Hoogland

3.3 Historisch-ruimtelijke ontwikkeling

Door het moerassige karakter van de laagten tussen de dekzandruggen is het niet verwonderlijk dat de belangrijke doorgaande wegen en de ontginningswegen in de Gelderse Vallei op de hogere en drogere delen in het gebied lagen. Dat geldt ook voor de Hamseweg en Zevenhuizerstraat. Van oorsprong waren dit twee geheel verschillende wegen. Dit verschil is tot op de dag van vandaag nog afleesbaar.

Ruimtelijke ontwikkeling van Hoogland

De Hamseweg maakt deel uit van de toenmalige verbindingsweg van Amersfoort naar de Zuiderzee. Deze verharde tolweg liep vanuit Amersfoort via Den Ham, Zelder en Bunschoten naar Spakenburg. Het oude tracé van de verbindingsweg Amersfoort-Spakenburg is terug te vinden in het verloop van de Hamseweg en de provinciale weg. De oorspronkelijke hoofdweg is in het tracé van de provinciale weg (Bunschoterstraat) nog voor een deel zichtbaar in de langs een ventweg gesitueerde bebouwing uit de twintiger en dertiger jaren.

De Zevenhuizerstraat vormde toentertijd (eind 19e eeuw, Zevenhuizerweg/De Nieuwe Weg) een veldweg door een spaarzaam bewoond en open gebied van de Eemvallei. Daarmee is de Zevenhuizerstraat van oorsprong een ondergeschikte weg geweest. Door de tijd heen ontwikkelde zich bebouwing langs deze beide wegen, die zich hier en daar verdichtte tot aparte kernen.

Omstreeks 1850 ontstond langs de Hamseweg de kern Hoogland rond de protestantse kerk. De ontwikkeling tot een echte kern uit zich doordat de huizen en andere gebouwen niet alleen vrij dicht bij elkaar stonden, maar ook relatief dicht op de straat. Anders is dit bij de Zevenhuizerstraat. Van een kernachtige ontwikkeling langs deze straat is geen sprake. Men treft hier dan ook vrij grote bouwkavels aan en een verscheidenheid aan bouwstijlen. De R.K. kerk kende een sterk perifere ligging aan de noord-oost rand van het dorp. Het eerste R.K. kerkgebouw met pastorie in Hoogland werd in 1696 opgericht bij de hofstede “de Langen Oord”, die toebehoorde aan Maria Elisabeth Agnes Foeyt van Emiclaer. Bij de kerk werd een klein aantal huizen gebouwd. De kerk was voorheen vanuit het buitengebied bereikbaar via een aantal “kerkepaden”. Momenteel is er nog één tracé zichtbaar in het verloop van de westrand van Kattenbroek.

Na 1850 vindt een gedeeltelijke uitbreiding van de kernen plaats. In 1930 zijn beide concentraties al flink gegroeid, waarbij de concentratie rond de Zevenhuizerstraat zich in zuidelijk richting heeft ontwikkeld. Bovendien ontwikkelt zich enige lintbebouwing langs de Zevenhuizerstraat die de beide concentraties verbindt. De zuivelfabriek is een nieuw element langs de Zevenhuizerstraat. Op de kaart van 1971 is het gat tussen beide concentraties gedicht en ontstaat een doorlopende lintbebouwing tussen de kernen. De eerste uitbreiding “Langenoord” is dan een feit en wordt naar het zuiden toe uitgebreid met de bebouwing langs de Wilgenlaan en de Molenweg. Bieshaar, de tweede uitbreiding, is dan al in aanleg.

In september 1973 wordt Hoogland onderdeel van de gemeente Amersfoort. Het dorp wordt dan meegenomen in de ontwikkelingen naar Groot Amersfoort, een groeistad.

De ontwikkeling van de bebouwing door de jaren heen is over het algemeen duidelijk afleesbaar aan de hand van de grote diversiteit aan gebouwtypen, de schaal en architectuur. Boerderijen en kleine complexen landarbeiderswoning vormen restanten van de van oorsprong aanwezige agrarische bebouwing; vrijstaande en halfvrijstaande woningen en bedrijfsbebouwing van verschillende omvang kenmerken de periode tot medio jaren zeventig. Vanaf die periode (groeistad, Hoogland onderdeel van Amersfoort-noord) verschijnen ook eengezinsrijtjeswoningen en appartementen (bijvoorbeeld Zuivelhof) en meer compacte centrumbebouwing aan de Zevenhuizerstraat en Hamseweg. Deze voormalige “hoofdstraat” vormt nog steeds het karakteristieke zwaartepunt van de oorspronkelijke dorpsbebouwing en –activiteiten.

In de laatste twee decennia zijn met name grootschaliger appartementencomplexen en een bouwmarkt nabij de rotonde gerealiseerd en een enkel verdichtingsplan voor diepe achterterreinen aan de Hamseweg en Zevenhuizerstraat.

Momenteel vindt de herontwikkeling van een deel van het winkelcentrum Kraailandhof plaats. Hier wordt ruimte geboden aan winkelen, wonen en gezondheidszorg.