Oude Kom Volendam

2.3 Beschrijving plangebied

Ondanks de enorme groei van Volendam is in de stedenbouwkundige structuur van de oude kern de bestaansgeschiedenis nog goed af te lezen. De stedenbouwkundige hoofdstructuur volgt de oorspronkelijke grenzen van land en water en kenmerkt zich door de waaiervormige uitloop van de bebouwing vanaf de dijk naar het achterland. Omgekeerd vormt deze dooradering met water en groenzones een gerichtheid op de historische kern die in hoofdlijnen wordt gevormd door Haven, Zuid- en Noordeinde.

De radiale structuur bestaat uit aders die al naar gelang de oorspronkelijke ligging of functie anders zijn uitgewerkt. Zo is er sprake van een opbouw met een grachtenprofiel (Edammerweg), een uitwerking als singel (Schippersgracht, Meergracht), een uitwerking als groenzone (Visserstraat, Kielstraat, Roerstraat), of als straat (Prins Bernhardlaan, Kerkstraat). De op het oude centrum gerichte radialen worden beëindigd door een plein, een bijzonder gebouw, of bijzondere plek. Die bijzondere plekken kunnen beschouwd worden als toegangspoorten tot het oudste gedeelte van Volendam dat zich aan weerszijden van de oude haven uitstrekt over een lengte van zo'n 250 meter.

De radiale structuur in Oud Volendam wordt gevormd door een zestal zich vertakkende hoofdruimten. Zij komen allen uit op het waterfront. Tezamen met Zuideinde, Haven en Noordeinde vormen zij de belangrijkste ruimten in de kom. Soms vormt een radiaal een grens van een buurt, maar ook kan deze een centrale ruimte in een buurt zijn. Binnen de radiale structuur bevinden zich een zevental buurten in het plangebied die van aard en opbouw verschillend zijn. Onderstaand worden de verschillende buurten kort beschreven.

1. Haven en Doolhof 2. Zuideinde 3. Noordeinde 4. Europaplein e.o. 5. Schippersgracht/Meergracht e.o. 6. Nicolaashof 7. Korea 8. Slobbeland (maakt geen onderdeel uit van dit bestemmingsplan)

Afbeelding 2: Ligging zeven buurten

2.3.1 Havengebied en Doolhof

Het havengebied is uit historisch oogpunt een waardevol gebied dat opgebouwd is uit een ongeplande aaneenrijging van individuele, over het algemeen kleine panden langs de Haven en delen van het Noord- en Zuideinde. Achter deze bebouwing ligt op een lager niveau kleinschalige bebouwing aan straten en gemeenschappelijke erfjes. Het gebied wordt aan de noordzijde begrensd door de RK Vincentius a Paulo Kerk (1882), aan de westkant door de Meerzijde, Dril, Havenstraat en Aalstraat en aan de zuidkant door het HK Stolpkerkje. Het gebied vormt een eenheid door de historische bebouwing, de kleinschaligheid en de architectuur. De niveauverschillen tussen haven en binnendijkse bebouwing, alsmede de inrichting met trapstegen en bruggen dragen bij aan dit bijzondere beeld. De gebouwen achter en op de dijk zijn verbonden door smalle oplopende steegjes met trappen naar de dijk. De bebouwing op de dijk kenmerkt zich door een opbouw met één bouwlaag aan de dijk zelf en een dubbele bouwlaag aan de landzijde van de dijk. De bebouwing bestaat uit individuele panden afgedekt met een kap. Aan de Haven is de schaal van de bebouwing forser tot twee à drie lagen met een kap, monumentaler en soms rijker van uitstraling.

Hier zijn panden in de loop der tijd samengevoegd om ruimte te maken voor winkels en horecagelegenheden. Bij een aantal latere nieuwbouwinvullingen zijn panden verbreed waardoor de ritmering van het individuele pand is verstoord.

Doordat de binnendijkse bebouwing overwegend uit één laag met een kap bestaat is de haven ook vanaf de landzijde duidelijk herkenbaar in het bebouwingsbeeld. Aan de Haven 50/52 is een nieuwbouwproject in voorbereiding ten behoeve van diverse functies.

