Herbestemmen Raambordelen Binnenstad

1.1 Aanleiding

Het stadshart met de Wallen wordt vaak gezien als kern van het tolerante, vrijzinnige Amsterdam. Maar dat tolerante, vrijzinnige is veranderd. In het stadshart is de functiebalans ernstig verstoord door de overdadige aanwezigheid van raamprostitutiebedrijven, minisupermarkten, gokhallen, seksinrichtingen, souvenirwinkels, geldwisselkantoren, headshops, coffeeshops, massagesalons, smartshops, bepaalde vormen van horeca en voorzieningen die zich aan de onderkant van de markt bevinden.
Het gebied kent verder een groot aandeel verslaafden en dealers. Ondanks de gezamenlijke aanpak van politie en justitie, waardoor de criminaliteit rond drugs is teruggedrongen, is er nog steeds (te) veel drugsgerelateerde overlast. Maar ook de overlast die samenhangt met de aanwezigheid van de raambordelen is groot.
Het samenstel van de functies en de aanwezigheid van dealers hebben aantrekkingskracht op een bepaald publiek wat een aantasting van het vestigingsklimaat voor reguliere ondernemingen en van het woon- en leefklimaat in het gebied tot gevolg heeft gehad en nog heeft.

Op bepaalde plaatsen in het postcodegebied is de verloedering zichtbaar. Die verloedering is mede het gevolg van het gebrek aan sociale cohesie. Ook het in bepaalde gevallen ontbreken van betrokken ondernemerschap speelt een rol. Er zijn ondernemingen die zijn gericht op het snelle geld en ook sommige pandeigenaren gaan hiervoor. Er is dan ook op die plaatsen weinig betrokkenheid bij de buurt, met alle gevolgen voor het woon- en leefklimaat.

Een parlementaire enquêtecommissie onder leiding van het lid van de Tweede Kamer Maarten van Traa constateerde al jaren geleden, dat de invloed van de georganiseerde criminaliteit op de Wallen te groot was geworden. Naar aanleiding van de bevindingen van deze enquêtecommissie is de gemeente de problemen op de Wallen gericht gaan aanpakken.

Vanaf de oprichting van stadsdeel Centrum heeft het veel prioriteit gegeven aan de integrale gebiedsgerichte aanpak van de Wallen. Die was primair gericht op het verbeteren van de leefbaarheid, met veel aandacht voor het beheer van de openbare ruimte en toezicht en handhaving.

Ondanks de aanpak uit het verleden heeft de sterke inzet op allerlei terreinen, gezien het huidige beeld van het stadshart, niet geleid tot het uitbannen van criminele activiteiten, tot het uitbannen van de overlast in het gebied en tot een betere functiebalans.
De situatie op straat is weliswaar verbeterd, maar de Wallen behoren nog steeds tot de onveiligste gebieden van de stad en het woon- en leefklimaat staat nog steeds (te) sterk onder druk.
Achter de gevel van de bebouwing is er op het gebied van de criminaliteit geen verbetering te constateren. Panden in bepaalde straten lijken snel van eigenaar te wisselen tegen prijzen die opvallend hoog lijken te zijn. De werkelijke omzet van ondernemingen lijkt niet in verhouding tot de huurprijs van de betrokken panden.

Bij de handhaving loopt men tegen grenzen op. Handhaven alleen lost de onderliggende problemen in het gebied niet op. Er moet dus meer gebeuren om de situatie te veranderen.

De gemeenteraad en de deelraad van stadsdeel Centrum hebben samen de Strategienota Coalitieproject 1012, Hart van Amsterdam (hierna genoemd Strategienota) op 2 juli 2009, respectievelijk op 25 juni 2009 vastgesteld. Daarmee geven zij opnieuw nadrukkelijk aandacht aan het gebied.

De geconstateerde criminele infrastructuur in het postcodegebied vormde de aanleiding tot het opstellen van de Strategienota.
In de Strategienota wordt de aanpak van het postcodegebied 1012 verwoord. De nota omvat de aanleiding van het project, een toekomstperspectief van het postcodegebied, de totale opgave voor het gebied en de ontwikkelingstrategie.

Voor het toekomstperspectief is een analyse gemaakt van de identiteit van het gebied. Die analyse betreft zowel programmatische als ruimtelijke aspecten. Bovendien is een visie op de toekomst ontwikkeld.

De ambitie van de Strategienota is nog een keer bekrachtigd in het Uitvoeringsprogramma 1012, dat is vastgesteld door het dagelijks bestuur en door het college van burgemeester en wethouders op 5 januari 2010: “in het hart van de stad de criminaliteit substantieel terug te dringen en de verloedering een halt toe te roepen”.
Deze ambitie is te meer belangrijk nu het postcodegebied 1012 voor een groot deel bepalend is voor het imago en de uitstraling van de stad Amsterdam als geheel.

De hoofddoelstelling van het project wordt bereikt door het verwerven van vastgoed en door in overleg met eigenaren te komen tot een functieverandering en tot kwaliteitsverbetering.

Ook wordt ingezet op betere organisatie en intensivering van de handhaving en worden zogenoemde sleutelprojecten als motor voor de beoogde kwaliteitsverbetering als nieuwe programma's toegevoegd.

