Waterrijk

2.2 Stedenbouwkundige uitgangspunten

Waterrijk is het laatste te ontwikkelen woongebied van de VINEX-locatie Meerhoven dat vanaf 2007 in ontwikkeling is. Waterrijk wordt een landschappelijke woonwijk met een groen imago. Inmiddels zijn er circa 400 woningen gebouwd.

Voor Waterrijk is, in opdracht van de gemeente, door Architectuurstudio Herman Hertzberger / Juurlink en Geluk, stedenbouw en landschap, in december 2006 een Stedenbouwkundig plan annex Beeldkwaliteitsplan gemaakt, dat op 19 september 2007 door de gemeenteraad is vastgesteld.

In de periode tussen 2007 en 2012 is de woningmarkt ingrijpend veranderd. Door de huidige situatie op de woningmarkt komt de vraag van de consument meer centraal te staan. Om beter in te kunnen spelen op deze vraag en meer flexibiliteit te realiseren worden de stedenbouwkundige eisen uit het beeldkwaliteitsplan aangepast met behoud van de essentie van het oorspronkelijke stedenbouwkundige plan. De hoofdstructuur van Waterrijk blijft intact waaronder het stratenpatroon, de groen-, water- en de bebouwingsstructuur. Daarnaast zal ook het verschil in woonmilieus, vooral tussen de landschappelijke en stedelijke kamers, blijven bestaan.

Binnen Waterrijk zal meer ruimte worden geboden voor het realiseren van woningen in de vorm van Particulier Opdrachtgeverschap (PO) en Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO).

De definitie van een particulier opdrachtgeverschap is, zoals deze in het 'Besluit ruimtelijke ordening' is opgenomen in artikel 1.1.1. lid 1 onder f., een situatie dat de burger of een groep van burgers – in dat laatste geval georganiseerd als rechtspersoon zonder winstoogmerk of krachtens een overeenkomst – tenminste de economische eigendom verkrijgt en volledige zeggenschap heeft over ene verantwoordelijkheid draagt voor het gebruik van de grond, het ontwerp en de bouw van de eigen woning. Wanneer een groep particulieren het initiatief neemt om samen een woongebied te realiseren voor eigen gebruik spreken we van "Collectief Particulier Opdrachtgeverschap". Particulieren organiseren zich in een vereniging en verwerven gezamenlijk een kavel in Waterrijk, waarop naar eigen inzichten een project voor eigen gebruik gerealiseerd wordt.

Dit is de ultieme vorm van het realiseren van de op de vraag afgestemde woningbouw. Ook vindt een verschuiving plaats naar kleinschaliger bouwen met meer grondgebonden woningen en minder gestapelde woningen.

Om ruimte te bieden voor deze nieuwe initiatieven wordt het oorspronkelijke woningaantal van 1400 woningen verlaagd tot 900 a 1000 woningen.

Het beeldkwaliteitsplan uit 2006 wordt vervangen door nieuwe “bouwregels”, die veel ruimte bieden om droomwensen van toekomstige bewoners mogelijk te maken. De “bouwregels” bevatten korte en heldere regels voor het bouwen van woningen en het ontwikkelen van kavels.

Het nu voorliggende uitwerkingsplan Waterrijk bevat de juridisch-planologische vertaling van het stedenbouwkundig plan en de nieuwe “bouwregels”.

Aan de hand van de “bouwregels” worden de ontwerpen door de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit getoetst aan redelijke eisen van Welstand als bedoeld in artikel 12a, 1e lid, van de Woningwet (Welstandsnota en aanvullingen).

Kamers

In de opzet van de wijk zijn de belangrijke bestaande en nieuwe landschappelijke structuren naadloos ingebed. De aanwezigheid van de 'camouflage'-bossen rondom de voormalige tankoefenbanen van Defensie is een kans om van Waterrijk echt een groene wijk met een al grotendeels volwassen boomstructuur te maken. De prachtige aanwezige groenstructuur vormt de basis voor het stedenbouwkundig plan

Op basis van de aangetroffen groenstructuren wordt Waterrijk opgedeeld in een aantal buurten, de zogenaamde 'kamers'. Het plan anticipeert op de grotere structuren, zo wordt er optimale aansluiting gezocht bij het park Meerland en is er ruimte ingebouwd voor de gewenste ecologische verbindingszone tussen Waterrijk en het bedrijventerrein Park Forum.

De kamers ontlenen hun oorsprong aan de aanwezige open plekken in de bebossing. Naast de groene landschappelijke kamers en de kavels in het bos, de zogenoemde laren, zijn er ook meer stedelijke kamers, waarbij de ruimte juist wordt gevormd door de bebouwing in plaats van door beplanting.

