Van Riebeeck/Bonairelaan

3.1 Ruimtelijke structuur

3.1.1 Historie

Het zandige grondgebied van het stadsdeel bestond alvorens het bebouwd werd overwegend uit heide en bos. Vlakbij de kern van Hilversum, tussen de Soestdijkerstraatweg en de Utrechtseweg, lag bouwland in de vorm van engen. De pré-stedelijke infrastructuur bestond uit niet meer dan enkele heidepaadjes en de doorgaande wegen richting Soestdijk en Utrecht (Soestdijkerstraatweg en Utrechtseweg). Aangezien het bestraten van deze wegen particuliere initiatieven waren (rond 1830), werden langs de wegen tolhuizen geplaatst. Met uitzondering van deze tolhuizen was er in de pré-stedelijke situatie in dit stadsdeel nauwelijks bebouwing.

Aan het einde van de negentiende eeuw begon de uitleg van dit stadsdeel met de bouw van enkele villa's langs de eerder genoemde wegen. Deze lintbebouwing was grotendeels het gevolg van de komst van bemiddelde forensen naar Hilversum na de opening van de spoorlijn in 1874.

De historische ontwikkeling van het gebied van de Bonairelaan is tot aan het begin van de negentiende eeuw niet bijzonder. Vanaf de twaalfde eeuw tot aan het begin van de negentiende eeuw is het gebied in gebruik geweest als heideveld. De eerste bebossingen vinden plaats in de achtiende eeuw. Sinds die tijd zijn aan de zuid-oostelijke zijde van Hilversum uitgestrekte bossen aangelegd. Het plangebied rondom de Bonairelaan is zelfs tegenwoordig nog erg bosrijk. Van groot belang voor de ontwikkeling van Hilversum is de aanleg van de spoorwegen Hilversum - Utrecht en Hilversum - Amersfoort rond 1874. Deze twee spoorlijnen vormen een barrière tussen het plangebied en de kern van Hilversum.

Reeds rond 1930 wordt rond de Curacaolaan en de Surinamelaan een vrij groot aantal villa's gebouwd. In de zestiger en zeventiger jaren van de vorige eeuw wordt het wegennet rond het plangebied fors uitgebreid (de aanleg van de A27 inclusief op- en afritten), zodat het gebied nu helemaal ligt ingesloten tussen grote infrastructurele elementen.

Het gebied van de Van Riebeeckweg is gelegen op de Ooster Eng, een stuwwal die werd ontgonnen voor de landbouw. Het hoogteverschil is nu nog duidelijk terug te vinden. De Oude Amersfoortseweg ligt relatief hoog en naar het zuiden loopt het gebied enkele meters af. Op de topografische kaart van 1847 is het gebied weergegeven en hieruit blijkt dat in die tijd nog geen verkaveling aanwezig was. In de periode na 1870 maakt Hilversum een sterke groei door. Rondom de oude kern worden in hoog tempo villa's opgetrokken in een parkachtige aanleg. Vanaf de Oude Amersfoortseweg worden tot 1900 twee bochtige lanen aangelegd: de Alexanderlaan en de Waldecklaan. Rond de eeuwwisseling van 1900 verschijnen hierlangs de eerste villa's. Ook bij de overweg in de spoorlijn naar Amersfoort worden enkele huisjes gebouwd. Op onderstaande luchtfoto is de bebouwing duidelijk te zien.

Figuur 2: Het Van Riebeeckkwartier in de tweede wereld oorlog (1944)

In de periode tot aan de tweede wereldoorlog wordt aan weerszijden van de Oude Amersfoortseweg en langs de Soestdijkerstraatweg de bebouwing verder verdicht met vrijstaande huizen en korte blokjes. Hoewel op het uitbreidingsplan 1933-1935 van W.M. Dudok en J.F. Groote het gebied is aangegeven als woongebied, heeft het tot de jaren vijftig geduurd voordat de woningbouw in het Van Riebeeckkwartier goed opgang kwam.

Tussen 1950 en 1960 worden vanaf de Oude Amersfoortseweg in zuidelijke richting straten aangelegd en worden eengezinshuizen en flatwoningen gebouwd. In grote lijnen wordt hierbij het uitbreidingsplan van 1933-1935 aangehouden. De wijk wordt aan de oostzijde begrensd door een reservering voor een Rondweg, waarvoor een zandlichaam werd opgeworpen.

