Oostendam

3.2 Kern Oostendam

Ontstaansgeschiedenis

Oostendam is ontstaan toen bij de definitieve bedijking van de Zwijndrechtse Waard in 1331 de Waal werd afgedamd. Het dorp ontwikkelde zich rond de dam op korte afstand van de oorspronkelijke aansluiting op de Noord. Het deel van de Waal tussen de dam en de Noord werd ingericht als haven. Na de eerste bebouwing rond de dam en de haven breidde het dorp zich uit aan de zuidzijde van de Pruimendijk. De noordzijde van de Pruimendijk bleef tot ruim in de 19e eeuw slechts spaarzaam bebouwd. Naast akkerbouw en veeteelt vormde ook de visserij en vervolgens de vlasteelt een belangrijke bestaansbron. Later deed ook tuinbouw onder glas haar intrede onder meer op de buitendijkse gronden tussen de Pruimendijk en de Waal.

In het verleden maakte de Damstraat deel uit van de belangrijkste waterkering van de Noord. Ook vormde de straat een belangrijke verbinding tussen Hendrik-Ido-Ambacht, Oostendam en het centrum van Ridderkerk. Na de aanleg van de A15 met de brug over de Noord kwam Oostendam meer geïsoleerd te liggen ten opzichte van het centrum van Ridderkerk. De Damstraat bleef echter van groot belang voor de verkeersontsluiting waarbij de Damstraat en omgeving regelmatig moesten worden aangepast vanwege de toenemende verkeersdruk. Deze aanpassingen gingen ten koste van de ruimtelijke kwaliteit van de omgeving en leidden tot weinig aantrekkelijke straatruimten en zelfs tot verwaarlozing van de woningen.

Daarnaast heeft de aanleg van een nieuwe dijk op deltahoogte langs de Noord gezorgd voor het loskoppelen van Oostendam en de Waal ten opzichte van de Noord. Zowel de verbinding van de haven met de Noord als de waterkerende functie van de Damstraat zijn daardoor verloren gegaan.

Na de aanleg van de Noordtunnel is het oude tracé van de A15 benut om Hendrik-Ido-Ambacht buiten Oostendam om, te ontsluiten. Tegelijkertijd kon ook het verkeer tussen het centrum van Ridderkerk en Hendrik-Ido-Ambacht om Oostendam heen worden geleid. Hierdoor werden goede voorwaarden gecreëerd voor de verbetering van de ruimtelijke uitstraling van de Damstraat en omgeving. Door sloop van een deel van de oude bebouwing aan de Damstraat is ruimte ontstaan om het doorgaande verkeer over de Damweg (benedendijks) te leiden. Voortuinen zijn vergroot en trottoirs en parkeervakken zijn aangelegd.

Damweg / Damstraat Ambachtsepad

Ontsluiting

De Damweg en de Pruimendijk vormen de belangrijkste routes door Oostendam en zorgen voor de verbindingen met de omliggende dorpen. Ter plaatse van de woonbuurt in de binnenbocht van de Waal is de hoofdroute over de Pruimendijk verlegd via de Tarwestraat. Over de Oostmolendijk loopt een korte, maar niet voor doorgaand verkeer bestemde route richting het centrum van Ridderkerk. Het Ambachtsepad vormt een directe verbinding voor voetgangers tussen de woonbuurt in de binnenbocht van de Waal en Hendrik-Ido-Ambacht.

De Waal

Vanaf de Pruimendijk is op een aantal plekken zicht op de Waal en de 'uiterwaarden' van de Waal. Vanaf de woonbuurt in de binnenbocht van de Waal is de nabijheid van het water minder goed te ervaren. Hoewel de buurt is gerealiseerd op een oorspronkelijke binnenoever van de Waal wordt de relatie met de Waal beperkt door de bebouwde Pruimendijk. Vanaf de Pruimendijk wordt het zicht op de Waal ontnomen door de aanwezige tuinbouwkassen.

Zicht op tuinbouwkassen vanaf Pruimendijk

Structuur

De ruimtelijke structuur wordt bepaald door de (deels tweezijdige) lintbebouwing aan de Pruimendijk, de oorspronkelijke verdichte kern rond de dam en de haven, en de in de periode 1960-1970 gerealiseerde woonbuurt (omgeving Tarwestraat). Door de ligging van de Pruimendijk tussen de verdichte kern en de planmatig opgezette woonbuurt is er sprake van een voor Oostendam karakteristieke tweedeling in de ruimtelijke structuur.

Bebouwingstypen

De woonbebouwing bestaat momenteel uit een menging van vrijstaande woningen, twee-aaneengebouwde woningen, rijenwoningen en woonboerderijen. De perceelsgrootte en breedte is vooral rond het Havenhoofd beperkt waardoor hier een relatief dicht bebouwingsbeeld is ontstaan. Nabij het Havenhoofd en de Damweg/Damstraat komt ook relatief veel bedrijfsbebouwing voor.

Aan de noordzijde van de Pruimendijk is sprake van een relatief open bebouwingslint. Aan de zuidzijde is het lint meer gesloten. Op een aantal plekken in het lint bevinden zich oude bedrijfsgebouwen tussen de woonbebouwing.

De woonbuurt heeft een planmatige en heldere structuur met strakke rooilijnen en een herhaling van woningtypen. Mede door het consequente materiaal- en kleurgebruik en de aanleg van voortuintjes is er sprake van een rustig en samenhangend bebouwingsbeeld. Daarnaast heeft de buurt relatief veel (groene) speelveldjes.

Lintbebouwing aan de Pruimendijk Planmatig opgezette woonbuurt