Roomburg

2.1 Actualisatie

Binnen de gemeente Leiden worden globaal twee typen bestemmingsplannen onderscheiden: actualisatieplannen en ontwikkelingsplannen.

Actualisatieplannen worden veelal opgesteld voor een groter plangebied, bijvoorbeeld een wijk of stadsdeel. Het doel van een actualisatieplan is vooral het conserveren van de bestaande situatie. Deze situatie wordt in een actueel juridisch kader gegoten. Bij actualisatieplannen zijn er geen grote ontwikkelingen.

Onderhavig bestemmingsplan is gericht op het conserveren van de bestaande situatie. Het is daarmee een actualisatieplan.

2.1.1 Gebiedsomschrijving

2.1.1.1 Historie

Romeinse tijd

De bewoningsgeschiedenis in en rondom Roomburg is naar alle waarschijnlijkheid gestart vlak na het begin van de jaartelling. Met de komst van de Romeinen in deze regio werd de Rijn de noordelijke grens van het Romeinse rijk. Aanvankelijk had men nog de ambitie om ook de noordelijke delen van het land te veroveren, maar halverwege de eerste eeuw werd duidelijk dat dit onhaalbaar was. Vanaf dat moment zien we dat de Rijn steeds duidelijker als de grens van het Romeinse Rijk werd ingericht. Langs de Rijn werden forten gebouwd, waaronder ook castellum Matilo in Roomburg. Dit castellum lag op een strategische positie op het kruispunt van de Rijn en het kanaal van Corbulo. Dit kanaal was vlak voor 47 na Christus aangelegd. Het verbond de Rijn met de Maas en vormde zo een veilige scheepvaartverbinding voor Romeins vrachtverkeer. De loop van het kanaal volgt grotendeels de huidige Vliet. Matilo bood plaats aan een wisselende bezetting van hulptroepen van circa 480 manschappen. De archeologische vondsten wijzen uit dat er waarschijnlijk veel specialisten onder de soldaten te vinden waren zoals leer- en metaalbewerkers, dakpannenmakers en bouwploegen. Het fort heeft waarschijnlijk dienst gedaan tot ongeveer 250 na Christus.

Rondom het castellum ontstond een grote nederzetting. De Romeinen oefenden een grote aantrekkingskracht uit op de lokale bevolking die op allerlei manieren profiteerden van de handel en nijverheid die rondom het castellum plaats vond. Ook langs het kanaal van Corbulo, waar havens, kadewerken en bruggen te verwachten zijn, kunnen we bewoning verwachten. In de loop van de derde eeuw na Christus werd het castellum verlaten en neemt ook de bewoningsintensiteit in de regio af.

Middeleeuwen

Pas vanaf de vijfde eeuw en in toenemende mate vanaf de zevende eeuw zien we dat het gebied rondom het oude castellum weer bewoond wordt. Het kanaal van Corbulo was in die tijd wederom (gedeeltelijk) in gebruik en meerdere vondsten op het castellumterrein wijzen erop dat er opnieuw een nederzetting was ontstaan in Roomburg. Ook elders in de regio neemt de bevolking in deze periode toe op en rondom de oude Romeinse nederzettingen: castellum Valkenburg is opnieuw in gebruik en ook aan de noordzijde van de Rijn zien we tegenover de castella-terreinen nederzettingen ontstaat, zoals bijvoorbeeld in Leiderdorp en Oegstgeest het geval is.

In de eeuwen die volgden bleef Roomburg in meer of mindere mate in gebruik. Het kanaal van Corbulo bleef tot in de 12e eeuw open liggen. Aan de noordzijde van het kanaal verrees in de 13e eeuw kasteel Rodenburg. Dit kasteel werd in de 16e eeuw gesloopt. In Roomburg zelf lag in die periode een boerenbedrijf waarvan de resten in de jaren 1995 en 2003 zijn opgegraven.