In de Strategienota zijn vijf concrete doelen benoemd, die tot omvorming van het gebied moeten leiden. Drie daarvan zijn ruimtelijk van aard:
1. het verminderen van de omvang en (over)concentratie van criminogene, economisch laagwaardige en/of overlastgevende functies.
2. het herstellen van de functiebalans;
3. het realiseren van een kwalitatief hoogwaardig en divers stadshartgebied.

Omdat, zoals in de Strategienota (pag. 25) is gesteld, vooral in de prostitutiebranche en de wereld van de coffeeshops in het postcodegebied (nog) veel misstanden voorkomen, geeft het bestuur prioriteit aan de zonering van raambordelen, gevolgd door de vermindenring van het aantal coffeeshops.

Het opstellen van een nieuw bestemmingsplan voor het hele postcodegebied levert een belangrijke bijdrage aan de verwezenlijking van de doelstelling. In dit bestemmingsplan wordt uitgegaan van een zonering van de in het postcodegebied aanwezige prostitutiebedrijven. De nu aanwezige prostitutieruimten bevinden zich niet in een aaneengesloten gebied. In enkele delen van het postcodegebied kun je spreken van een concentratie van die ruimten. Rond de Oude Kerk en vooral in het Sint Annenkwartier bevinden zich concentraties. Die zijn ruimtelijk ongewenst.
De strategische ligging van de Oude Kerk en de potentie van het gebied rond de kerk om tot een hoogwaardig gebied uit te groeien, vraagt om het verwijderen van de prostitutiebedrijven daar.
In hoofdstuk 5 wordt hierop verder ingegaan.

De concentratie van prostitutieruimten in het Sint Annenkwartier is ruimtelijk evenmin gewenst. In dit deel van het postcodegebied is meer dan waar ook sprake van monocultuur. Naast de ramen en enkele seksinrichtingen bevinden zich in dit kwartier vrijwel geen andere functies. Invulling van de panden in dit kwartier met nieuwe functies zal, samen met de invulling van de prostitutiepanden met nieuwe functies rond de Oude Kerk, een belangrijke rol spelen bij de economische veranderingen van het Wallengebied.
Ook hierop wordt in hoofdstuk 5 verder ingegaan.

Het gevolg van de zonering van de prostitutieactiviteiten is dus dat het aantal ramen zal verminderen. Daarbij gaat het om ramen die zich buiten de zones van de Oudezijds Achterburgwal met stegen en de Oude Nieuwstraat en omgeving bevinden. Een deel van betrokken ramen buiten deze zones is al niet meer als prostitutieruimte ingebruik. Voor de nog wel ingebruik zijnde prostitutiebedrijven buiten deze zones wordt ingezet op actieve beëindiging.

Om recht te doen aan de prioriteitstelling van de Strategienota (zoneren van raamprostitutie) is het bestemmingsplan Herbestemmen Raambordelen Binnenstad opgesteld.
Dit bestemmmingsplan plan richt zich alleen op het verminderen van het aantal raambordelen dat zich buiten de vermelde zones bevindt. Vanzelfsprekend is dit bestemmingsplan met zijn beperkte omvang, zowel in inhoudelijk, als in geografisch opzicht, sneller in procedure te brengen, dan het bestemmingsplan voor het hele 1012 gebied dat de geldende bestemmingsplannen voor het postcodegebied zal gaan vervangen. Het 'grote' bestemmingsplan 1012 zal zich nog meer op de transformatie van het postcodegebied als geheel richten, dan het bestemmingsplan voor de raambordelen al doet.

Het verminderen van het aantal raambordelen is in de aanpak van het postcodegebied geen doel op zich. Vermindering van het aantal raambordelen is immers onderdeel, zij het een belangrijk onderdeel, van de aanpak die moet leiden tot het herstel van de functiebalans. Anders gezegd: vermindering van het aantal raambordelen moet leiden tot de vermindering van de oververtegenwoordiging van de hiervoor genoemde functies in het gebied, tot vermindering van de ongewenste ruimtelijke invulling van de bestaande bebouwing en de uiterlijke verschijningsvorm(en) van die ongewenste invulling, tot de afname van de overlast, tot het tegengaan van de verloedering van het gebied, tot het creëren van een milieu dat voor die ondernemers aantrekkelijk wordt die niet alleen uit zijn op snel geld, en (dus) tot het verbeteren van het woon-, leef- en ondernemersklimaat.

De huidige raamprostitutie is ruimtelijk verbrokkeld, zoals eerder is opgemerkt. Naast het ruimtelijk ongewenste effect hiervan maakt dit toezicht en handhaving lastig. Het hanteren van een zonering en als gevolg daarvan het terugbrengen van het aantal ramen maakt effectievere handhaving door politie en andere partners mogelijk.
Er is gekozen voor zonering van raambordelen in twee overzichtelijke gebieden waar raamprostitutie grotendeels kan blijven bestaan: de Oudezijds Achterburgwal, inclusief zijstraten en de Oude Nieuwstraat en omgeving.
In de overige gebieden moet de prostitutie plaats maken voor andere functies. Functies die bijdragen aan het herstel van de functiebalans, aan meer diversiteit in het gebied en aan herstel van het verstoorde woon- en leefklimaat.
In de Strategienota staan alle straten/zones aangegeven waar ramen moet verdwijnen en hoeveeel dan. De panden in dit bestemmingsplan Herbestemmen Raambordelen Binnenstad komen overeen met deze locaties. Vanzelfsprekend komt ook het aantal ramen overeen.