Kruiskamp - Schutskamp

2.2 Ontstaansgeschiedenis

Het plangebied van het bestemmingsplan "Kruiskamp - Schutskamp" bestaat uit de wijken De Kruiskamp en De Schutskamp, met uitzondering van het gebied ten zuiden van het groen en water langs de Hoeflaan.

Afbeelding 2: Ligging wijken De Kruiskamp en De Schutskamp

Hierna wordt de ontstaansgeschiedenis van deze wijken beschreven.

Begin jaren '60 van de vorige eeuw vroeg de voorspoedige groei van 's-Hertogenbosch om uitbreiding van het stedelijk gebied. 's-Hertogenbosch wilde op dat moment een einde maken aan de opzet van wijken in de vorm van clustering van kleine woonbuurten, geordend door parochies en verspreid over de stad. Het bouwproces moest rationeler en grootschaliger worden opgepakt om de alsmaar voortdurende woningnood aan te kunnen pakken. In 1964 werd het nieuwe structuurplan gepresenteerd. Het structuurplan voorzag in uitbreidingen van woon- en werkgebieden tot ver in de jaren '90 van de vorige eeuw. Voor het eerst werd een gedegen onderbouwd woningbouwprogramma gepresenteerd met een vooruitblik op de middellange periode van 25 jaar. De toekomstige ruimtebehoefte aan wonen, werken en recreëren voor de verre toekomst en een sterk verbeterde hoofdwegenstructuur werden in kaart gebracht. In de plannen uit deze periode is nadrukkelijk de gerichtheid op snelle productie terug te vinden door de herhaling van woningtypen (seriematige woningbouw), de rechtlijnig opzet en de sobere inrichting. Er was ook duidelijk sprake van een schaalsprong in de opzet van de stadsuitbreidingen. Grootschalige, ruim opgezette woonwijken werden ontwikkeld. Door de schaalvergroting ontstonden er onafhankelijk van de binnenstad functionerende wijken met een eigen voorzieningenniveau.

Naast productieoverwegingen is de 'wijkgedachte' bepalend geweest voor de ontwerpen in deze periode: het functioneel min of meer zelfstandig functioneren, los van de binnenstad. Men dacht het gemeenschapsgevoel te kunnen stimuleren door een hiërarchische opbouw van de wijk, door duidelijke afgrenzing van andere wijken en door alle andere activiteiten dan wonen zoveel mogelijk samen te brengen op een centraal punt. Het functionalisme ging steeds meer de toon bepalen. De moderne stedenbouwkundige opvattingen betekenden een strikte zonering van woon-, werk- en recreatiefuncties. Verkeerswegen en woonstraten verschenen. Winkelvoorzieningen werden geconcentreerd in enkele buurtcentra en één groot wijkcentrum. De wijken werden ruim en groen opgezet. Veel ruimte werd gereserveerd voor (toekomstige) voorzieningen.

De Kruiskamp en De Schutskamp waren de eerste wijken die op basis van het structuurplan werden gebouwd (tussen 1964 en 1974). Samen vormen zij een gedeelte van het stadsdeel West. In West is gestreefd naar een grote openheid, naar veel ruimte en collectief groen.

De ontsluitingsstructuur voor de auto werd leidend bij de stedenbouwkundige inrichting. De onderliggende wijkontsluiting werd functioneel onderscheiden in wijk- en buurtontsluitingen, parkeerhoven en woonstraten. Kenmerkend voor deze periode zijn de lange rechtstanden in het stratenpatroon.

Afbeelding 3: Maquette De Kruiskamp

Voor wat de bebouwing betreft is kenmerkend dat de straatruimten niet langer meer gevormd werden door duidelijke rooilijnen, waarlangs de bebouwing is opgetrokken, maar door groepen woningrijtjes met tuinen die evenwijdig aan of haaks op elkaar herhalende composities vormen ("stempels"). Ook kenmerkend is de bouw van series grootschalige flatgebouwen. Deze werden met name langs de hoofdwegen en langs de buitenrand gesitueerd. De middelhoge flats werden overwegend gesitueerd in rijtjes achter elkaar of als vrijstaande blokken haaks op elkaar. Sommige appartementengebouwen werden apart vormgegeven, zoals de "meanderflat", als beëindiging van de lange Kooikersweg en twee haakvormige flats langs de Hoeflaan. De uitbreidingswijk bestond voornamelijk uit huurwoningen, zowel grondgebonden als in hoogbouw. Slechts op enkele plaatsen werden vrijstaande particuliere woningen, zoals bungalows en kleine villa's, geclusterd in aparte buurtjes.

Bij de Helftheuvel werd een groot wijkwinkelcentrum gerealiseerd, gevormd door een aantal winkelunits aan een breed U-vormig voetgangerspad rond een expeditiehof, half overdekt met luifels. Boven de winkels werden maisonnettes gerealiseerd. Het complex werd omkaderd met ruime parkeergelegenheid en laad- en losruimten voor de bevoorrading van de winkels. In de jaren '70 is het concept aangepast, waarbij het voetgangersgebied grotendeels werd overdekt. In de jaren '90 is het winkelcentrum volledig overdekt.

Het stadsdeel West, met daarin de wijken De Kruiskamp en De Schutskamp, wordt door een groenstrook omkranst. De groenzone bestaat uit een aantal aaneengesloten groenelementen:

• de brede groenstructuur met wandelvoorzieningen en diverse sportvoorzieningen tussen bedrijventerrein De Rietvelden en Kruiskamp en Schutskamp;
• het Westerpark, gelegen ten oosten van het plangebied;
• agrarisch gebied tussen de Hoeflaan en de Vlijmenseweg;
• de groenzones aan de zuid- en westzijde van Kruiskamp.

Gezamenlijk vormen deze elementen een groene 'krans'.

Naast deze groenstructuur op stedelijk niveau werden ook op het niveau van de wijken groenvoorzieningen aangelegd. Tussen de verschillende buurten werden brede groenbuffers gerealiseerd. Deze groenvoorzieningen sloten aan op de stedelijke groenstructuur.

In de loop van de tijd is gebleken dat er in De Kruiskamp en De Schutskamp te veel ruimte gereserveerd was voor voorzieningen. Reeds bij de bouw van de wijk zijn enkele geplande voorzieningenstroken omgezet in woningbouw. In de loop van de tijd is door ontzuiling, vergrijzing en schaalvergroting ruimte vrij gekomen op de voorzieningenstroken. Scholen zijn bijvoorbeeld gesloten of samengevoegd, kerken opgeheven. Daarnaast bestond vanuit volkshuisvestelijke overwegingen de wens om de samenstelling van de woningvoorraad en daarmee van de bevolkingssamenstelling meer gevarieerd te maken. Naast de bestaande sociale woningbouw werden daarom op de vrijgekomen locaties woningen in de middeldure koopsector gerealiseerd.

Het oudste deel van het plangebied betreft het meest oostelijke deel, langs de Oude Vlijmenseweg. Hier ligt een gedeelte van het oude buurtschap Deuteren. De eerste vermeldingen van Deuteren dateren uit de 14e eeuw, maar de historische bebouwing aan de Oude Vlijmenseweg (aangelegd op een dijk) dateert van het begin van de 20e eeuw.