Krommenie

2.3 Functionele structuur

De voorzieningenstructuur kent zijn zwaartepunt langs de Zuiderhoofdstraat met voornamelijk kleinschalige (winkel)voorzieningen. Deze structuur buigt de hoek om over de Heiligeweg en eindigt bij de Weverstraat. De zone langs de Rosariumlaan omvat enkele grootschalige (openbare) voorzieningen als scholen, een winkelcentum, de bibliotheek, volkstuin, tennisbanen en het zwembad. In de verkeersstructuur van Krommenie zijn de Weverstraat (Iepenstraat-Eikenlaan) en de Rosariumlaan de belangrijkste ontsluitingswegen. Zij sluiten de wijk aan op de Provinciale weg. De aansluiting van de Hoofdstraat op de Provincialweg is hieraan ondergeschikt.

De watergangen die in verbinding staan met het buitengebied zijn van belang voor de watergebonden recreatie. Aan de westzijde van Krommenie liggen sportvelden en het natuurgebied de Ham. Deze overgangszone van de stad naar het buitengebied heeft een recreatieve functie voor zowel bewoners uit Krommenie als voor de regionale fietser.

Centrum en lint

Het lint Krommenie is deel van het lint dat loopt van Assendelft tot Krommeniedijk. Met de dichte bebouwing langs het Vlietsend, de Zuiderhoofdstraat, de Noorderhoofdstraat en de Vlusch heeft het lint een dorps karakter. Dwars op het lint liggen aan beide zijden paden, die aan de kant van de Nauernasche Vaart doorlopen tot aan het water. Het zwaartepunt ligt bij de kerk in de bajonetvormige ontmoeting met de Padlaan naar Wormerveer en Heiligeweg/Militaireweg richting Uitgeest, wegen die net als het lint deel uitmaken van de lintstructuur van Zaanstad. De visuele kwaliteit van de bebouwing hier is niet in overeenstemming met het belang van deze wegen.

Langs het lint, de Heiligeweg en de Padlaan liggen afwisselend vrijstaande huizen, kleine bedrijven en winkels. De bebouwing is kleinschalig en individueel. In de oude kern van Krommenie langs de Noorder- en Zuiderhoofdstraat zijn relatief veel oude houten huizen bewaard gebleven. De 18e-eeuwse pronkgevels behoren tot de mooiste en rijkst gedecoreerde exemplaren van de gehele Zaanstreek. De bebouwing langs de paden en de Nauernasche Vaart is eenvoudiger.

Stationsbuurt

Evenwijdig aan het oude lint ligt een woongebied langs de Iepenstraat, Weverstraat, Eikenlaan en Serooskerkestraat. Het is een brede route met aan beide zijden bomen. De buurten aan weerszijden van deze zogenaamde 'stationsstraat' stammen uit verschillende perioden en hebben ieder een eigen karakter. In het oosten is het gebied begrensd door de Durgsloot, in het westen vormt de Fortuinlaan de beëindiging.

De buurten zijn gebouwd in stroken. Soms wordt er een basiseenheid gerepeteerd, in andere gevallen is sprake van een architectonische opbouw binnen de strook. De meeste woningen bestaan uit twee lagen met kap, maar ook gestapelde bouw tot vier lagen komt her en der verspreid voor. De oorspronkelijke bouw is terughoudend gedetailleerd. Opvallend is dat in het buurtje ten noorden van de Wilgenkade rond de dakkapellen Zaanse details zijn gebruikt. Aanbouwen, dakopbouwen en dakkapellen komen vooral aan de achterzijde voor en zijn aangepast aan de stijl van het hoofdvolume.

Uitbreidingen

De uitbreiding van Krommenie bestaat uit Noorderham, Zuiderham en Willis. Deze wijken aan de westzijde van het dorp zijn voornamelijk gebouwd in jaren zestig en zeventig en hebben een voor die periode kenmerkend onregelmatig stratenpatroon. Woonbebouwing bepaalt de sfeer. De rijtjeswoning is het meest voorkomende type, maar ook vrijstaande huizen, bungalows, middelhoge stroken en flats van tien verdiepingen komen voor. Langs de Rosariumlaan zijn enige vrijliggende complexen te vinden: aan de oostzijde het Bertrand-Russel college, meer naar het noorden de Rosariumhorst en het zwembad Crommenije in het oude oostelijke deel van Krommenie. Aan de westzijde liggen sportcomplexen. Het TRIAS college en het nieuwe station hebben een plek gekregen aan de Provincialeweg.

