangen door vrijstaande woningen bestaande uit één of twee lagen met een kap op grotere kavels, die veelal door de Rosmalense bevolking zelf, eventueel met hulp van familie, werd gerealiseerd.

Na de oorlog komt in eerste instantie het gedeelte ten oosten van de Dorpsstraat tot ontwikkeling. De oorspronkelijk bebouwingslinten structureren het geheel. Er is in beginsel nog geen sprake van een planmatige uitbreiding. De ontwikkeling van de oostzijde krijgt begin jaren 60 een vervolg in de wijk Hondsberg.

Burgemeester Nieuwenhuijzestraat (gebied Hondsberg)

Deze wijk kenmerkt zich nog door historische bebouwingslinten en wegen met een vloeiend verloop. Opvallend binnen deze wijk is het aantal vrijstaande woningen, die overwegend in eigen beheer gebouwd zijn. In de zeventiger jaren is er in deze wijk, tussen de Schoolstraat en de Overlaet-oost ook projectmatige bebouwing gerealiseerd in een strakke verkaveling met rijtjes woningen.

Topografische kaart 1957

Begin jaren zestig heeft Rosmalen circa 6.000 inwoners, maar is vervolgens gestaag gaan groeien, omdat Rosmalen in beeld komt als forenzenstad van 's-Hertogenbosch, vanwege haar centrale ligging en goede bereikbaarheid via de N50 richting de Randstad.

Gebied 't Ven

In de zestiger jaren zijn er een tweetal wijken in ontwikkeling genomen: Molenhoek, ten zuiden van het spoor, en 't Ven ten westen van het centrum. Het gebied ten westen van de Dorpsstraat heeft zich tussen de vijftig- en zestiger jaren verdicht. Dit betekende dat het bestaande lintenstelsel verder werd verdicht met de Korte Venstraat en de Korte Nieuwstraat. Omdat er op dat moment feitelijk sprake was van de rand van de bebouwing was dit de dorpsrand met een menging van functies waaronder een smid en een garagebedijf.

Topografische kaart 1966

Om de oost-west gerichte linten met elkaar te verbinden werd de Venstraat aangelegd, welke tevens een belangrijke ontsluiting vormt voor de wijk 't Ven. Het eerste deel van deze wijk, gerealiseerd tussen 1950 en 1965, kenmerkt zich door een planmatige opzet van het stratenpatroon met veel korte woonstraatjes. De verkaveling daarentegen kenmerkt zich veelal door vrijstaande en twee-onder-een-kapwoningen die in eigen beheer gerealiseerd werden.

Venstraat

In dezelfde periode ontwikkelt zich het oostelijk deel van het centrum eveneens verder. De bestaande wegenstructuur werd daarom enigszins aangepast. Het oorspronkelijke verloop van de nogal versnipperde padenstructuur aan de oostzijde van het centrum wordt recht getrokken en wel zodanig dat de Maliskampseweg, komend vanuit het zuiden in noordelijke richting werd doorgetrokken: de Van Meeuwenstraat. Hierdoor ontstond er een extra kortsluiting tussen de linten in oost-west richting.

Rechttrekken van wegen

De tweede fase van 't Ven wordt gerealiseerd tussen 1965 en 1977. De hoofdrichting van de woonstraten is, in tegenstelling tot de eerste fase, noord-zuid gericht. Naast de verandering van de richting zorgt ook de strakke stempelverkaveling van rijenwoningen voor een heel ander beeld.

Ook de oorspronkelijke bebouwingslinten verdichten zich verder met een breed scala aan functies. Doordat de Striensestraat al geruime tijd haar functie als waterkerende dijk heeft verloren gaat hier de verdichting met gemengde functies gestaag door.

Uit het kaart fragment (topografische kaart 1975) blijkt dat er rond de zeventiger jaren ook gestart wordt met het bouwen in de Overlaet ten noorden van Hondsberg. Anderzijds laat het kaartbeeld ook zien dat het centrum door een sterke menging van functies met een extensief grondgebruik en de enorme percelen behorende bij bijvoorbeeld de kerk en de voormalige burgemeesterwoning nog steeds gekenmerkt wordt door een zeer diffuse en open bebouwingsstructuur te midden van de linten.

