Nijmegen Kern Lent - Visveld

8.2 Waterhuishouding

8.2.1 Algemeen

Het plangebied maakt deel uit van de waterhuishoudkundige inrichting van het gemeentelijk grondgebied ten noorden van de Waal en ten oosten van de Prins Mauritssingel. Deze voormalige stads-snelweg en de spoorlijn vormen een waterscheiding totdat dit wordt opgeheven bij de realisatie van het totale watersysteem Waalsprong. Het regenwater aan deze zijde van de waterscheiding wordt nu naar Ressen (dorp Lent en Visveld) en naar Bemmel (Vossenpels) afgevoerd.

Het stadsdeel ligt in het poldergebied Betuwe met hoge grondwaterstanden en met oppervlaktewater dat in de huidige situatie dient voor waterberging en waterdoorvoer naar het achterland. In de nieuwe situatie voeren de overblijvende (kwel)sloten en de singels het water af naar de grote plassen in de landschapszone. Alleen bij zeer grote regenwateraanvoer wordt er water afgevoerd naar de Linge via Woonpark Oosterhout. Hier wordt dus een duurzaam (toekomstbestendig) watersysteem aangelegd. Dit watersysteem is beschreven in het Waterhuishoudkundig Inrichtingsplan Waalsprong 2009 en het watersysteem speelt een (mede)ordenende rol bij stedelijke ontwikkelingen.

8.2.2 Oppervlaktewater

Het toekomstige stedelijk watersysteem bestaat uit een netwerk van onderling verbonden singels, sloten en drie grote plassen. De singels hebben een meervoudige functie. Allereerst hebben ze een waterbergende functie om het regenwater op te vangen. Verder hebben ze een transportfunctie om onder natte omstandigheden het teveel aan regenwater af te voeren naar de plassen in de land-schapszone. Bij hoge waterstanden voeren ze het kwelwater uit de Waal af naar deze plassen. De singels hebben verder een drainerende functie voor de tussenliggende woongebieden (ontwatering huizen).Tenslotte hebben de singels een ecologische functie en bepalen ze sterk de kwaliteit van de leefomgeving. De watergangen en singels zijn in beheer en onderhoud bij Waterschap Rivierenland. Alleen enkele kolken worden door de gemeente beheerd. Deze hebben alleen een natuurfunctie. Alle singels leveren naast hun waterfuncties ook nog een bijdrage aan de kwaliteit van de leefomgeving.

Er vinden in en rondom dorp Lent grote waterhuishoudkundige wijzingen plaats. De huidige zuid-noord lopende kwelsloten (zegen), zoals de sloot langs de Visveldseweg, fluctueren nu mee met de waterstand van de Waal. Bij lage rivierwaterstanden valt deze sloot droog. Bij hoge rivierwaterstanden of in perioden met veel regen voerde deze watergang water af naar Ressen. In de nieuwe situatie voert deze sloot zowel via de Gracht van Lent als via een verbinding met de singel in Laauwik water af naar de toekomstige plassen. De andere oude kwelsloot aan de oostzijde van het dorp Lent (Visveld) is al vervangen door een singel. Omdat er nog geen plassen zijn aangelegd in de landschapszone stroomt deze singel nog niet rond. In droge tijden is er nu nog geen wateraanvoer en kan het waterpeil in deze singel flink zakken. In natte tijden stijgt het waterpeil aanzienlijk. Ten zuiden van het dorp wordt de singel pas aangelegd in de periode van 2015-2020, na of tegelijk met de dijkteruglegging.

Op de kaart uit de Notitie Tijdelijke Maatregelen zijn de ontwikkelingen in de tijd uitgezet. Met tijdelijke en definitieve kunstwerken wordt tot 2020 het watersysteem opgebouwd om ervoor te zorgen dat er zo snel mogelijk een rondgaand watersysteem komt aan de oostzijde van de Prins Mauritssingel. In een tweede stap zullen de plassen onder het spoor door verbonden worden. Het totale watersysteem zal pas in 2020 gereed zijn.

De waterkwaliteit in de singels is niet optimaal. Er is nog niet veel gemonitoord, maar de verwachting is dat de hoeveelheden nutriënten (stikstof en fosfaat) mogelijk boven de MTR-normen zitten. Dit komt doordat de sloten en singels voornamelijk door regen en Waalwater gevoed worden en er af en toe overstorten plaatsvinden vanuit het gemengde rioleringsstelsel. Bij de nieuwe singels zijn zoveel mogelijk natuurlijke oevers aangelegd (minimaal éénzijdig), die een deel van de zuivering van het water zullen realiseren. De verwachting is dat, zodra er een volwaardig oppervlaktewatersysteem is, de waterkwaliteit verder zal toenemen. De plassen zullen dienen als een soort bezinkput voor het stof waaraan zich voedingsstoffen hechten. Regelmatig wordt in de toekomst water rondgepompt door de singels wat ook bevordelijk is voor de waterkwaliteit. Een eerste ecologische monitoring door het waterschap geeft aan dat de nieuwe oevers en vijvers zelf zich al goed aan het ontwikkelen zijn.

