Kernen Buren

4.1 Archeologie

Bewoningsgeschiedenis

 

Voor het ontstaan van de huidige bewoningskernen was er al sprake van bewoning in de gemeente Buren. De oudste bewoning gaat zeker terug tot late steentijd (ca 5.000 tot 2.000 jaar voor Chr.), maar is waarschijnlijk nog ouder. Op diverse zandwinlocaties (Marspolder, De Beldert) zijn werktuigen van (vuur)steen en gewei uit deze periode gevonden. De toenmalige bewoners van het gebied hadden nog geen vaste woonplaats. Ze trokken rond op zoek naar voedsel en verbleven in tijdelijke jachtkampjes. Pas in de loop van de late steentijd verandert dit patroon en gaan mensen langere tijd op één plaats wonen.

 

Mensen zochten vooral de hoger gelegen delen in het land op. In de periode na de laatste ijstijd (ca 10.000 jaar geleden) waren dat nog de hoge zandtoppen die droog genoeg waren om te kunnen overleven. Later werden dat de oevers van de rivieren die door het gebied stroomden. De huidige Neder-Rijn en de Linge bestonden toen al, maar hadden een andere loop. De oude verlaten rivierbeddingen zijn soms nog in het landschap te zien, zoals op de lijn Lienden-Ommeren-Ingen of tussen Eck en Wiel en de Beldert (Zwarte Paard).

 

Op deze plekken vestigden zich de eerste boeren. Vanaf de bronstijd (2000 voor Christus), maar zeker in de daaropvolgende perioden, de ijzertijd (800 tot 12 voor Christus) en de Romeinse tijd (12 voor Christus tot 450 na Christus), werden deze gebieden steeds dichter bevolkt. De meeste vondsten zijn gedaan in of net buiten de huidige kernen (onder andere Beusichem, Ommeren, Lienden).Hoewel het huidige nederzettingspatroon doorgaans teruggaat tot de middeleeuwen, is de oorsprong van de kernen vaak veel ouder.

 

Archeologie in ruimtelijke ordening

 

In 1992 is in Valletta (Malta) door de 20 lidstaten waaronder Nederland het Europees Verdrag inzake de bescherming van het archeologisch erfgoed ondertekend. Dit Verdrag van Malta voorziet in bescherming van het Europees archeologisch erfgoed onder meer door de risico's op aantasting van dit erfgoed te beperken. Het verdrag is in 1998 door Nederland middels een goedkeuringswet bekrachtigd. Op 1 september 2007 is het in de Nederlandse wetgeving geïmplementeerd. De Wet op de Archeologische Monumentenzorg (Wamz) is daarmee ondermeer verankerd in de herziene Monumentenwet.

 

De wet zorgt ervoor dat alle bekende en potentiële archeologische waarden volwaardig meetellen in de beslissingen over de ruimtelijke inrichting. Op basis van deze wet zijn mogelijke (toevals)vondsten bij het verrichten van werkzaamheden in de bodem altijd beschermd. Er geldt een meldingsplicht (artikelen 53 en 54 Monumentenwet) bij het vinden van (mogelijke) waardevolle zaken. In het kader van een goede ruimtelijke ordening in relatie tot de Monumentenwet kan vooronderzoek naar mogelijke waarden nodig zijn zodat waar nodig die waarden veiliggesteld kunnen worden en/of het initiatief aangepast kan worden.

 

Sinds de invoering van de Wamz is de gemeente het centrale overheidsorgaan voor de archeologische monumentenzorg. De gemeente houdt bij het vaststellen van bestemmingsplannen rekening met de in de grond aanwezige dan wel te verwachten monumenten (art. 38a Monumentenwet). Daarnaast is de gemeente verantwoordelijk voor, en aanspreekbaar op, haar archeologische beslissingen en keuzes en stelt de gemeente voorwaarden voor de omgang met archeologie bij de vergunningverlening (omgevingsvergunning, sloopvergunning, e.d.). Tot slot ziet de gemeente toe op naleving van de vergunningsvoorschriften (handhavingstraject).