In de 15e eeuw werd het gebruik in Roomburg intensiever. Het St. Margarethaconvent dat aanvankelijk in de stad lag werd in 1464 verplaatst naar Roomburg. Voorafgaand hieraan werden flinke bouwwerkzaamheden uitgevoerd: er verscheen een kloosterhof met kapel en een kloosterboerderij. Dit kloostercomplex werd vlak na het beleg van Leiden in 1574 weer gesloopt.

Afbeelding 2.1: Kaart van Jacob Coenraedts uit 1574 met het St. Margarethaconvent en de kloosterboerderij.

In de zeventiende eeuw werd Roomburg geheel ingepolderd, deels afgegraven voor baksteenproductie, en tot ver in de twintigste eeuw gebruikt voor landbouw.

Negentiende en twintigste eeuw

In de afgelopen twee eeuwen is het middeleeuwse landschap ten westen van Dwarswetering grotendeels verdwenen. In de negentiende eeuw is de spoorlijn Leiden-Utrecht aangelegd. Het Rijn-Schiekanaal is in de jaren twintig van deze eeuw gegraven en vervolgens is de A4 aangelegd. Na de oorlog is de woonwijk Meerburg tot stand gekomen en is de bebouwing in de Professorenwijk en Rijndijkbuurt opgerukt tot aan het kanaal. Midden in het gebied is een grote zandwinpunt gegraven, die van 1964 tot en met 1977 is volgestort met huisvuil en ander afval en daarna is afgedekt en ingericht als park, met de inmiddels toepasselijke naam De Bult. In de jaren tachtig zijn de Willem van der Madeweg aangelegd en het bedrijventerrein Roomburg. Tussen 2003 en 2009 is tussen park De Bult en de wijk Meerburg een nieuwe woonwijk Roomburg tot stand gekomen. Het archeologisch monument ten oosten van deze wijk, waar in de romeinse tijd het castellum en in de middeleeuwen het klooster aanwezig was, wordt ingericht als archeologisch park Matilo. In het voorjaar van 2009 is de eerste fase van dit park aangelegd.

2.1.1.2 Groen- en waterstructuur

De belangrijkste structurerende groen- en waterelementen in het plangebied zijn park De Bult en het Rijn-Schiekanaal en het archeologische park Matilo. Bovendien zijn de dwars door het gebied lopende ecologische verbindingszones belangrijke structurende groen- en waterelementen. Het gaat hier om het Rijn-Schiekanaal met de groene oever en de door de woonwijk Roomburg langs de oorspronkelijke Besjeslaan gelegen ecologische zone. Door middel van deze groennatte verbindingen staan het park De Bult en het archeologische park Matilo in verbinding met elkaar. De groene oever van het Rijn- Schiekanaal maakt ook onderdeel uit van een veel grotere ecologische verbindingszone die tussen De Zijl, het polderpark Cronesteyn en Vlietland.

Voor de groenstructuur binnen de woonwijk Roomburg zijn de bestaande landschappelijke elementen bepalend geweest. De verschillende deelgebieden die de woonwijk kent zijn verbonden door de Dwarswetering en de groenstrook tussen De Bult en het archeologisch monument met de Besjeslaan. Bovendien worden de deelgebieden verbonden door de bestaande groenstructuren (langs Meerburg, Dwarswetering en Besjeslaan) en nieuw ontwikkelde groenstructuren. De bestaande randen met park de Bult en het archeologisch monument zijn versterkt door deze als groene randen met nieuwe waterpartijen, boombeplanting en routes voor langzaam verkeer te verbreden en in te richten. Voor meer informatie over de opzet van de verschillende deelgebieden en de structuur van de woonwijk wordt verwezen naar paragraaf 2.1.1.4.

2.1.1.3 Verkeerstructuur

De ontsluiting voor het autoverkeer van het gehele plangebied vindt plaats via de Willem van der Madeweg. Het bedrijventerrein, de recreatiegebieden en de woonwijken zijn via deze weg direct verbonden met de A4 en de N11. Via de Hoge Rijndijk kan het centrum van Leiden, Zoeterwoude Rijndijk en de Grote Polder bereikt worden. Autosluipvekeer door de woonwijk Roomburg richting de woonwijk Meerburg wordt vanwege de bussluis in de Wierickestraat voorkomen.