Het idee is de woningen die in particulier opdrachtgeverschap worden ontwikkeld met name onder te brengen in de landschappelijke kamers en het merendeel van de overige woningen te clusteren rondom een aantal pleinen. Deze stedelijke kamers kennen een menging van veel verschillende woningtypen, zoals eengezinswoningen, starterswoningen, seniorenwoningen en mogelijk appartementen.

Stedenbouwkundig plan Waterrijk

Rekening houdend met de aantakking van het wijkverkeer op de hoofdinfrastructuur van Meerhoven kan men, wanneer de ruimtesequentie van het zuidelijk plandeel wordt voortgezet richting wijkpark in het noorden, twaalf buurten / deelgebieden onderscheiden, elk circa vier hectare groot. Zo ontstaat een rationele wijkopdeling in buurten die ook goed faseerbaar is.

De stedelijke kamers bevinden zich onder meer direct langs de hoofdontsluiting: de Waterlinie, midden in het plangebied. De andere stedelijke kamers zijn direct langs het park in het noorden gelegen. Het geboden uitzicht rechtvaardigt hier een hogere dichtheid, en de maat en schaal van het park kan een wat stevigere bebouwing als begrenzing goed gebruiken. Aan de zijde van Veldhoven is ter plekke van grote bospercelen het wonen in de groene contramal van de aanwezige bosstructuur verweven met de beplantingen. Zo ontstaat aan weerszijden van de zuidelijk gelegen stedelijke kamer een woonbos.

Wonen in de stedelijke kamers

In de opzet van Waterrijk kan ongeveer tweederde van de wooneenheden naast elkaar (of boven elkaar) worden ondergebracht in de stedelijke kamers. Deze kamers zijn vrijgevormde woonhoven.

De stedelijke kamers zijn te karakteriseren als binnenste buiten gekeerde stadsblokken waarbij de tuinen naar buiten gericht zijn en de woningen zijn gegroepeerd rondom een plein. Deze pleinen worden ontsloten vanuit een centrale wijkontsluitingsweg. De stedelijke kamers benadrukken het stedelijke karakter van deze nieuwe woonwijk. De pleinen van de stedelijke kamers zijn de intieme binnenplaatsen van het plan, het zijn de ruimtes waar het sociale leven van de omringende woningen zich kan afspelen.

Elk hof is door zijn schaal en maat anders, wat versterkt wordt door de architectuur. De bebouwing van de stedelijke kamers is sterk gedefinieerd in vorm en maat. De hoven zijn op meerdere wijzen invulbaar met woningtypologieën.

In de centraal in Waterrijk gelegen stedelijke kamer is het SPIL centrum opgenomen, met daarin een basisschool met kinderdagverblijf en mogelijk enkele wijkvoorzieningen.

Wonen in de landschappelijke kamers

De landschappelijke kamers zijn ingebed in de open plekken tussen de oorspronkelijke bebossing en vormen een groot contrast met de stedelijke kamers. In plaats van aaneengesloten gevellijnen worden hier de woningen vrijstaand of uitsluitend in kleine eenheden gebouwd, met doorzicht en uitzicht op de bosranden waarmee de kamer gedefinieerd wordt.

Het accent in de landschappelijke kamers ligt op grondgebonden eengezinswoningen van het type vrijstaand en twee aaneen geschakeld, met een grote diversiteit als uitgangspunt. Daarnaast bieden enkele kavels de ruimte om deze te ontwikkelen met een bewonersgroep.

Om ook de beleving tussen stedelijke en landschappelijke kamers zoveel mogelijk te laten verschillen is er gekozen om de woningen te adresseren aan een groene landschappelijke ruimte. Alle woningen aan de buitenzijde (de schil) van de landschappelijke kamer zijn daarom georiënteerd op de groene contramal, formeel begrensd door een groene haag.

De woningen binnen de schil zijn georiënteerd op een centraal gelegen, langgerekt verblijfsgebied, de “boomgaard”. Dit is een gedeeltelijk groene, met fruitbomen beplante en geheel autovrije openbare ruimte.

Alle woningen zijn aan de groene zijde te voet via een wandelpad langs de voornoemde groene ruimten ontsloten. Bezoekers-parkeren wordt in directe relatie tot de adressen op de kop langs de toegangswegen gesitueerd. Aan de andere zijde zijn de woningen door middel van informele straatjes voor de auto bereikbaar. Hier vindt men de eigen parkeerplaats(en).

