Kommen gemeente Tholen

1.4 Welke gebieden zijn er te onderscheiden?

Het bestemmingsplan omvat 9 kernen en een buurtschap: Tholen, Oud-Vossemeer, Poortvliet, Sint-Maartensdijk, Sint-Annaland, Scherpenisse, Stavenisse, Sint-Philipsland, Anna Jacobapolder en Sluis. Onderstaand worden de ruimtelijke structuur van en de functies binnen deze bebouwde kommen beschreven.

1.4.1 Tholen

Ruimtelijke structuur

De stad stamt uit de 14e eeuw. De vestingwerken van begin 17e eeuw geven de stad zijn sterke historische identiteit. Vesten en bolwerken zijn nog grotendeels intact, evenals de oude stadskern. Daarom is Tholen als beschermd stadsgezicht aangewezen (zie ook paragraaf 5.6.2.1). De grote Kerk, het oude raadhuis en de molen de Hoop vormen de markantste gebouwen.

Tholen ligt aan de Eendracht, nu een langgerekte haven naast de Schelde-Rijnverbinding. De historische stad kent meerdere sferen. Het oudste deel met de Markt en de kerk is zeer compact, heeft smalle, bochtige straten en een kleinschalige, gevarieerde bebouwing met een rijke architectuur. Naar de haven toe zijn er meer grote gebouwen. De havensfeer is nog voelbaar, al is het directe zicht door dijkverzwaringen maar beperkt. Ook in westelijke richting verandert de fijne korrel in grotere eenheden en ruimere straatprofielen. In het noordelijk deel, het Slachtveld, is de oude structuur verstoord. In het herstructureringsgebied (Tholen Noord/VesteTuin) zal deze overgangszone weer beter aansluiten op de historische binnenstad.

De schil buiten langs de vesten bestaat uit merendeels vrijstaande bebouwing met verspreid bijzondere functies op knooppunten. Deze veelal begin 20e-eeuwse aangroeiing past in het klassieke beeld van de vestingstad. Daarbuiten liggen de planmatige uitbreidingen. Aan de noordwestkant ligt de wijk Dalempolder met een overwegend rechthoekige blokverkaveling. Aan de zuidwestkant ligt Buitenzorg. Deze wijk kent verschillende delen. Het deel tegen de vesten bestaat uit villa's op grote kavels. De oostelijke delen hebben een strakke verkaveling in tegenstelling tot het westelijk deel met gebogen straten. Aan de westzijde is de meest recente uitbreiding nog in ontwikkeling. Een recente uitbreidingswijk is Stadszicht. Stadszicht 1 is nagenoeg gerealiseerd. Met de aanleg van Stadszicht 2 is pas begonnen. Op het knooppunt met het Zoekweggebied is een woonservicecomplex in aanbouw.

Aan de westkant bevat de Zoekweg een cluster voorzieningen. Door deze concentratie en centrale ligging zijn de scholen en recreatieve voorzieningen optimaal bereikbaar. Het nieuwe gemeentehuis past in deze structuur door de ligging tussen de twee woongebieden Buitenzorg en Stadszicht.

Langs de haven is het Waterfront Tholen ontwikkeld als een snoer van gestapelde en grondgebonden woningen, georiënteerd op het water. Met de vele ligplaatsen voor jachten heeft dit gebied een geheel eigen sfeer. Het meest zuidelijke deel is nog in ontwikkeling. Aan de noordzijde moet de herstructurering van het bedrijventerrein in de woonwijk VesteTuin nog worden gerealiseerd. Het plan voorziet in de bouw van circa 180 woningen in meerdere typen en een voorzieningencluster met 2 supermarkten en enige dagwinkels.

Figuur 1.1 Ruimtelijke structuur kern Tholen

Functies

Als hoofdkern van het eiland heeft de kern Tholen een bovenlokale functie. Hier zijn de meeste voorzieningen aanwezig. Het winkelaanbod is compleet en gevarieerd. Het is geconcentreerd in de oude stad. Vooral in de Kerkstraat en de Botermarkt. De supermarkt aan de Eendrachtsweg is al eerder tijdelijk verplaatst naar de Postweg en zal in de nabije toekomst een plaats krijgen in VesteTuin. Daarnaast is een supermarkt/discounter gevestigd in de wijk Dalempolder. Ook deze supermarkt/discounter gaat naar VesteTuin. Het horeca-aanbod is goed. De ondernemingen liggen verspreid in de oude kern met een kleine cluster bij de haven. Ook dienstverlenende kantoorfuncties zijn aanwezig. De maatschappelijke voorzieningen zijn ruim vertegenwoordigd.