De woonstraten in de woonwijk Roomburg zijn zoveel mogelijk autoluw ingericht. Op de kop van woonblokken wordt geparkeerd. Enkele woonpaden zijn autovrij ingericht. Bij gestapelde woningbouw wordt ondergronds geparkeerd.

Fietsers en voetgangers kunnen op diverse punten het gebied in en uit. Bij de fietsbrug over het Rijn-Schiekanaal is een aansluiting op de Roomburgerweg. De wijk Meerburg kan via de Kasteelhof en de Wierickestraat bereikt worden. Via de Besjeslaan kunnen fietsers en voetgangers naar de Hoge Rijndijk. Langs de Fortunaweg en vanaf de Octavialaan zijn aansluitingen op het fietspad langs de Willem van der Madeweg. Voor fietsers is de Roomburgerweg onderdeel van een belangrijke recreatieve route door de Oostflank van Leiden, terwijl deze ook van groot belang is voor inwoners van Meerburg en gebruikers van het bedrijventerrein.

De ontsluiting voor openbaar vervoer vindt plaats door middel van een route tussen Meerburg en de Willem van der Madeweg. Dit is huidige buslijn tussen de bedrijventerreinen Roomburg/Grote Polder en het Centraal Station. Tussen de woonwijk Meerburg en de woonwijk Roomburg bevindt zich in de Wierickestraat een bussluis. De busroute loopt vanaf de Wierickestraat, via de Liviuslaan en Julius Caesarlaan naar de Fortunaweg.

2.1.1.4 Deelgebieden

Afbeelding 2.2: Overzicht deelgebieden

Het plangebied valt ruimtelijk in vier gebieden onder te verdelen, namelijk het bedrijventerrein "Roomburg" (1) het park "De Bult" (2), de woonwijk "Roomburg" (3) en het archeologische monument en Park Matilo (4).

1. Bedrijventerrein Roomburg

Afbeelding 2.3: Bedrijventerrein Roomburg

Het betreft hier een modern bedrijventerrein met een heldere stedenbouwkundige opzet. De inrichting van de openbare ruimte is zorgvuldig, doelmatig en representatief. Groenelementen als bomen en groenstroken versterken dit. Representatieve ruimten en kantoorachtige delen liggen in het algemeen aan de voorzijde. Hier zijn in het algemeen ook de parkeerplaatsen gesitueerd. De bebouwing is individueel en heeft een grote variatie in maat en schaal.

Aan de rand van het bedrijventerrein aan de zijde van het Rijn-Schiekanaal, ligt een brede strook groen, welke dient als ecologische verbindingszone tussen polderpark Cronesteyn en park De Bult. Tussen het bedrijventerrein en polderpark Cronesteyn ligt de spoorlijn Leiden-Utrecht.

2. Park De Bult

Afbeelding 2.4: Park De Bult

Park De Bult is in 1984 aangelegd nadat het voormalige vuilstorten was gestopt. Ooit was het poldergebied, maar door de aanleg van de rijksweg A4 is er zandwinput ontstaan. Tijdens de aanleg van het Polderpark Cronesteyn is besloten de bult af te dekken met een flinke grondlaag en er een recreatiepark van te maken. Het park met zijn bijna natuurlijke hoogteverschil bood genoeg mogelijkheden voor een recreatief park met gebruikswaarde.

Het park heeft een losse structuur en is opgebouwd met verschillende speel- en ligweides. De beplanting bestaat in hoofdzaak uit bosplantsoen met een rijke kruidenlaag. Met het natuurlijk beheer wordt veel aandacht geschonken aan de inheemse flora. Ook is een wielerbaan aangelegd voor de plaatselijke wielervereniging Swift, dat ook haar clubgebouw heeft aan de Willem van der Madeweg.