Garages dienen een onderdeel te zijn van de architectuur van de woning, bijvoorbeeld door het gebruik van identieke materialen. Een smalle doorgang van het achterpad en een duidelijke positionering van de bezoekers-parkeerplaatsen bij de buurttoegangswegen nabij de voetpaden maken het concept voor de gebruiker direct ruimtelijk begrijpbaar.

Wonen in de groene contramal

In de groene bossen van de contramal is op een aantal plaatsen open plekken gecreëerd of ontstaan: de laren. Dit is mogelijk in de grotere bossen die gelegen zijn aan de zuidwestelijke zijde van Waterrijk. De ontsluiting van de laren is geënt op het (krakeling-)patroon van de voormalige tankoefenbanen en refereert daarmee aan het vroegere gebruik van het terrein. Het aantal woningen is hier zo laag dat er kan worden volstaan met een gecombineerd rij-/fiets-/voetpad, een typologie die goed aansluit op de bosrijke omgeving.

Op de open plekken zijn diverse bebouwingstypologieën denkbaar.

Openbare ruimte

De aanwezigheid van het tot volle wasdom gekomen groen is aangegrepen om de openbare ruimte vorm te geven. In plaats van opnieuw te beginnen (groen heeft 40 jaar nodig om tot wasdom te komen) vormt het bestaande groen grotendeels de contramal voor het stedenbouwkundige plan, de ruimten waartussen en waarin gebouwd kan worden. Daarmee wonen de nieuwe bewoners vanaf het begin in een groene, lommerrijke sfeer. De bestaande groenstructuur wordt aan de zijde van Park Forum afgemaakt zodat er voor de bebouwing een vanzelfsprekende structuur van kamers ontstaat. Door deze aanpak is het parklandschap de ruggengraat van het plan en wordt iedere kamer op een logische wijze begrensd door groen.

In Waterrijk is veel aandacht voor het ontwerp van de straten en pleinen. In de directe omgeving van de huizen wordt de openbare ruimte ontworpen met het perspectief op het gebruik door mensen. Teneinde het divers gebruik van de openbare ruimten recht te doen, wordt de nabije omgeving van de woningen informeel ingericht. Dat betekent dat er geen hoogteverschil is tussen de rijlopers - het verhard oppervlak dat vrij is van obstakels en kan worden bereden door voertuigen - en de ruimte voor voetgangers. Het scheiden van al het verkeer is vaak ook niet nodig omdat er veelal een heel lage verkeersdruk is.

Van belang is hier dat straten en pleinen zo worden ontworpen dat er een natuurlijk gebruik ontstaat, zó dat de auto's en voetgangers vanzelfsprekend andere plekken in het profiel kiezen. Uitgangspunt is een eenvoud in materiaalgebruik waardoor een rustig beeld ontstaat.

Afgestemd op de bouwplannen komen in de stedelijke kamers speciale elementen die elk plein verbijzonderen, en tegelijk het autoverkeer reguleren. De informaliteit en vanzelfsprekendheid van de openbare ruimte kan worden vergeleken met de inrichting van straten en pleinen in oudere Brabantse dorpen, zoals bijvoorbeeld Gemert.

Een uitzondering op deze informele aanpak vormen de twee toegangswegen van de wijk, de Waterweg en de Waterlinie, waarbij de verkeersdruk dusdanig is, dat verkeerskundig een scheiding van voetgangers en verkeer noodzakelijk is.

Een bijkomend voordeel van de informele inrichting van de kamers is een aanzienlijke besparing van het verhardingsoppervlak. Normaal gesproken ligt dat in VINEX-locaties rond 33%, in Waterrijk ligt dat zo rond de 20%. De bespaarde ruimte wordt ingezet om de bestaande bospercelen zoveel mogelijk te handhaven, waardoor de wijk een groen karakter krijgt.

SPIL-centrum

Centraal in Waterrijk is het SPIL-centrum (Spelen, Integreren en Leren) opgenomen als onderdeel van een stedelijke kamer.

Het SPIL-centrum is een combinatie van (school)woningen, een basisschool, een peuterspeelzaal, een gymzaal en kinderopvang, die zich architectonisch niet onderscheidt van de rest van de stedelijke kamer.

Voor de pieken in de eerste fase / levenscyclus van de wijk, wanneer de behoefte aan schoolruimte en opvang het grootst is, zal voor een tijdelijke verdubbeling van het programma een beroep worden gedaan op een flexibel concept zoals schoolwoningen.

Kinderen kunnen worden afgezet op de "zoen en zoef zone" aan de Waterweg. Fietsparkeren voor het SPIL-centrum wordt grotendeels inpandig opgelost.