De sociaal-medische sector heeft vestigingen van huisartsen, tandartsen, geestelijke gezondheidszorg, een kruisgebouw, paramedische voorziening, een welzijnsinstelling en een zorgcentrum (Ten Anker).

Onderwijsvoorzieningen bestaan uit meerdere basisscholen, twee scholen voor voortgezet onderwijs, een kinderdagverblijf, een kleuteropvang en buitenschoolse opvang. Met het gemeentehuis, de bibliotheek, het politiebureau en de brandweerkazerne zijn de overheidsfuncties breed aanwezig. Dat geldt ook voor de kerkgenootschappen. De kern Tholen telt meerdere kerkgebouwen die verspreid door de kern liggen.

De sport- en recreatievoorzieningen zijn vooral geconcentreerd aan de Zoekweg. Hier liggen de voetbalvelden, een gymzaal, de tennisvelden, een openluchtzwembad en sport- en gemeenschapscentrum de Meulvliet.

Voor de watersport zijn de ligplaatsen in de haven bij het Waterfront Tholen van belang naast nog enige ligplaatsen voor de beroepsvaart (binnenscheepvaart en voor charterboten) in de handelshaven.

1.4.2 Oud-Vossemeer

Ruimtelijke structuur

De kern ligt midden in de Kerkepolder tussen de Hiksedijk en de Molendijk. De kerkring van dit ringdorp ligt excentrisch ten opzichte van de belangrijkste straten die op de dijken aansluiten. Bij de aansluiting van de Molenstraat op de Molendijk heeft zich een bebouwingscluster ontwikkeld. Aan de andere zijde van de dijk ligt een klein bedrijventerrein. De Kalisbuurt gaat voorbij de Hiksedijk over in de Veerstraat. De lintbebouwing loopt hier door. Vroeger was hier een veerverbinding over de Eendracht. Nu ligt aan de noordzijde buiten de kern een brug. De Dorpsweg als derde uitloper van de ring eindigt tegen de Hiksedijk. De centrale as evenwijdig aan de beide dijken loopt geleidelijk over in het agrarisch gebied. De bebouwing aan de ring is compact en kleinschalig. De kerk, het oude raadhuis en het Ambachtshuis vormen hier bijzondere gebouwen. Aan de zuidzijde is tussen binnen- en buitenring een complex met dorpshuis en ouderenhuisvesting ingevoegd. Langs de oude straten is de lintbebouwing gevarieerd. Over het algemeen kleinschalig met incidenteel loodsen en schuren en een kerk (Dorpsweg).

Planmatige uitbreidingen zijn eerst aan de zuidkant gerealiseerd, later aan de noordzijde (Welhoek).

Door de spinvormige structuur met veel lintbebouwing is er een dorpse groenovergang naar het buitengebied. In de zuidwesthoek ligt een sportveldencomplex en aan de oostkant een jong dorpsbos

Figuur 1.2 Ruimtelijke structuur kern Oud-Vossemeer

Functies

Behalve een supermarkt zijn er onder meer een slagerij, enkele kapsalons en een fietsenwinkel, horeca, kantoren en een dorpshuis aanwezig. Deze voorzieningen zijn vooral rond de ring geconcentreerd. Ook is er aanbod van maatschappelijke voorzieningen. De kern beschikt over meerdere basisscholen en kerken, een peuterspeelzaal, kinderdagverblijf, gymzaal, huisarts, fysiotherapiepraktijk en consultatiebureau. Deze liggen merendeels verspreid aan de oude linten. De sportvelden en de begraafplaats liggen bij de Molendijk.