Naast de noordwestelijke hoek van het park ligt de Carolahoeve, een boerderij die verbouwd is tot 4 woningen. Een tweetal woonblokken is gebouwd in de directe omgeving en met dezelfde structuur. Door middel van een groenzone is deze woonbebouwing ruimtelijk afgeschermd van het bedrijventerrein Roomburg. Voorts zijn in het aan het park grenzende Rijn-Schiekanaal een aantal woonboten gelegen.

3. Roomburg

Afbeelding 2.5: Woonwijk Roomburg

De woonwijk Roomburg is ontworpen als een duurzame woonwijk. Uitgangspunt voor het stedenbouwkundige plan voor de woonwijk was duurzame stedenbouw. Duurzame stedenbouw/gebiedsontwikkeling is vooral het inspelen op de kansen van een nieuwe bouwlocatie. Juist door in een vroegtijdig stadium aandacht te besteden aan de specifieke kenmerken en mogelijkheden van een bouwlocatie kan er voor gezorgd worden dat een aantrekkelijke woon- en voorzieningenomgeving ontstaat. Op verschillende manieren is dit toegepast in het plan:

• er is uitgegaan van duurzame, stedenbouwkundige ontwerpprincipes;
• er ligt een helder, duidelijk stedenbouwkundig concept aan ten grondslag;
• het onderwerp duurzame stedenbouw is uitgewerkt in een aantal thema's (deelgebieden).

In de woonwijk Roomburg zijn de thema's uitgewerkt in zes deelgebieden, te weten historie, energie, landschap, ecologie, schakels en watertorens. Drie van deze gebieden vormen een hechte eenheid, respectievelijk historie, energie en landschap. De deelgebied ecologie, schakels en watertorens vormen een verbinding tussen die hechte deelgebieden met een sterke eigen identiteit. Door de wijk loopt een strenge as die tot taak heeft de wijk te structureren en te verbinden. Daarnaast is er sprake van een tweede as, namelijk de groene verbinding tussen park De Bult en toekomstig park Matilo. Die as dient als ecologische zone, als corridor voor flora en fauna tussen park De Bult en park Matilo.

Deelgebied historie

Afbeelding 2.6: Deelgebied Historie

Dit deelgebied ligt in het midden van het plangebied, tegen het archeologisch monument aan. De structuur van dit deelgebied is een voortzetting van de richtingen in het landschap en de middeleeuwse verkaveling en gebouwen. Voor de architectuur is gekozen voor historische referenties van Romeinse gebouwen en de opzet en de vorm van het Castellum.

Er is sprake van drietal half open bouwblokken met een symmetrische ontsluitingsas richting Vliststraat en Kasteelhof. Deze as eindigt in een aantal appartementenblokken van het deelgebied Schakels die de begrenzing met de gracht van Corbulo vormt. De woningen zijn afgedekt met een kap. De hellingshoek van de kap bedraagt 30 graden of meer.

Deelgebied Energie

Afbeelding 2.7: Deelgebied Energie

Dit deelgebied ligt in het plangebied tegen park De Bult en het Rijn-Schiekanaal aan en wordt langs De Bult en het Rijn-Schiekanaal met hoogbouwelementen (woontorens) van het deelgebied Watertorens stedenbouwkundig geaccentueerd. Het is het gebied waar voorheen enkele weilanden met sloten evenwijdig aan het Rijn-Schiekanaal lagen. Dit deelgebied kenmerkt zich door de strokenverkaveling. De stroken lopen van oost naar west, zodat de woningen op de noord / zuidrichting zijn georiënteerd. Door de toepassing van de strokenverkaveling ontstaat er een transparante overgang naar park De Bult.

Door het buurtje loopt een as voor voetgangers, welke is gericht op één van de woontorens langs het Rijn-Schiekanaal. Aan deze as op de kruising met autovrije woonstraten zijn pleintjes voor ontmoeting en speelvoorziening. Dwars door alle stroken loopt een langzaam verkeersroute door een smalle groene zone. Dit is de dwarsdoorsnede over het hele deelgebied.

De strook langs de Minervalaan is een bijzondere omdat deze gedraaid is ten opzichte van de andere zes blokken. Dit blok ligt niet met de tuinen op het zuiden, maar de woningen langs de straat zodat het deelgebied Energie naar de Minervalaan een aansluitende bebouwingswand en naar de waterpartij een duidelijke en heldere beëindiging krijgt.

