Kapelle Kapelle-Biezelinge

3.1 Historie

Kapelle
Het vroegmiddeleeuwse Zuid-Beveland is een onbedijkt gebied met hooggelegen zanderige kreekruggen temidden van uitgestrekte laaggelegen poelgronden. Op dit patroon van kreekruggen ontstaan vanaf de 9e-10e eeuw wegen en verscheidene dorpen die binnen de tegenwoordige gemeente Kapelle vallen. Maalstede is zonder twijfel de oudste woonkern. Het dankt zijn naam aan de heren van Maalstede, die in de 13e en 14e eeuw de belangrijkste ambachtsheren van Zuid-Beveland zijn. Zij zijn vermoedelijk in die vroege tijd belast met rechtspraak in dit deel van Zeeland. De maalstede is de plaats waar de "mael", het geding, wordt gehouden. De Maalstede's bouwen een kasteel en een kapel, waarnaar de nederzetting voluit Kapelle ter Maelstede wordt genoemd. Enige tijd later is de kapel overgezet naar zijn huidige plaats in Kapelle, op een punt waar de wegen naar Biezelinge, Dijkwel en Maalstede samenkomen. Dijkwel is een kern aan de westzijde van Biezelinge. Het dankt zijn naam aan een klein dijkje van vóór 1134.

Middeleeuwse kern
De Middeleeuwse kern Kapelle bestaat uit een eenvoudige ring van huizen rond de kerk met een Weststraat en een Ooststraat. Het kasteel Maalstede blijft tot rond 1800 bestaan. Andere kastelen rond Kapelle zijn Bruëlis, Gistellis en Poucques. Ook deze zijn gesloopt. De overblijfselen of in ieder geval delen ervan bevinden zich nog in de bodem. Vanuit archeologisch perspectief rekening moet hiermee rekening worden gehouden. De kerk met zijn kenmerkende bakstenen toren met vierhoektorentjes is gewijd aan de maagd Maria, en wordt in 1503 tot kapittelkerk verheven. De Biezelingsestraat vormt de verbinding met het zuidelijker gelegen Biezelinge. Door de totstandkoming van de Postweg in de 18e eeuw komt Kapelle aan een belangrijke route te liggen. De aanleg van de spoorlijn Bergen op Zoom - Vlissingen in 1872 is eveneens van belang. Door de opkomst van de moderne fruitteelt en de daarmee verbonden bedrijvigheid, veiling en mechanisatiebedrijven, maakt Kapelle een snelle groei door vanaf het begin van de 20eeeuw. Diverse nieuwe wijken en bouwplannen worden uitgevoerd. Eind jaren '30 komt de nieuwe rijksweg tot stand, waarna begin jaren '70 de vierbaans snelweg gereed komt.

Figuur 3.1. Uitsnede van de Visscher-Romankaart van Zeeland uit 1655

Woningbouw vanaf 1890
De woningbouw komt na 1890 in beperkte mate op gang. In eerste instantie langs de oost- en Weststraat en langs de Biezelingsestraat en omstreeks 1900 ook langs de Dijkwelsche zandweg, de Spoorweg en de Postweg. In de periode tot 1920-1930 ontstonden op grond van de bepalingen van de Landarbeidersweg en woningen langs de Vroonlandseweg en aan de weg naar het Stomme Kruis. Omstreeks 1925 is de bebouwing langs de Biezelingsestraat, De Dijkwelseweg en de Stationsstraat zodanig van betekenis geworden, dat van straten in plaats van wegen gesproken kon worden.

In 1926 kwam de bebouwing in de zogenoemde Nieuwe Wijk (Maurits- en de Alexanderstaat) tot stand. Vanaf de vijftiger jaren vond uitbreiding ten zuiden van Kapelle rond de Van der Biltlaan. In de daaropvolgende jaren vanaf 1960 is ten oosten van de Biezelingsestraat gebouwd. In eerste instantie de Bruëlisstraat, vervolgens ten oosten van deze straat. Eind jaren '70 van de vorige eeuw is het laatste gedeelte ten oosten van dit deel volgebouwd ten zuiden van de Maalstede. In de daarop volgende jaren is er in Eliwerve, ten noorden van het centrum uitgebreid. Recente ontwikkelingen hebben aan de Oude Veiling plaatsgevonden. In Overtieringe, het deel ten oosten van de kern vindt de huidige uitbreiding plaats.

Biezelinge
Biezelinge ontstaat als nederzetting aan een mogelijk al uit de 11e eeuw daterende dam in een kreek, die ligt waar nu de Hoofdstraat is. Aan de dam worden boerderijen gebouwd, waarvan er één bij een opgraving in 1997 is teruggevonden. De dam wordt in de 12e eeuw opgenomen in de grote ringdijk van Zuid-Beveland, die speciaal hiervoor een scherpe bocht landinwaarts maakt. Later wordt dit de Biezelingse Haven.

De afgedamde kreek blijft landinwaarts nog eeuwen bestaan in de vorm van het Molenwater, dat tot Kapelle doorloopt.

Klooster Jeruzalem
Onder de hoede van de heren van Maalstede komt een voornaam nonnenklooster, Jeruzalem genaamd, in 1246 tot stand. In de 15e eeuw en vroege 16e eeuw ontwikkelt de kern zich voorspoedig. Op de havendijken werden huizen en bedrijven gebouwd en er ontstond aan de haven een markt. Rond 1500 heeft Biezelinge het dubbele aantal inwoners van Kapelle. Uiteindelijk komt in 1529 een afzonderlijke parochie Biezelinge tot stand. De kapel wordt parochiekerk.

Met de reformatie wordt een hervormde gemeente Kapelle - Biezelinge opgericht. Vanaf 1659 ontstaat een afzonderlijke hervormde gemeente Biezelinge. In de loop van de 17eeeuw begint de haven te verzanden en ontstaat een uitgebreid schorrengebied langs de Biezelingse Ham, zodat de haven in 1717 wordt ingepolderd. De economische bedrijvigheid neemt dan sterk af. In 1756 wordt ten zuiden van het dorp een grote nieuwe polder ingedijkt, de Willem - Annapolder. In de late 19e eeuw doet de moderne fruitteelt zijn intrede. Voor Kapelle en Biezelinge brengt dit grote veranderingen met zich mee. Zoals bij Kapelle reeds genoemd, betekent dit het begin van een industrialisatieperiode. De laatmiddeleeuwse kerk wordt in 1907 afgebroken en door een nieuwe vervangen. Eerder, in 1877, is de oude toren door vervangen een nieuwe toren.

Voorstraatdorp
Biezelinge heeft kenmerken van een voorstraatdorp. De eerste bebouwing is ontstaan rond het Marktplein, de Noordstraat, de Klinker en de Hoofdstraat. Vervolgens verdichting langs de linten en is er bebouwing langs het lint in de richting van Schore gekomen. Vanaf de jaren '50 is uitgebreid langs de Nieuwe Kerkstraat. In de jaren '60 en '70 zijn achtereenvolgens ten westen van de Nieuwe Kerkstraat planmatig volgens een ortogonale structuur woongebieden toegevoegd. In de jaren '80 zijn woningen bijgebouwd ten zuiden van de hoofdstraat. De laatste uitbreidingen hebben plaatsgevonden ten zuiden van de Biezelingseweg.