Topografische kaart 1975

Van Meeuwenstraat en Striensestraat

Nadat de wijk Sparrenburg geheel gerealiseerd was en er een blijvende behoefte aan woningen was, zijn de "open plekken" nabij het centrum tot ontwikkelingen gebracht. Het agrarisch terrein van boer Westerlaken, gelegen tussen de Burgemeester Nieuwenhuijzenstraat en het spoor, werd aangewend voor woningbouw.

Gebied Westerlaken

Het wijkje kenmerkt zich door een planmatige opbouw, maar zoals zoveel woonbuurtjes uit die tijd niet door een heldere stedenbouwkundige opzet. Het buurtje bestaat uit smalle woonstraten en woonpaden met veelal grondgebonden woningen in de vorm van rijenbouw, bestaande uit twee lagen met een kap. Op een enkele plaats komt gestapelde bebouwing voor in drie lagen met een kap. In de voormalige boerderij is een restaurant gevestigd. Een deel van het oorspronkelijk agrarisch terrein is onbebouwd gebleven zoals het huidige Gildeplein wat nu fungeert als parkeerterrein. Ook wordt hier jaarlijks de kermis gehouden. Een deel van het agrarisch gebied, gesitueerd langs de spoorlijn, is aangewend als groenvoorziening met een kinderboerderij.

Koningsstraat en Vendelierstraat

Later is de bebouwing van het centrum nog verder verdicht door aanvullende woonbebouwing. Aan de achterkant van de Burgemeester Nieuwenhuijzenstraat en tussen de pastorie is op planmatige wijze een nieuw lint toegevoegd: de Pastoriestraat. Een smallere woonstraat, met grondgebonden rijenwoningen loodrecht op de Dorpsstraat.

Door de gestage bevolkingsgroei werd de behoefte aan en het draagvlak voor voorzieningen steeds groter. De Dorpsstraat heeft zich ontwikkeld tot een centrumas met een veelheid aan voorzieningen. Door de gemeente is er beleidsmatig voor gekozen om het noordelijk deel van de Dorpsstraat verder in ontwikkeling te nemen als detailhandelsgebied. Dit heeft geleid tot zeer forse ingrepen in het centrumgebied van Rosmalen. Om het winkelgebied aan de noord-oostzijde van de Dorpsstraat uit te breiden zijn de tuin van de voormalige burgemeesterswoning (op dat moment het gemeentehuis), de tuin tussen de pastorie en de kerk en de locatie van de voormalige school aan de Schoolstraat aangewend om het winkelcentrum met een overdekte passage (Vreeburgpassage) uit te breiden. De ontwikkeling hiervan betekende in ruimtelijk opzicht een enorme schaalsprong binnen de fijne bebouwingsstructuur van Rosmalen.

Door het verkeer om het centrum te leiden is er fors ingegrepen in de bestaande verkeersstructuur ten oosten van het centrum. Het tracé bestaande uit de Maliskampsestraat en Van Meeuwenstraat wordt voor wat betreft het meest zuidelijk deel verbreed, maar te midden van het bestaande bebouwd gebied drastisch verlegd, omdat het bestaande profiel via de Van Meeuwenstraat geen ruimte biedt voor de toekomstige functie van de weg.

Verlegging tracé

De huidige Deken van Roestellaan/Rodenborchweg vormt de belangrijkste entree van Rosmalen richting het centrum komende vanaf de N50/A59. Gekoppeld aan deze ontsluitingsweg werden nieuwe parkeervoorzieningen voor het centrum gecreëerd met aan weerszijden een drie tot vier laagse bebouwing die eveneens zichtbaar is vanaf De Driesprong. Aan de kant van het centrum zijn op de begane grond winkels met daarboven woningen gesitueerd. Aan de andere zijde van de straat is gestapelde bebouwing in drie tot vier lagen gerealiseerd welke onder andere fungeert als ouderenhuisvesting. Deze grootschalige stedenbouwkundige ingrepen en de ingrijpende verandering in de verkeersstructuur gekoppeld aan een parkeervoorziening en omgeven door een drie tot vier laagse bebouwing, heeft ertoe geleid dat de kerk met ommuurde begraafplaats los is komen te liggen van het oorspronkelijke patroon. De benadering van de kerk via de Schoolstraat is als vanouds gebleven, omdat de kerk nog steeds onderdeel uitmaakt van het oude lint, echter door de nieuwbouw is het zicht op de kerk deels verloren gegaan.