De eengezinswoningen hebben in dit deelgebied 2 of 3 bouwlagen, waarbij in het dakvlak zonnepanelen opgenomen zijn. Het betreft een project van individueel particulier opdrachtgeverschap, waardoor de percelen wisselende breedtes, bouwhoogtes en verschijningsvormen kennen.

Deelgebied Landschap

Afbeelding 2.8 Deelgebied Landschap

Dit deelgebied vormt de begrenzing van het plangebied met de Willem van der Madeweg. Het oude landschap is hier de drager voor de stedenbouwkundige structuur gemaakt. Enerzijds door enkele bestaande landschappelijke elementen te handhaven dan wel te versterken. Anderzijds door de verkaveling te baseren op bestaande landschappelijke lijnen.

De bestaande landschappelijke lijnen (blokverkaveling) zijn namelijk de onderlegger voor bouwblokken en strokenbouw. De lange lijnen komen terug in de eerste strook van woningen, die de afscherming vormen met de Willem van der Madeweg en de blokken met woningen evenwijdig daaraan.

Het gebied wordt gedomineerd door de bebouwingsrand langs de Willem van der Madeweg. Deze hebben twee voorkanten, één gericht op de Willem van der Madeweg, en één gericht naar de woonwijk toe. Achter de eerste rij woningen zijn een aantal gesloten bouwblokken gesitueerd met grondgebonden woningen en twee blokjes met stadswoningen langs de ontsluitingsas die aansluit op de ruggengraat van het deelgebied Schakels. De woningen zijn uitgevoerd met drie bouwlagen met een plat dak, waarbij de bovenste bouwlaag al dan niet terugspringt in de rooilijn.

Deelgebied Ecologie

Afbeelding 2.9: Deelgebied Ecologie

Het gebied dat de deelgebieden Schakels, Energie, Historie en Landschap koppelt, is het deelgebied Ecologie. Dit deelgebied is het hart en brandpunt van de wijk met de bijzondere functies en woonvormen.

In deze zone ligt grote waterpartij aan de kant van park De Bult. Achter de Annahoeve is een parkje met speelvoorzieningen. Voor de Annahoeve staat een voorzieningengebouw voor de wijk met onder andere een Brede School en een gymzaal.

In dit deelgebied staat de natuur centraal. Het kader, waaraan alle bebouwing is opgehangen, is de ecologische zone die door dit gebied loopt. De bebouwing staat aan de rand van de groene ecologische zone. In de ecologische zone ligt een moerasachtig gebied met rietbedden. De ecozone vormt de verbindingszone tussen park Matilo en park De Bult. In deze zone zijn ook oorspronkelijke landschappelijke elementen bewaard gebleven, zoals de Besjeslaan en de Annahoeve.

De bebouwingsobjecten en voorzieningen van het deelgebied (de Annahoeve, het wijkgebouw en de vier patioblokjes) zijn als solitaire objecten in het landschap vormgegeven en zijn alle verschillend. Tussen het appartementengebouw en de Annahoeve loopt de as van de wijk. Deze as wordt door dit appartementengebouw visueel versterkt. De patiowoningen hebben geen tuin, maar vanzelfsprekend wel een buitenruimte in de vorm van een patio of een balkon.

Deelgebied Schakels

Het deelgebied Schakels vormt de overgang van het deelgebied Historie naar het deelgebied Energie en koppelt deze twee deelgebieden onderling en met het deelgebied Ecologie. De begrenzing van dit deelgebied naar het deelgebied Energie wordt gevormd door de hier gerealiseerde 9 stadsvilla's, kleine woontorentjes met appartementen. De begrenzing met het deelgebied wordt gevormd door de Dwarswetering en 3 appartementenblokken, die in het verlengde van de ontsluitingsas van het deelgebied Historie liggen. De open ruimte van dit deelgebied vormt een groene wig langs de Dwarswetering die aansluit op het groen langs de Gracht van Corbulo. De groene ecologische zone langs het kanaal heeft tussen de Dwarswetering en Meerburg een aftakking naar het archeologisch monument, het Matilopark.

