Valkenburg Dorp

3.1 Korte historische schets

Valkenburg Dorp was voor 1940 een klein dorp aan de verbindingsweg van Leiden naar Katwijk. Het dorp werd toen gevormd door een plaatselijke lintbebouwing langs die weg, de Hoofdstraat, met een kleine kern rond het marktplein en de kerk ten westen van die weg, op een terpvormige verhoging waar zich vroeger een Romeins Castellum bevond. Ter hoogte van de dorpskern gaf een veerpont over de Oude Rijn verbinding met de kern Rijnsburg.

Na 1940 is het dorp uitgebreid door verdergaande lintbebouwing langs de Hoofdstraat en de Katwijkerweg door kleine woonbuurten in het zuidwesten en in het oosten, door bedrijfsontwikkeling tussen de Katwijkerweg en de Oude Rijn, door de ontwikkeling van een groter woongebied aan de westzijde (tot aan de grens met de kern Katwijk) en door de aanleg van sportvelden op enige afstand aan de oostzijde.

In het dorpsbeeld biedt voorts het Castellumplein met de paar smalle straten daar rond omheen en met het veerpad naar Oegstgeest/ de kern Rijnsburg een verbijzondering mede door de zorgvuldig vormgegeven "wederopbouw" van de in de oorlog verwoeste gevelwanden. Er valt op dat de positie van "dorp aan de rivier" van het dorp uit nauwelijks wordt beleefd. Door de aanleg van de N 206 raakte het dorp ingeklemd tussen de weg en de rivier. In de jaren '90 van de vorige eeuw is beleid ingezet om bij nieuwe ontwikkelingen een openbare oever na te streven. Voorbeelden hiervan zijn: de Waterlelie, MFC Rijnweide, roeiboothaven en pad Schelphoek. Het is daardoor gescheiden van het bijbehorende buitengebied. Het dorp biedt alleen aan de zuidzijde een beperkte uitloopmogelijkheid in het landelijk gebied. Bovendien was bijna de helft van het grondgebied "verloren gebied" vanwege het voormalige Marinevliegkamp Valkenburg.

De verdergaande scheiding tussen het dorp en het buitengebied onderstreept onbedoeld ook de veranderde positie van het dorp in maatschappelijke zin. Valkenburg is gegroeid vanuit het gegeven van een vrij eenvoudig agrarisch dorp, zowel functioneel als ruimtelijk direct betrokken op omringend agrarisch gebied. Bij de groei van het dorp is de ruimtelijke relatie met het agrarisch gebied sterk verminderd en de woonfunctie is meer zelfstandig, onder andere met steeds meer bewoners, die niet meer in de agrarische sector werkzaam zijn. De ontwikkelingen in de agrarische bedrijfsvoering leiden ertoe, dat de laatste tuindersbedrijven in het dorp zich niet voldoende kunnen ontplooien en uit het dorp wegtrekken. De aanleg van de N 206, die het dorp scheidt van het agrarisch gebied, bevestigde die verzelfstandiging van het dorp als "woondorp".