Topografische kaart 1985

Ook de gemengde bebouwing aan het oorspronkelijke lint Van Meeuwenstraat is door de sterk veranderende functie van de weg vreemd gesitueerd. In de loop der tijd is deze bebouwing onderdeel uit gaan maken van de nieuwbouw.

Eind negentiger jaren werd het winkelcentrum in noord-westelijke richting uitgebreid. Tegenover de Vreeburgpassage is haaks op de Dorpsstraat tot aan de Hoogstraat een nieuwe winkelstraat ontwikkeld waarbij een bestaande supermarkt, een garagebedrijf en een winkel werden gesloopt. De Catelijnen vormt in westelijke richting de afronding van het centrum in een drie laagse bebouwing die bestaat uit winkels met daarboven woningen. Ook deze ingreep vormt een schaalsprong ten opzichte van de oorspronkelijke kleinschalige bebouwing van het centrum. Omdat voor de realisatie van dit project minder grootschalige infrastructurele ingrepen zijn gedaan en omdat er weliswaar individuele, kleinschalige panden zijn geamoveerd ten behoeve van de realisatie, is er sprake van een schaalsprong in aansluiting op de structuur.

Ook langs de Dorpsstraat hebben zich in die periode ontwikkelingen voorgedaan en heeft de schaalvergroting toegeslagen. Dit is mede ingegeven door de enorme groei die Rosmalen doormaakt met de afbouw van de wijk de Overlaet en sinds begin 2000 met de woonwijk de Groote Wielen ten noorden van Rosmalen. Het voorzieningenniveau van het centrum van Rosmalen groeit derhalve ook mee. De bibliotheek is uit de Dorpsstraat vertrokken en is nu gehuisvest in Perron 3 aan de Hoff van Hollantlaan. De bibliotheek is inmiddels omgebouwd tot een medisch centrum. En op de hoek Hoogstraat en Raadhuisstraat is recent gestart met de bouw van een nieuw appartementengebouw met winkelruimtes op de begane grond.

Zoals hiervoor omschreven kenmerkt Rosmalen zich ruimtelijk door een jarenlange organische groei. Wat nu het centrum van Rosmalen wordt genoemd, besloeg minder dan vijftigveertig jaar geleden de gehele nederzetting Rosmalen. Door de trage ontwikkeling en het diffuse bebouwingskarakter, mede ontstaan door het feit dat Rosmalen op een dakzandrug is gelegen waardoor uitbreiding naar alle kanten mogelijk was, heeft pas recentelijk enige verdichting in het centrum plaatsgevonden.

Echter nog steeds zijn er een aantal gebieden, direct grenzend aan de Dorpsstraat, nimmer tot ontwikkeling gekomen of zodanig in gebruik dat ze qua functie niet passen bij het centrum of de woonomgeving. Een aantal bedrijven is reeds geruime tijd verdwenen en de terreinen liggen al jaren braak. Het zuidelijk deel van de Dorpsstraat kenmerkt zich door verspreide bebouwing met een divers gebruik. Afgezien van enkele panden is de kwaliteit laag. Direct ten westen van de Dorpsstraat ligt een maisakker. Vanwege de matige stedenbouwkundige kwaliteit van het gebied, gecombineerd met de aanwezig ruimte (maisakker) is er voor gekozen om de uitbreiding van het winkelgebied hier te situeren.

Ook langs de Dorpsstraat hebben zich in die periode ontwikkelingen voorgedaan en heeft de schaalvergroting toegeslagen. Daarnaast wordt al vele jaren getracht om komplan Zuid gerealiseerd te krijgen: een combinatie van voorzieningen, parkeren en woningen. Wederom gaat het om een verdichting aan de zuidzijde van de Dorpsstraat, ter plekke van het nog aanwezige agrarische land van boer Buijs. Om deze ontwikkeling mogelijk te maken wordt een aparte procedure doorlopen, vandaar ook het 'gat' in het plangebied.

Gebied "Kom zuid"

Luchtfoto