1.4.3 Poortvliet

Ruimtelijke structuur

Poortvliet is een ringdorp met de kerk in het midden en een driekwart gesloten binnenring. Deze ring is via de radialen Langestraat en Smidsstraat verbonden met de oude doorgaande routes Paasdijkstraat, Zuidstraat en Stoofstraat. Langs deze straten ligt de oudste bebouwing. De watersnoodramp van 1953 heeft grote sporen in de kernopbouw nagelaten. Aan de oude straten en zelfs aan de ring komt daardoor ook veel nieuwere bebouwing voor. De doorgaande wegen aan de oost- en zuidkant vormen harde grenzen. Het gebied tussen deze wegen en de oude kern is verdicht met woningen en verspreide bedrijfsgebouwen. Ook zijn er delen open gebleven, zoals de lange zone tussen de Stoofstraat en de Provincialeweg aan de zuidkant en meer verspreid in de oostelijke helft en aan de westrand (Langeweg-Tolweg). Samen met het open agrarisch gebied buiten de randwegen heeft de kern hierdoor een groene uitstraling. De kleinschalige planmatige uitbreidingen aan de west- en noordkant voegen zich goed in deze structuur. De molen de Korenaar aan de oostkant en de kerk midden in de ring vormen twee markante gebouwen in het dorpssilhouet. Aan de noordzijde ligt een bedrijventerrein. Woonboulevard Poortvliet en Budelpack zijn hier zeer dominant door de schaal van de gebouwen en de specifieke functie.

Figuur 1.3 Ruimtelijke structuur kern Poortvliet

Functies

De kern is voorzien van een aantal voorzieningen, namelijk onder andere een slagerij, supermarkt, kapsalon, kantoren en horeca. De meeste winkels en horeca zijn geconcentreerd aan de Ring en de Langestraat. Poortvliet heeft verder meerdere basisscholen en kerken, een zorgcomplex (Poorthove), een huisarts, fysiotherapiepraktijk, een dorpshuis, kinderopvang en een peuterspeelzaal. Al deze voorzieningen liggen verspreid over de kern.

De sportvoorzieningen betreffen een gymzaal, een sportveldencomplex en een speelveld aan de Deestraat. De begraafplaats ligt buiten de kern aan de oostkant. De bedrijven zijn geconcentreerd op het bedrijventerrein ten noorden van de kern. De hier gevestigde Woonboulevard Poortvliet en Budelpack zijn van bovenregionale betekenis. Ook bij het knooppunt van de Postweg/N286 en Paasdijkweg markeren bedrijven de entree van de kern.

1.4.4 Sint-Maartensdijk

Ruimtelijke structuur

De historie van de kern gaat terug tot de middeleeuwen. Van het kasteel van Jacoba van Beieren noordelijk van de binnenstad resteert alleen nog het terrein en een deel van de gracht. De historische binnenstad is aangewezen als beschermd stadsgezicht (zie ook paragraaf 5.6.2.2).

De hoofdstructuur wordt bepaald door een centraal gelegen langgerekt plein (de Markt) met het voormalig raadhuis op de kop, de Maartenskerk aan de westzijde, verscholen achter de pleinwand, en de gedempte haven aan de zuidzijde. De gebogen vormen van de vroegere grachten aan de west- en oostrand zijn goed bewaard gebleven (West- en Oostvest). Binnen de oude kern is de historie goed afleesbaar aan het middeleeuwse stratenpatroon, de gesloten straatwanden, de kleinschalige gevarieerde bebouwing en de rijke architectuur van met name het raadhuis en de kerk. De buitenschil van de historische kern is van veel mindere kwaliteit. De vorm van de ruimte en de beplanting zijn bepalender dan de bebouwing. Dat geldt ook voor de gedempte haven. De ruime strakke vorm en de, weliswaar verzwakte, relatie met de Pluimpot, waar de haven op uitmondde, zijn de belangrijkste kwaliteiten. Het sportveldencomplex aan de zuidkant bepaalt nu de relatie met het buitengebied. De planmatige uitbreidingen van de oude kern liggen aan de west- en oostkant. De uitbreiding aan de oostkant is het oudst. Deze bevat veel sociale woningbouw met rijenwoningen. De dijkbebouwing op en onderlangs de Molendijk en de randzone langs de provinciale weg met diverse voorzieningen vormen bijzondere deelgebieden. In de noordelijke punt is het scholencomplex recent vervangen door woningbouw. Nog verder oostwaarts ligt het bedrijventerrein Slabbecoornpolder. De uitbreiding aan de westkant is in fasen tot stand gekomen. In de verschillende typologieën met hoven, blokken, rechte en geknikte straten en villabuurtjes is de ontwikkeling goed afleesbaar. Aan de noordkant naast het voormalige kasteel ligt een groot woonzorgcomplex (Maartenshof).