In het Doolhof zijn de kleinschalige panden schijnbaar vrij willekeurig rondom erfjes gegroepeerd. De panden staan dicht tegen elkaar in een min of meer rechthoekig patroon. Dit resulteert in een complex samenstel van bebouwing met fraaie doorzichtjes en pittoreske besloten ruimten van beperkte afmeting.

Langs de Meerzijde is sprake van een kleinschalig grachtachtig profiel.

2.3.2 Zuideinde

Ten zuiden van de Haven ligt het Zuideinde. Het dijkprofiel van het Zuideinde bestaat uit een rijweg met daarnaast overgangsstroken naar de woningen bestaande uit verhoogde en verlaagde stoepen, al dan niet afgeschermd met een muurtje of een hek. Vanaf de Haven tot aan de splitsing met de Kathammerstraat bestaat de bebouwing aan beide zijden van de dijk uit individuele panden met wisselende goot- en nokhoogte en opgebouwd uit gemiddeld één bouwlaag met een dwarskap. Doordat de bebouwing aan weerszijden van de dijk staat is sprake van een besloten karakter. Aan de zuidzijde van de Kerkstraat staat de bebouwing slechts aan één zijde op de dijk. Aan de landzijde staan de woningen aan de teen van de dijk waardoor hier sprake is van een opener en tegelijkertijd groener karakter. Een aantal panden is vervangen of vergroot. Vernieuwing heeft in vele gevallen geresulteerd in vergroting van de bouwhoogte tot twee lagen met een kap. Vanaf de Haven is een lange zichtlijn over het Zuideinde richting het Marinapark.

Op een aantal plaatsen manifesteren de dijkwoningen zich met de achterkanten naar de omgeving. Dit is het sterkst ter hoogte van het HK Stolpkerkje aan de binnenkant van de dijk, alsmede aan de zeezijde ter hoogte van de Haven. De woningen ten zuiden van de Kerkstraat grenzen met de achterzijden aan de bedrijven aan het Slobbeland.

2.3.3 Noordeinde

Ten noorden van de Haven ligt het Noordeinde. De bebouwing langs het Noordeinde ligt aan de binnenkant van de dijk. Het karakter van het Noordeinde is in vergelijking met die van het Zuideinde veel opener van karakter. De bebouwing aan de dijkzijde bestaat overwegend uit één bouwlaag met een dwarskap. Aan de landzijde is sprake van een dubbele bouwlaag.

Tussen de nummers 45 en 52 bevindt zich Verpleeghuis Gouwzee. Het verpleeghuis maakt geen onderdeel uit van voorliggend bestemmingsplan. Het water van het Breekje loopt achter de woningen langs en onder het verpleeghuis door. Aan de landzijde zijn een aantal woningen bereikbaar gemaakt via platte, vaak brede bruggen over het Breekje. Door deze ingrepen is de continuïteit van het (historische) water onderbroken. Het Kerkepad vormt de begrenzing van de historische kern. Het bebouwingslint loopt nog verder noordwaarts tot halverwege de Parallelweg.

2.3.4 Europaplein en omgeving

Het Europaplein zelf maakt geen onderdeel uit van het plangebied. In de stedenbouwkundige structuur is goed te zien dat het gebied tussen Edammerweg en Populierenlaan/Zeestraat deel uitmaakte van een grotere open zone die thans zijn beëindiging vindt bij het Europaplein. Dit plein is voor bezoekers naar de historische kern van Volendam de belangrijkste toegang. Het gebied is kleinschalig van opzet: kleine panden met lage nokken. Voorbeeld hiervan zijn de Rokersgracht, Ansjovisstraat en de H.J. Calkoengracht.