De 9 stadsvilla's en 3 appartementenblokken van dit deelgebied vormen de samenhang (ruggengraat) tussen de aangrenzende deelgebieden (Energie, Landschap & Ecologie en Historie). De ruggengraat van gebouwen geeft ook vorm aan de centrale ontsluitingsas van het woongebied. De ruggengraat vormt een van de stedenbouwkundige dragers. De gebouwen zijn enerzijds op het groen georiënteerd en anderzijds op de straat. Tussen de gestapelde bebouwing is ruimte opgehouden, zodat er zichtlijnen blijven vanuit de woonbuurten op het groen. De stadsvilla's staan aan de rand van het groen met een wandelpad erdoorheen.

Deelgebied Watertorens

Dit deelgebied vormt de overgang van het deelgebied Energie naar het Rijn-Schiekanaal. De overgang naar het Rijn-Schiekanaal wordt gevormd door de groene ecologische zone met waterpartijen langs het Rijn-Schiekanaal, gemarkeerd met drie woontorens evenwijdig aan het Rijn-Schiekanaal en drie woontorens loodrecht staande op het Rijn-Schiekanaal, naast de uitloper van park de De Bult richting Rijn-Schiekanaal.

Afbeelding 2.10: Foto's van de torens

De watertorens vormen het waterfront van het woongebied naar het Rijn-Schiekanaal en vormen het stedenbouwkundig accent in het stedelijke silhouet van de omgeving. De woontorens zijn tien bouwlagen hoog, zodat ze kunnen meten aan de De Bult en een duidelijke markering vormen in de weidse ruimte van het Rijn-Schiekanaal. De woontorens zijn zodanig ten opzichte van elkaar gesitueerd dat er ruimtelijke transparantie aanwezig blijft en zichtlijnen op het Rijn-Schiekanaal mogelijk blijven.

De waterkant is vormgegeven met een kade. Aan verschillende steigers, verbonden aan de kaden, kunnen boten afmeren. Het parkeren vindt plaats in parkeergarages onder de gebouwen.

4 . Archeologisch monument en Park Matilo

Afbeelding 2.11: Archeologisch monument en park Matilo

Het park komt aan de noordoostzijde van de woonwijk te liggen en krijgt een bovenwijkse functie. Het wordt een park voor de bewoners van het zuidoostelijk gedeelte van Leiden. Het park ligt op een zeer bijzondere plek die door de vormgeving nog eens zal worden versterkt.

Park Matilo is de een park waar cultuur en historie elkaar ontmoeten binnen een recreatieve setting. Er komen wandel- en fietspaden, waterpartijen, speelvelden en diverse speel- en sportvoorzieningen. Daar er niet gebouwd mag worden op deze gronden, wordt geprobeerd de archeologie en de historie zoveel mogelijk in de vormgeving te verbeelden. De contouren van het Romeinse castellum worden gebruikt in het ontwerp. Het park zal gefaseerd worden aangelegd en kent vier fases.

Afbeelding 2.12: Ontwerp park Matilo

Een deel van het park is (fase 1) al aangelegd. In dit deel van het park bevinden zich o.a. een eiland met schooltuintjes voor kinderen, een loods met activiteiten voor jong en oud, grote klim- en speeltoestellen geheel in Romeinse stijl en een parkgedeelte met fruitbomen om heerlijk in te wandelen of te picknicken.

De verdere aanleg van het park is niet meegenomen in dit bestemmingsplan omdat de plannen nog niet concreet genoeg zijn om te kunnen meenemen in deze bestemmingsplanprocedure. Middels een aparte planologische procedure zal de verdere ontwikkeling van het park in het vervolg worden mogelijk gemaakt.

Aan de kant waar het park grenst aan de Willem van der Madeweg is een locatie voor woonwagenstandplaatsen. Bovendien zijn langs de Besjeslaan nog een aantal burgerwoningen aanwezig.