De groenstructuur van dijken en singels markeert belangrijke overgangen van deelgebieden. Vooral het noordzuid gerichte patroon van kasteelterrein, singel, en beide dijken langs de Pluimpot is een robuuste ruimtelijke drager. In het gebied tussen deze dijken liggen sportvoorzieningen (voetbal, sporthal en zwembad). In dit gebied is ook de toekomstige woninguitbreiding van de kern gepland.

Figuur 1.4 Ruimtelijke structuur kern Sint-Maartensdijk

Functies

Commerciële en maatschappelijke functies zijn goed vertegenwoordigd. Het centrum bevat een diversiteit aan winkels, een supermarkt, een supermarkt/discounter, dienstverlenende kantoren en horeca. Deze zijn vooral geconcentreerd aan de Markt en de Haven. Het aanbod in maatschappelijke functies is redelijk breed: twee basisscholen, een peuterspeelzaal en kinderdagverblijf, medische voorzieningen zoals huisartsen, tandarts en een fysiotherapiepraktijk en meerdere kerken. Daarnaast beschikt de kern, zoals eerder beschreven, over een sporthal en een zwembad.

1.4.5 Sint-Annaland

Ruimtelijke structuur

Sint-Annaland ligt opgespannen tussen de jachthaven aan de waterzijde (Krabbenkreek) en de Stoofweg (ontsluitingsweg) aan de landzijde. Het historische deel is een voorstraatdorp met een grote kerkring - oorspronkelijk omgracht-, een smalle voorstraat en de dijk op de kop (Molendijk, Oude Zeedijk). Het bebouwingspatroon aan de Voorstraat en de Ring verschilt. Aan de Voorstraat zijn het voornamelijk dwarskappen, aan de Ring overheersen langskappen. Oorspronkelijk grensde de haven aan de Voorstraat, maar deze is in 1960 gedempt tot het huidige Havenplein. De nieuwe jachthaven ligt nu los van de kern. Kenmerkend voor de noordrand van de kern is het grillige kleinschalige patroon van bebouwing en dijkniveaus. De eerste planmatige uitbreidingen hebben rond de historische kern plaatsgevonden. De begraafplaats en volkstuincomplexen aan de westzijde zijn hierdoor ingesloten. De Bierensstraat/Dorpsweg heeft zich tot een nieuwe as ontwikkeld. Aan weerszijden hebben de latere uitbreidingen plaatsgevonden tot aan de Stoofweg.

Markante gebouwen naast de oude molens en de kerk zijn het grote zorgcentrum de Schutse aan de F.M. Boogaardweg en het sport- en gemeenschapscentrum 'de Wellevaete' aan de Hoenderweg. Bedrijven zijn geconcentreerd aan de noordkant met vooral watersportgerelateerde bedrijvigheid en aan de oostkant op een bedrijventerrein. In de kern zit nog een aantal kleine bedrijven.

Tussen de kern en het bedrijventerrein ligt een brede strook met de Winkelzeesche Watergang en agrarische functies, merendeels kassen. Aan de westzijde vormt de begraafplaats een zachte overgang naar het buitengebied.

Figuur 1.5 Ruimtelijke structuur kern Sint-Annaland

Functies

De kern is goed voorzien van commerciële en maatschappelijke voorzieningen. Behalve een supermarkt aan het Havenplein is een groot aantal winkels voornamelijk geconcentreerd in de Voorstraat en aan de Ring. De horeca-ondernemingen liggen aan de Voorstraat en het Havenplein. Er zijn meerdere kerken. Ook in de maatschappelijke dienstverlening is het aanbod ruim. Sint-Annaland heeft twee basisscholen (een brede school), een peuterspeelzaal, een museum, een speeltuin, een politie- en brandweerpost, een bibliotheek (in de brede school), een kruisgebouw, een tandarts en een medisch centrum met huisarts en fysiotherapiepraktijk en het gemeenschapscentrum de Wellevaete. Het moderne woonzorgcentrum de Schutse heeft een belangrijke functie voor ouderen. De sport is goed gefaciliteerd met het voetbalcomplex de Waaije aan de Bierensstraat, de tennisbanen aan de Stoofweg en de sporthal de Wellevaete.