Het Europaplein is de centrale ruimte in dit deel van Volendam. De overige bebouwing in het gebied bestaat uit de voor Volendam typerende woning met dwarskap aan relatief smalle straten. Er is sprake van een grote mate van samenhang door gelijkvormige, complexgewijs ontwikkelde woningen. Dit levert ook samenhangende straatbeelden op. De Ansjovisstraat is hier een goed voorbeeld van. Veel woningen hebben forse uitbreidingen overwegend in één bouwlaag aan de achterzijde. Hierdoor is er praktisch geen sprake meer van een tuin. De Zeestraat doorsnijdt het gebied. De doorsnijding wordt versterkt vanwege de onderdoorgang, de schaalbreuk met de omgeving en enkele open gaten.

2.3.5 Schippersgracht/Meergracht en omgeving

Dit gebied wordt aan de westzijde begrensd door de Edammerweg, aan de noordzijde door de Julianaweg, aan de oostzijde door de Visserstraat. Aan de zuidzijde wordt het gebiedsdeel begrensd door de achterkanten van de erven aan de Meerzijde. Qua opbouw is dit een vrij homogeen gebied bestaande uit een regelmatig stratenpatroon met een gesloten rechthoekige bouwblokstructuur met laagbouwwoningen. De straten zijn smal. De woningen bestaan overwegend uit één bouwlaag met een verdieping in de dwarskap. Veel woningen zijn aan de achterzijde uitgebouwd. Bij nogal wat woningen is de kapverdieping vergroot middels dakkapellen en uitbouwen.

De Schippersgracht/Meergracht is een belangrijk verbindend element in de buurt en loopt vanuit het noorden door tot aan de C.J. Conijnstraat. De woningen bestaan hoofdzakelijk uit één bouwlaag met een dwarskap. Het gebied eindigt bij de Kielstraat/Roerstraat in een groene parkstrook, als restant van een oude dijk. Hierdoor ligt de Kielstraat/Roerstraat lager dan de Vissersstraat. Aan de Roerstraat is een appartementencomplex gerealiseerd dat door zijn maat tot een van de grotere bebouwingsblokken in de oude kern behoort.

Langs de Julianaweg is sprake van een complexgewijze aanpak van de woningbouw hetgeen resulteert in een homogeen bebouwingsbeeld. Richting Doolhof en Haven is sprake van een gevarieerder kleinschalig bebouwingsbeeld door meer afwisseling van woningtypen.

2.3.6 Nicolaashof

Het gebied Nicolaashof heeft een vrij geïsoleerde ligging vanwege de positie achter de Visserstraat. Het gebied is toegankelijk via de Zusterschoolstraat en de St. Vincentiusweg. Door opbouw en functie wijkt het gebied af van de overige gebieden in de oude kom. De randen van het gebied bestaan uit woningbouw met voor de kern redelijk diepe kavels. Het zorgcomplex Nicolaashof en het verpleegtehuis Gouwzee, die in het middengebied gelegen zijn, maken geen onderdeel uit van het plangebied. Het groen is van matige kwaliteit en heeft weinig gebruikswaarde.

2.3.7 Korea

Dit gebiedsdeel, in het zuiden van het plangebied, is opgebouwd uit een rationele verkaveling met overwegend bouwblokken en is gelegen tussen Pr. Margrietstraat en Prins Bernhardlaan. In het gebiedsdeel rondom de RK Maria Sterre Der Zee Kerk is de verkaveling opener van opzet. Aan het Prof. Klaas Steurplantsoen ligt een aantal appartementjes van recentere datum. Het hier gelegen plantsoen is één van de weinige buurtgroenvoorzieningen in de oude kom van Volendam.

De Pr. Beatrixstraat is door het profiel met groenstroken en dwarsparkeren de belangrijkste straat in het gebied. De overige straten in dit gebied zijn smal met langsparkeren. Veel woningen in het gebied zijn vergroot door aanbouw aan de achterzijde, al dan niet over één of twee lagen. In het laatste geval afgedekt met een plat dak bij de tussenwoningen of een dwarskap bij de hoekwoningen. Op de achtererven is praktisch geen groen aanwezig. Enig groen van betekenis is te vinden in het Prof. Klaas Steurplantsoen, langs de Pr. Beatrixstraat en langs de Pr. Margrietstraat aan de dijk.