De bebouwingsstroken staan los van elkaar, waardoor de huizen en blokken rondom zichtbaar zijn. De wijken zijn ruim van opzet en hebben mede door de voor- en achtertuinen van de laagbouw een groen karakter. De hogere woongebouwen liggen aan gemeenschappelijk groen. De begane grond van de flats is meestal niet bewoond, waardoor kale wanden de openbare ruimte begrenzen.

De architectuur van de rijenwoningen, middelhoog- en hoogbouw is gebaseerd op herhaling van de woning als basiseenheid en de leesbaarheid daarvan in de compositie. De hoekwoningen zijn op een enkel raam in de zijgevel na gelijk aan de tussenwoningen. Langs één straat staat meestal één type woning. Uitzondering hierop vormt het zuidelijke deel van de Zuiderham, waar de woningen minder streng zijn gerepeteerd. De vrijstaande huizen en bungalows liggen net als de complexen veelal in een ruime tuin en hebben ieder een eigen karakter.

De aanpassingen die in de loop der tijd zijn ontstaan hangen af van het soort gebouw.

De meest zichtbare veranderingen zijn te vinden bij de rijtjeswoningen. Dakkapellen, aanbouwen en opbouwen van verschillende modellen komen voor. Bij de individuele huizen springen wijzigingen minder in het oog. Aanpassingen aan de middelhoge stroken en flats gebeuren gezien het gemeenschappelijke beheer per complex en het resultaat valt in het algemeen niet op.

Willis

Willis is een nieuwbouwgebied aan weerszijden van de Vlusch. Het westelijk deel is vanaf het lint zichtbaar, het oostelijk deel ligt verscholen achter de lintbebouwing. De wijk is qua ontsluiting en oriëntatie in zich zelf gekeerd en heeft geen directe relatie met het lint van de Vlusch. Beide delen van het gebied worden gekarakteriseerd door rijen woningen met een repeterende basiseenheid. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen tussenwoningen of eindwoningen. De blokken zijn van alle kanten zichtbaar. Privacy wordt deels bereikt door hoog opgetrokken erfscheidingen.

In een aantal blokken is de individuele woning alleen te onderscheiden door het terugkerende patroon van voordeuren en ramen. In andere blokken wordt het individuele karakter van een woning juist benadrukt door de bovenste verdieping smaller te maken waardoor ieder huis afzonderlijk zichtbaar wordt. In een aantal blokken wordt de woningscheidende wand extra benadrukt om het individuele huis zichtbaar te maken. Binnen een gekozen vorm van repetitie of schakeling zijn alle woningen gelijk. Lessenaarsdaken geven de toon aan. Met de richting van de nok is gevarieerd. Het kleur- en materiaal gebruik is uniform: wit stucwerk, rode bakstenen, houten kozijnen.

Recreatiegebieden en sportterreinen

Zuiderham is aan drie zijden omgeven door groende oost- en zuidzijde is een parkstrook langs het water, de westzijde een sportpark. Rondom het sportpark ligt een groensingel, bestaande uit bosplantsoen. De toegang van het sportpark ligt aan de oostkant, aan deze kant liggen eveneens de parkeerplaatsen voor de bezoekers van het sportpark.

Groen en water

Groenvoorzieningen

Krommenie oogt als een groene wijk. Dat komt vooral doordat de omgeving van de Rosariumlaan met aanliggende grote groenvlakken het beeld bij binnenkomst van de wijk sterk bepaalt. Bovendien ligt er veel zichtbaar groen rond scholen, hoogbouw en gebouwen met een maatschappelijke functie. Het groen is niet overal openbaar toegankelijk.

De zuidrand van Krommenie Zuid bestaat voor een gedeelte uit een beplante geluidswal die de woningen in Zuiderham beschermt tegen het geluid van de Provinciale weg. In het westelijk deel van de wijk bevindt zich een sportpark. Het sportpark dient voornamelijk voor openlucht recreatie en de beboste randen van de sportvelden geven het gebied en dus ook de woonrand van de wijk een groen karakter.

