Leidsche Rijn Centrum Kern en Zuid

3.2 Beschrijving van het plangebied

3.2.1 Historische ontwikkeling

De rode draad in de historische ontwikkeling van het plangebied en de omgeving wordt gevormd door de rivier de Rijn. In de huidige situatie is er slechts een gekanaliseerde loop van een smalle rivier aanwezig, maar in de Romeinse tijd was de rivier zo breed als nu bij Keulen. Het gebied kent dan ook een zeer lange bewoningsgeschiedenis. Waar ooit de brede stroomgordel van de rivier heeft gelopen, zijn in de loop van de tijd grote pakketten zand en klei afgezet. De bedding tekent zich af als een verhoging: een stroomrug. In het Hollandse en Utrechtse veenweidelandschap komen dergelijke stroomruggen meer voor, maar ter plaatse van Leidsche Rijn is deze bijzonder breed. Aan weerszijden van de stroomrug liggen de komgronden. Door grootschalige bemaling is de bodem hier verder ingeklonken. Dit zijn de natte, laaggelegen delen in het gebied. Het plangebied ligt grotendeels op een stroomrug.

In de Romeinse tijd vormde de Rijn de grens van het Romeinse rijk en in de Middeleeuwen de grens van de Utrechtse stadsvrijheid. Bijna alle versterkte huizen en kastelen stonden daarom aan de linkerzijde van de oude Rijnloop. De rivier is hier vaak van loop verwisseld en begon te verzanden. Om de belangrijke handelsstromen tussen oost en west te kunnen behouden, werd tussen Utrecht en Harmelen de huidige Leidse Rijn gegraven. De waterhuishouding werd toen gereguleerd, waardoor het gebied kon worden ontgonnen voor agrarisch gebruik. De Leidse Rijn in het zuiden en de Thematerweg in het noorden vormden hierbij de ontginningsbasis. Deze lijnen werden de basis voor bewoning in het gebied. Langs beide wegen en in Vleuten is dan ook de oudste bebouwing te vinden.

Het aanblik van het landschap veranderde door de aanleg van grote infrastructurele werken, zoals de spoorlijn, het Amsterdam-Rijnkanaal en de snelweg A2. De aanleg van de spoorlijn gaf een economische impuls aan de stad Utrecht. Dit stimuleerde de vraag naar tuinbouwproducten. Vanaf het begin van de twintigste eeuw heeft het gebied ten westen van Utrecht een belangrijke functie gekregen voor de tuinbouw. Zowel in kassen als op de volle grond werden tuinbouwproducten gekweekt. De tuinders vestigden zich op de zandgronden. De natte delen werden voor veeteelt in gebruik genomen. Langs het kanaal zijn industrieën ontstaan, met name ten noorden van het plangebied (Lage Weide).

In het plangebied is de historische weg Hogeweide lange tijd de lokale verbinding tussen noord en zuid geweest. Aan deze weg zijn in de loop van de tweede helft van de vorige eeuw sportvelden aangelegd. Bewoning is er in het plangebied nauwelijks geweest; het gebied kent slechts een paar boerderijen langs de Verlengde Vleutenseweg en de Hogeweide.

3.2.2 Monumenten, beeldbepalende elementen en cultuurhistorie

Leidsche Rijn kent belangrijke cultuurhistorische en met name archeologische waarden. Monumentale elementen blijven behouden en worden opgenomen in de nieuwbouwplannen. In het plangebied ligt één monumentale boerderij. Dit gaat om de Hofstede Ter Weide aan Hogeweide nummer 1. Deze monumentale boerderij is gebouwd in 1906 en het zomerhuis in 1898. Het complex, inclusief het hek, heeft de status van Rijksmonument. Van het complex zullen de boerderij, het zomerhuis, de hooiberg en een wagenschuur bewaard blijven. Van belang is de relatie tussen de boerderij en de Hogeweide. De huidige vorm van de Hogeweide is ontstaan in de afgelopen jaren, waarbij de van oorsprong smalle weg is verbreed.

Afbeelding 4: Rijksmonument in het plangebied

3.2.3 Structuurbepalende elementen

Het plangebied en directe omgeving kent een aantal structuurbepalende elementen in het landschap. De eerste betreft de spoorlijn tussen Utrecht en Den Haag en Rotterdam. De spoorlijn ligt ter plaatse van het plangebied op een spoordijk en bestaat uit vier sporen. Een ander belangrijk landschappelijk element is de Rijksweg A2. Deze is ter hoogte van het plangebied geheel overdekt ten behoeve van de ontwikkeling van Leidsche Rijn.

Voordat een start wordt gemaakt met het bouwrijp maken van het gebied, zijn ook de Hogeweide en de Verlengde Vleutenseweg bepalend voor de structuur van het landschap. Deze wegen zullen echter geheel verdwijnen. Hetzelfde geldt voor het sportpark en de landschappelijke afscheiding hiervan.