 

Archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart

 

Om inzicht te verkrijgen in de archeologische waarden binnen het grondgebied van de gemeente Buren heeft de gemeente in 2007 een archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart laten opstellen door een gerenommeerd archeologisch bureau.

 

De archeologische verwachtingskaart is samengesteld uit een basiskaart die de geologische ondergrond beschrijft en alle bekende archeologische elementen bevat. Op deze kaart zijn de fossiele rivierlopen met haar oevers en restgeulen, crevasses, en komgronden weergegeven. Hier bovenop zijn de bewoningssporen uit de archeologische perioden aangegeven. Dit zijn alle bekende (vastgestelde) archeologische waarden. Deze gegevens zijn verzameld uit het centrale archeologische informatiesysteem Archis, onderzoeken en meldingen en bevat de archeologische monumenten (AMK-terreinen), aanduiding van oude cultuurgronden en waarnemingen van vondsten en sporen gedaan tijdens archeologische en niet-archeologische graafwerkzaamheden. Op de basiskaart zijn de Romeinse rijksgrens (limes), de historische wegen, steenfabrieken en eendenkooien apart aangegeven. Per kern is een uitsnede gemaakt van de basiskaart. Deze uitsneden worden weergegeven in bijlage 1.

 

Kern	Toponiem	Nr	Bescherming	Toelichting
Beusichem	De Kerswerf, de Ronde	12186	Planologisch	Romeinse bewoningssporen
Beusichem	Centrum, Molenweg	12189	Planologisch	Karolingische (vroeg middeleeuwse) bewoningssporen)
Beusichem	Ganssteeg-West	12191	Planologisch	Laatmiddeleeuwse woonheuvels
Buren	Dreef, Plantsoen	3796	Planologisch	Kasteel Buren (12de eeuw)
Buren	De Blooten	12093	Planologisch	Bewoningssporen vanaf Romeinse tijd
Buren	Stad	13202	Planologisch	Middeleeuwse bewoningssporen binnenstad
Buren	Het Grootveld, Hulsterstraat	15589	Planologisch	Romeinse en middeleeuwse bewoningssporen op landgoed
Erichem	Erichemseweg, schaapsweide	3798	Planologisch	Bewoningssporen vanaf Romeinse tijd t/m middeleeuwen (12de eeuw)
Ingen	West, De Brenk/Molenstraat	4010	Planologisch	Bewoningssporen vanaf late middeleeuwen
Ingen	Noord, Dorpsstraat/Rijnstraat	4011	Planologisch	Bewoningssporen vanaf late ijzertijd (200 voor Chr.), Commanderij St. Jan (14de eeuw)
Kerk-Avezaath	Dorpsstraat, Klein Teisterbant	12105	Planologisch	Kasteel Teisterbant (14de eeuw)
Kerk-Avezaath	Provinciale weg, Teisterbant	12124	Planologisch	Nederzettingssporen Romeinse tijd
Lienden	Achterstraat, Burgheuvel	4017	Planologisch	Oude woongrond (vroege en late middeleeuwen)
Maurik	Noord, Buitenweg, Kommanderije	3690	Planologisch	Middeleeuwse bewoningssporen, grond Commanderij St. Jan
Maurik	Noord, Molenstraat	3707	Planologisch	Resten omgrachte versterking. motte of huis (12de eeuw)
Ommeren	Hoge Straat, Den Eng	4014	Planologisch	Bewoningssporen vanaf late ijzertijd
Ommeren	Provinciale weg	12612	Planologisch	Oude woongrond (Romeinse tijd, middeeuwen)
Rijswijk	Noord, Rijnbandijk	12309	Planologisch	Fosfaatconcentratie (middeleeuwen)
Zoelen	Aldenhaag, Achterstraat	3797	Wettelijk	Omgrachte motte met voorburcht (12de eeuw)
Zoelen	Terweistraat, Meergraaf	3808	Planologisch	Oude woongrond (Romeinse tijd, middeeuwen)
Zoelen	Nieuwe Tiend	12120	Planologisch	Bewoningssporen midden bronstijd (1500-1100 voor Chr.)
Zoelen	Achterstraat, Kasteel	12129	Planologisch	Kasteel Zoelen (13de eeuw), nederzettingssporen ijzertijd, vroege en late middeleeuwen
Zoelen	Terweistraat	12130	Planologisch	Bewoningssporen van late ijzertijd t/m vroege middeleeuwen
Zoelmond	Centrum, Donkerstraat/Hoogeinde	12196	Planologisch	Laatmiddeleeuwse bewoningssporen