1.4.6 Scherpenisse

Ruimtelijke structuur

Van oorsprong is Scherpenisse een voorstraatdorp, georiënteerd op de Pluimpot (nu de provinciale weg N286) met de kerk aan het eind van de Kerkstraat. De Hoge Markt aan de noordkant en de Lage Markt aan de zuidkant vormen de twee polen van de centrale as. Dit oude deel van de kern is nog compact en kleinschalig met smalle straten. Voortuinen ontbreken hier. Langs de oude wegen en dijken waaiert de lintbebouwing uit. Vooral aan de zuidzijde is de overgang naar het landelijk gebied fraai, mede door de ligging van het kerkhof bij de kerk. De noordkant wordt strak begrensd door de provinciale weg. Aan de west- en oostzijde van het oude kerngedeelte zijn planmatige uitbreidingen gerealiseerd. Aan de Langeweg vooral met villa's in het groen, westelijk meer in geschakelde vormen. Aan de zuidoostzijde nabij de Langeweg is er een bescheiden woningbouwontwikkeling. Op het einde van de Langeweg staat de brede school nabij de provinciale weg. De molen aan de westkant en de watertoren aan de oostzijde markeren de entrees van het dorp.

Aan de Molenweg is, door de verplaatsing van een bedrijf, een dorpsvernieuwingsproject ontwikkeld.

Figuur 1.6 Ruimtelijke structuur kern Scherpenisse

Functies

De woonfunctie is sterk overheersend. Diverse woningtypen komen voor, uiteenlopend van dijkwoningen en oude boerderijen tot moderne villa's. Het commerciële voorzieningenaanbod is heel beperkt en bestaat met name uit enkele winkeltjes en horeca die vooral in het oude deel zijn geconcentreerd. De maatschappelijke voorzieningen bestaan voornamelijk uit meerdere kerken, een brede school, een kinderdagverblijf, een dorpshuis, een sportzaal en een ijsbaan. Verder kent Scherpenisse een Cloveniersgilde. Aan de noordzijde nabij de provinciale weg ligt een benzinestation. Bedrijven komen in de kern nauwelijks voor, uitgezonderd enkele agrarische opslagloodsen.

1.4.7 Stavenisse

Ruimtelijke structuur

Stavenisse is een voorstraatdorp met de kerk op het eind. Bijzonder is de overhoekse kop aan de waterzijde. De Stoof- en Molendijk omklemmen de haven. Het voormalige gemeentehuis staat markant op het knooppunt van beide dijken. De haven, nu jachthaven, ligt daardoor grotendeels verscholen. De lage dijkbebouwing staat eenzijdig aan de waterzijde, waardoor de landzijde met verspreide lager gelegen bebouwing sterk beleefbaar is. Vanaf het centrale plein voor de kerk (v.d. Lek-de Clercqplein) waaieren de wegen uit als een assenkruis (Kerkstraat, Poststraat en Pilootweg). De lintbebouwing hieraan loopt ver door. In de oksels van deze hoofdstructuur heeft de kern zich ontwikkeld. Eerst aan weerszijden van de statige Voorstraat, later vooral aan de zuid- en oostkant. Door de verspreide ligging van volkstuincomplexen, begraafplaatsen en sportvelden heeft de kern zijn dorpse sfeer behouden. In de noordoosthoek nabij de Winkelzeesche Watergang zijn nog restanten van slot Luchtenburg. De Korenmolen markeert de noordelijke begrenzing van de haven. Het merendeel van de bebouwing is van na de watersnoodramp van 1953, waarin het dorp zwaar is getroffen. Het dorp heeft zich daarna met name richting het zuidoosten ontwikkeld. De jongste uitbreiding is aan de zuidoostkant.