Tussen de woningen langs de Oude Amersfoortseweg en de spoorlijn vestigden zich voor 1950 diverse bedrijven. Na 1960 wordt het zuidelijke gedeelte verder volgebouwd en wordt de Oosterengweg aangesloten op de Soestdijkerstraatweg. In deze periode worden ook diverse voorzieningen gebouwd, zoals de Van Riebeeckgalerij, scholen aan het Peter Planciusplein en de Oude Amersfoortseweg, een kerk en een bejaardentehuis aan weerszijden van de Van Riebeeckweg.

Incidenteel hebben zich in het plangebied nog kleine wijzigingen voorgedaan. Voorbeelden hiervan zijn een complexen van 20 seniorenwoningen aan de Oude Amersfoortseweg, nieuwbouw van het wijkcentrum Nova Zembla. Daarnaast hebben zich noch enkele kantoren gevestigd in de aanwezige villa's (bijvoorbeeld aan de Soestdijkerstraatweg 86). In de jaren negentig heeft zich aan de Bonairelaan een kantoor gevestigd in een markant gebouw.

3.1.2 Stedebouwkundige structuur

Algemene karakteristiek van het plangebied

Het gebied kenmerkt zich door grote ruimtelijke elementen, met name van infrastructurele aard. Te noemen zijn:

• grote invalswegen zoals de Soestdijkerstraatweg en Oosterengweg;
• de twee spoorlijnen naar Utrecht en Amersfoort.

Het plangebied kan in stedenbouwkundig opzicht in twee verschillende deelgebieden worden opgesplitst.

• 1. Van Riebeeckkwartier:

De structuur van het Van Riebeeckkwartier wordt in belangrijke mate bepaald door de ligging tussen de spoorlijnen en de Soestdijkerstraatweg. Daarbinnen bevindt zich een woongebied dat schuin wordt doorsnede door de Oosterengweg. Vanwege de verkeersbelasting en de inrichting is deze weg dominant en wordt de wijk min of meer in tweeën gedeeld. De wijk heeft een rustig woonmilieu met aan de oostzijde voornamelijk flatwoningen in drie of vier bouwlagen. In het midden zijn eengezinswoningen gelegen. De west- en zuidrand kent met name villa's.

Een oriëntatiepunt in de wijk wordt gevormd door de flat bij de Van Riebeeckgalarie, die zeven woonverdiepingen heeft met op de begane grond een garage/showroom (Kwikfit). De blokken en straten zijn voor een deel noord-zuid en voor een deel oost-west georiënteerd.

De straten van voor 1945 hebben veelal een bochtig verloop en hebben mede door de bomen het karakter van lanen. De straten van na 1945 zijn veelal gestrekt.

Het gebied ten noorden van de Oude Amersfoortseweg kent, achter de daar gelegen woningen, enkel bedrijvigheid.

• 2. West-Indiëkwartier (Bonairelaan e.o.):

De structuur van het West-Indiëkwartier wordt in belangrijke mate bepaald door de ligging midden in de natuur. Het gebied wordt eveneens begrensd door verschillende grote infrastructurele elementen, namelijk de A27 en bijbehorende op- en afritten, de Soestdijkerstraatweg en het Oostereind. De wijk kent een overwegende woonfunctie met een dominante groenstructuur. Daarnaast is in het gebied een markant kantoorgebouw van de architect Richard Meier aanwezig.

3.1.3 Groenstructuur

Het gebied van het Van Riebeeckkwartier is, dankzij de ligging binnen stedelijk gebied, overwegend bebouwd. Naast de algemene groenstructuren rondom woningen, tuinen en bedrijven kent het plangebied weinig grotere groengebieden. Rondom de flats zijn kleine parkjes gelegen. De Waldecklaan en Alexanderlaan kennen wel een groene structuur, door de aanwezigheid van vele bomen en struiken. Dit openbaar groen en de bomenstructuur in laanbeplanting geeft een parkachtige sfeer.

Deze parkachtige sfeer geldt eveneens voor het West-Indiëkwartier. De grote kavels met veel groen zijn hier de reden van.

3.1.4 Waterstructuur

Binnen het plangebied is met uitzondering van de Van Riebeeckvijver geen oppervlaktewater gelegen.

3.1.5 Verkeersstructuur

De wegenstructuur in het plangebied laat zich als volgt omschrijven: de wegen die het buitencircuit vormen hebben een belangrijke en als zodanig bestempelde verkeersfunctie. Dit zijn achtereenvolgens de Soestdijkerstraatweg, het Oostereind en de Oosterengweg. Genoemde wegen kenmerken zich door een intensief gebruik van zowel gemotoriseerd verkeer alsmede (brom)fietsers. Als in- en uitvalswegen van Hilversum hebben deze wegen ook een belangrijke verkeersfunctie, waarbij volledige scheiding van verkeerssoorten is toegepast. Op de overige wegen is sprake van gemengd verkeer.