Het aangrenzende gebied Zuiderham met de Busch is recreatief en landschappelijk gezien de regionale betekenis. De route langs de Busch en het fietspad over de dijk bij De Ham voert fietsers onder andere van Spaarnwoude naar het Alkmaardermeer. Het gebied maakt onderdeel uit van de Westelijke tak van de Stelling van Amsterdam.

De bereikbaarheid (over land en water) van het buitengebied voor de bewoners uit Krommenie laat te wensen over. De groenstructuren met langzaam verkeerroutes liggen onvoldoende geschakeld tussen woonwijk en buitengebied en de Provinciale weg vormt een barrière. Daar komt nog bij dat ten zuiden van het gebied Noorderwelf/Saendelft wordt ontwikkeld waardoor het buitengebied op een nog grotere afstand komt te liggen.

De groene hoofdstructuur in de wijk ligt voor het merendeel gekoppeld aan water. Dat is het beste te zien in het oostelijke gedeelte van de wijk waar de Snuiversloot en de Molsloot typisch Zaanse watergangen vormen met parkachtige brede groen oevers en solitaire bomen. Deze 'singels' komen in het waterrijke Zaanstad in naoorlogse uitbreidingswijken op meerdere plaatsen voor en bepalen hiermee een Zaanse identiteit. De Durgsloot is een watergang in een ouder stadsdeel zonder groene bermen, wel plaatselijk met een grote solitaire boom in een tuin. Als groen/blauw structuur. In Zuiderham is de singelstructuur wel aanwezig (de Watering, Kamsloot), maar de continuïteit en bereikbaarheid laat te wensen over.

Veel groen is ook te vinden in de straten (woonomgeving) en in privé tuinen. De grens tussen openbaar en privé is niet overal goed te onderscheiden omdat veel mensen stukjes snippergroen in eigen onderhoud hebben of van de gemeente hebben gekocht. Het beeld van de woonstraten verkleurt enigszins omdat mensen schuttingen rond hun tuinen zetten en voortuintjes verharden. Deze ontwikkeling past binnen de behoefte aan parkeergelegenheid, privacy en tuininrichting die niet alleen meer uit planten bestaat. De langzame sanering van het versleten openbaar snippergroen zet zich voort in een richting van structureel openbaar groen in bruikbare en beheerbare grotere groenvlakken.

Langs de Rosariumlaan staan bomen die het beeld van het ruime profiel versterken en uitdrukking geven aan de "groene long' van Krommenie. Boombeplantingen langs straten komen op een enkele uitzondering na, niet veel voor. De meeste straatbomen staan in onregelmatig plantverband en vaak onder slechte groeicondities in verhardingen. Dit uit zich in een wat verbrokkeld groenbeeld maar geeft wel een indruk van groene wijk. Langs de buurtontsluitingswegen met een breder profiel waarlangs en laanbeplanting zou zijn te verwachten, zoals de Jupiterstraat, Neptunuslaan, Iepenstraat, Fortuinlaan en Marslaan, ontbreekt deze.

Water

Water speelt in Zaanstad een belangrijke rol. De ontwikkeling van de Zaanstreek ging gepaard met een voortdurende strijd tegen het water. In langere tijden werd nuttig gebruik gemaakt van het water. Als kavelgrenzen in de Zaanstreek werden sloten gegraven en het belangrijkste wegennet werd gevormd door waterwegen. Dit vaarwegsysteem vormde een belangrijke voorwaarde voor de economische ontwikkeling van de Zaanstreek. Tegenwoordig wordt het beeld van het Zaanse landschap nog steeds bepaald door de vele waterlopen. In het buitengebied rondom Zaanstad bestaat het waterrijke slagenlandschap uit een patroon van evenwijdig liggende sloten. Binnen het stedelijke gebied is de stedenbouwkundige structuur voor een groot deel gekoppeld aan de structuur van de waterlopen. De meeste straten liggen evenwijdig aan de Zaan of staan er loodrecht op. Vele parken liggen aan een waterloop of worden doorsneden door waterlopen. In de wijken aan de rand van de stad liggen verscheidene waterlopen waaraan groenzones zijn gekoppeld. Op deze plaatsen is een verbinding tussen de stad en het buitengebied aanwezig.

Ook in Krommenie is water een beeldbepalend element en is het groen veelal gekoppeld aan de waterlopen. De Watering en de Molsloot maken onderdeel uit van het oude slotenpatroon