Figuur 1.7 Ruimtelijke structuur kern Stavenisse

Functies

Het winkelaanbod is beperkt. De supermarkt vormt een stevige basisvoorziening. De overige winkels bevinden zich vooral in de Voorstraat. Verder bevat de kern enkele horecavestigingen, enkele kantoren (waaronder een bankvoorziening), en een huisarts- en fysiotherapiepraktijk. Er zijn twee basisscholen, kerken, een dorpshuis, een gymzaal en een brandweerpost. Ook zijn er woonzorgcentra voor ouderen, te weten Elenahof aan de Poststraat en Scheldeoord aan de Wethouder C.J. Moerlandstraat.

Een aantal bedrijven bevindt zich verspreid door de kern. De overige bedrijvigheid is geconcentreerd op het bedrijventerrein aan de Pilootweg.

1.4.8 Sint Philipsland

Ruimtelijke structuur

Aan de Krabbenkreek, in het knooppunt van Zuid- en Oostdijk heeft de kern zich vanaf de 17e eeuw ontwikkeld. Het is een voorstraatdorp met een strak geometrisch patroon, dat gerelateerd is aan de polderstructuur. De brede Voorstraat vanaf de dijk eindigt in de groene kerkring, een vierkante ruimte in het rechthoekig patroon. De eerste uitbreiding vond in de 19e eeuw westelijk langs de Achterstraat plaats. Ook ten oosten van de Oostdijk is begin 20e eeuw een wijkje ontwikkeld. Vervolgens groeide de kern west-, maar vooral noordwaarts. Het rechthoekige stratenpatroon werd daarbij vastgehouden. Opvallend zijn de achterkanten van de bebouwing langs het zuidelijk deel van de Oostdijk, die halverwege omklappen in voorkanten. De watertoren ten oosten van de kern bepaalt in belangrijke mate het silhouet van de kern, evenals de molen. Achter de watertoren ligt, los van de kern, het bedrijventerrein.

Door de watersnoodramp van 1953 is er veel geherstructureerd. De provinciale weg vormt een harde noordelijke grens van de kern. Hier liggen de begraafplaats en de sportvelden.

Figuur 1.8 Ruimtelijke structuur kern Sint Philipsland

Functies

In het oude deel van de kern (Voorstraat, Achterstraat, kerkring) zijn de meeste voorzieningen geconcentreerd. Dit betreft een aantal winkels, horecagelegenheden, een bankvoorziening en kantoren. Ook zijn er in de kern medische voorzieningen, zoals een huisartsen- en tandartspraktijk.

Aan maatschappelijke functies kent Sint Philipsland ondermeer een dorpshuis, enkele kerken en twee basisscholen. Aan de noordzijde van de kern ligt het sportcomplex, met onder andere voetbalvelden en tennisbanen, en de begraafplaatsen.

1.4.9 Anna Jacobapolder

Ruimtelijke structuur

Dit wegdorp dateert uit midden 19e eeuw na de bedijking van de Anna Jacobapolder. De bebouwing ontwikkelde zich eerst aan de Noordweg in hoofdzakelijk aaneengesloten arbeiderswoningen. Later groeide de kern langs de Langeweg. Eerst ook vooral in aaneengesloten rijtjes, later in een meer open patroon, dat naar buiten toe geleidelijk verbrokkelt. De begraafplaats ligt daarom buiten het dorp. Het kerkgebouw en de school uit eind 19e eeuw hebben hun functie verloren en worden nu bewoond. In de noordoostelijke oksel heeft een bescheiden verdichting plaatsgevonden.

Figuur 1.9 Ruimtelijke structuur kern Anna Jacobapolder

Functies

De kern beschikt over een basisschool, een dorpshuis en een kerk. Voor overige voorzieningen (supermarkt e.d.) is men op Sint Philipsland of andere plaatsen aangewezen. Aan de noordkant ligt een volkstuinencomplex.

1.4.10 Sluis

Ruimtelijke structuur

Het buurtschap bestaat uit twee loodrecht op elkaar staande straten. Het ligt pal aan  de Rijksweg nabij de voormalige veerhaven naar Zijpe. De meeste bebouwing dateert uit de vijftiger jaren. De oudere bebouwing is in de Tweede Wereldoorlog gesloopt ten behoeve van verdedigingswerken.

Figuur 1.10 Ruimtelijke structuur kern Sluis

Functies

Sluis heeft geen bijzondere voorzieningen. Het bestaat louter uit woningen. Aan de oostzijde liggen volkstuinen.