Philipsdorp 2013

2.1 Historisch perspectief

Voor deze paragraaf is gebruik gemaakt van "Philipsdorp Eindhoven, Wikken en wegen in waardevolle wijken: de methode in de praktijk van Rein Geurtsen en Ad Hereijgers.

Philipsdorp is een uniek stuk erfgoed. Het is één van de schaarse voorbeelden van een Company Town in Nederland en is gebouwd in de periode tussen 1910 tot 1923 door de NV Philips Gloeilampenfabriek. Philips wilde het probleem van de volkshuisvesting en de toenemende woningnood op eigen kracht oplossen door het stichten van een fabrieksdorp. Van heinde en verre werden arbeiders voor de Philips-fabrieken aangetrokken, die door het bedrijf onder meer in Philipsdorp gehuisvest werden. Door de ontwikkeling van Philipsdorp zelf ter hand te nemen, kon het bedrijf een goede huisvesting voor deze arbeiders realiseren; een gezonde woning met voldoende licht en lucht, goede sanitaire omstandigheden, op korte afstand van het werk en met een moestuin voor het telen van eigen groente en fruit.

Het fabrieksdorp vormde nagenoeg een complete leefgemeenschap met winkels, scholen en recreatieve voorzieningen. Men woonde er tussen collega's en directe superieuren, die vaak van verschillende gezindte en nationaliteit waren. Een jonge, gevarieerde, maar hechte wijkgemeenschap was het gevolg. Inspiratiebron voor Philipsdorp waren de verschillende Engelse fabrieksdorpen zoals Port Sunlight van W.H. Lever bij Liverpool en de tuinstadbeweging van Ebenezer Howard, Garden Cities of Tomorrow, uit 1898.

Voor de ontwikkeling van Philipsdorp huurde industrieel Anton Philips bekwame adviseurs in en koos hij voor een radicaal concept. Philips stichtte een "stralend" fabrieksdorp, met woningen en (winkel)voorzieningen die zich scharen rondom een 'Green'. Deze 'Green' bestond uit een centraal gemeenschapspark met recreatieve en sportieve voorzieningen, zoals een voetbalveld: de bakermat van de huidige voetbalclub PSV. Eromheen liep een brede wandelpromenade begeleid door een watersingel. Verder was er weinig groene verblijfsruimte in de buurt. De achtertuinen vormden de groene oases in de wijk. Alle tuinbegrenzingen bestonden uit ligusterhagen. De tuinen waren veelal nutstuinen met groenten, fruitstruikjes en bomen.

 

Figuur 1:  Impressie van het stralend fabrieksdorp uit 1920 (bron Woonbedrijf)

Anton Philips bouwde zijn fabrieksdorp buiten het stedelijk gebied van Eindhoven, in de buurgemeente Strijp. Hij koos een locatie waar hij kon beschikken over goedkope grond. Parallel aan de industriële ontwikkeling groeide Philipsdorp voor de Tweede Wereldoorlog uit tot een, voor Nederlandse begrippen, omvangrijke Company Town.

De naoorlogse stedelijke ontwikkelingen hebben er voor gezorgd dat Philipsdorp centraal in het stedelijk gebied is komen te liggen. Fabrieksgebouwen maken plaats voor nieuwe stedelijke ontwikkelingen. Het PSV-stadion is uitgebreid en het appartementencomplex Stadionkwartier is op de voormalige 'Green' gerealiseerd. Deze ontwikkelingen hebben er toe geleid dat Philipsdorp als Company Town van de kaart dreigde te verdwijnen.

Met de aanwijzing van Philipsdorp als beschermd stadsgezicht (16 april 2003) en met de vaststelling van een ontwikkelingsvisie voor Philipsdorp (november 2008) wordt de waarde van Philipsdorp voor de stad onderkend. Naar aanleiding van de ontwikkelingsvisie is een concept-beeldkwaliteitsplan voor Philipsdorp opgesteld waarin het ambitieniveau van de renovatie van de woningen en de openbare ruimte staat beschreven. Doel is om Philipsdorp voor de komende 40 jaar duurzaam te conserveren voor de stad, rekening houdend met haar ontstaansgeschiedenis, maar ook met de functionele eisen die het heden en de toekomst stellen aan de kwaliteit van de woningen, de inrichting van de woonomgeving en sociaal-maatschappelijke voorzieningen. In 2012 is Woonbedrijf gestart met de renovatie van 770 woningen in Philipsdorp. Na de renovatie wordt het openbaar gebied opnieuw ingericht, waarbij onder meer aandacht uitgaat naar het terugbrengen van groen.