8.2.3 Grondwater

Het plangebied ligt in een poldergebied, waarbij het dorp Lent op een iets hogere zandige stroomrug gesitueerd is waar omheen vroeger lagergelegen kleiige gronden lagen. Deels zijn die lage gebieden nog aanwezig. De nieuwe woongebieden in Visveld zijn wel opgehoogd.

In een groot deel van dit stadsdeel kan de grondwaterstand vrij hoog zijn als de Waal hoog staat. Dan is er sprake van kwel. Dit zou kunnen toenemen door de dijkteruglegging. Daarom is als eis gesteld aan Rijkswaterstaat dat de huidige situatie niet mag verslechteren door de dijkteruglegging. Hiervoor zal een kwelscherm worden aangelegd. Maar dit zal niet alle kwel gaan tegenhouden. Kwelafvoer blijft dus nodig. De singel aan de voet van de nieuwe waterkering zal deze kwel voor een groot deel gaan afvoeren. Daarnaast zal de sloot dwars door het dorp (Visveldsestraat) kwel aantrekken en afvoeren.

In bijgaand figuur is schematisch te zien hoe tussen vijvers een opbolling van grondwater onder de huizen voorkomt. In de Waalsprong wordt echter geen fijnmazig vijversysteem aangelegd, zoals in Dukenburg, maar een singelssysteem om het hele stadsdeel heen. De grondwaterstand blijft dus schommelen door droge tijden en natte tijden. Met een gemiddelde maaiveldhoogte van 10m +NAP schommelt de ontwateringsdiepte tussen de 1 tot 1,5 m. In het oude dorp is dat meer (1,5 tot 2m). Voor huizen zonder kelders is dat niet erg. Kelders/souterrains moeten echter waterdicht gebouwd worden, wat in het verleden niet altijd is gebeurd. Voor nieuwe bebouwing in de Waalsprong is als eis opgenomen dat ze kruipruimteloos moeten worden gebouwd.

figuur: Uitleg drooglegging versus ontwatering

8.2.4 Afvalwater

De riolering in het oude dorp Lent (deelplangebied 1) en de bebouwing tot eind 20e eeuw (deelplangebied 2) is als gemengd stelsel aangelegd. Afvalwater en afstromend hemelwater worden gezamenlijk ingezameld en getransporteerd. De gemengde riolering in het oude dorp stamt uit de jaren 70. Grootschalige rioolvervanging is de komende jaren nog niet aan de orde. In enkele straten worden naar verwachting wel riolen vervangen of gerenoveerd (met name delen van de Visveldse-straat, Salviastraat, Schoolstraat, Geldershofstraat en Laawikstraat). Het ingezamelde afvalwater en hemelwater wordt door een rioolgemaal bij de Petuniastraat via een persleiding langs de Laawikstraat naar het oosten afgevoerd, uiteindelijk naar de rioolwaterzuivering Arnhem-Zuid.

In Lent-Oost / Visveld (deelplangebied 3) is een stelsel aangelegd dat hemelwater en (huishoudelijk) afvalwater apart van elkaar inzamelt en transporteert. Dat geldt ook voor de Dr. Huijgenhof in dorp Lent. Het huishoudelijke afvalwater van Visveld wordt ingezameld via vrijverval riolen en vervolgens getransporteerd naar het rioolgemaal bij de Vrouwe Udasingel / Queenstraat. Vanaf dat rioolgemaal wordt het afvalwater via een persleiding langs de zuidtak van de Queenstraat en vervolgens langs Het Buske naar het noorden afgevoerd, uiteindelijk naar de rioolwaterzuivering Arnhem-Zuid.

8.2.5 Hemelwater

Voor het hele plangebied geldt, in het kader van het bevorderen van het duurzaam omgaan met water, het gemeentelijk beleid om schoon hemelwater niet te vermengen met vuil afvalwater. Schoon hemelwater dient liefst in de bodem te worden geïnfiltreerd. Bij infiltratie van hemelwater dient waar mogelijk gebruik te worden gemaakt van duurzame bouwmaterialen (conform convenant Duurzaam bouwen in het KAN 2000). De gemeentelijke nota 'Afkoppelen en infiltreren hemelwaterafvoer' (2010) is van toepassing op het oude dorp Lent en het zuidelijke deel van Visveld (deelplangebieden 1 en 2). Vanwege de grondwaterstanden tussen 1,00m en 2,50m beneden maaiveld, is infiltratie van het afstromende hemelwater in de bodem vrijwel overal maatwerk.

Het afstromende hemelwater wordt in Visveld en in de Dr. Huijgenhof afgevoerd naar de singels. Tussentijds vindt een zuivering plaats doordat het hemelwater na de oppervlakkige afstroming naar de wadi's infiltreert in de speciaal daaronder aangelegde zandige bodem. Dit gebeurt om verontreiniging van het oppervlaktewater te voorkomen. Die verontreinigingen in het afstromende hemelwater komen voornamelijk van het verkeer (drukke wegen, parkeerplaatsen), vanuit de lucht (depositie) en van andere verontreinigingen op het afstromende oppervlak, zoals honden- en vogelpoep. Door de zuiverende werking van de wadi's zal de waterkwaliteit in de singels blijven voldoen aan de normen, wat verder versterkt wordt door de inrichting van de singels (natuurvriendelijke oevers). Monitoring moet uitwijzen of dat dit voldoende is om het ecosysteem blijvend op een hoog niveau te houden.