 

Overzicht met bekende archeologische waarden (AMK-terreinen) binnen de gemeentelijke kernen

 

 

 

De archeologische verwachtingskaart is eigenlijk een 'voorspellingskaart' waarop de verwachtingen met betrekking tot de situering van (nog) onbekende vindplaatsen zijn vertaald in termen van vlakken en zones. De verwachtingskaart combineert de archeologische en geologische informatie uit de gemeente en voegt daarbij aanvullende informatie uit landschappelijk vergelijkbare gebieden (het rivierengebied). Gekeken is naar de mogelijkheden van het landschap in het verleden; welke gebieden geschikt waren voor bewoning en welke voor landbouw en veeteelt. Bij het opstellen van de verwachtingskaart is tot slot rekening gehouden met bekende grootschalige bodemverstoringen.

 

De archeologische verwachtingskaart vormt de basis voor de beleidsadvieskaart. Voor de verschillende zones op de beleidsadvieskaart zijn verschillende adviezen met betrekking tot de archeologische waarden opgesteld.

 

Er wordt op de beleidsadvieskaart onderscheid gemaakt tussen bekende waarden en zones met een archeologische verwachting. Uitgangspunt bij de bekende waarden is behoud in de huidige staat (behoud

in situ

): er vinden in principe geen bodemingrepen plaats. De bekende waarden zijn wettelijk of planologisch beschermd. Dit zijn de AMK-terreinen en voormalige steenfabrieken. De zones met archeologische verwachting zijn onderverdeeld in zones met een hoge, een middelhoge, een lage en een zone zonder archeologische verwachting. De categorie hoge archeologische verwachting is onderverdeeld in zones die liggen in de historische kern en overige zones. Voor deze categorie en de zone met middelhoge archeologische verwachting geldt in principe behoud in de huidige staat. Mocht behoud in de huidige staat niet gerealiseerd kunnen worden dan dient bij toekomstige ontwikkelingen doorgaans archeologisch vooronderzoek vanaf een bepaalde diepte en/of omvang van het plangebied uitgevoerd te worden. Zones met een lage archeologische verwachting zijn vrijgesteld van archeologisch (voor)onderzoek voor plangebied tot een omvang van 10 hectare. Zones zonder archeologische verwachting (grootschalige bodemverstoringen) zijn in zijn geheel vrijgesteld van archeologisch (voor)onderzoek. In bijlage 2 is de beleidsadvieskaart weergegeven.

 

 

 

 

In het onderstaande overzicht zijn de beleidsadviezen weergegeven die bij de verschillende archeologische waarden en verwachtingen horen.

 

	Vrijstelling plangebied tot
Archeologische waarde	Diepte (cm)	Omvang (m2)	Waarde Archeologie	Opmerking
AMK-terrein, wettelijke beschermd	nvt	Nvt	1 - Archeologisch Rijksmonument	Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed bevoegd, vergunningplicht art. 11 Mw
AMK-terrein	0	30	2 - Archeologisch waardevol gebied	Planologische beschermd
Voormalige steenfabriek/steenoven	0	30	2 - Archeologisch waardevol gebied	Planologische beschermd
Archeologische verwachting
Hoog (historische kern)	30	100	3 - Archeologisch onderzoekgebied 1
Hoog (resten binnen 1,5m onder maaiveld)	30	1.000	4 - Archeologisch onderzoekgebied 2
Middelhoog	30	2.000	5 - Archeologisch onderzoekgebied 3
Laag	0	100.000	6 - Archeologisch Onderzoekgebied 4

 

De verschillende waarden en verwachtingen met de bijbehorende adviezen zijn in dit bestemmingsplan vertaald in een aantal dubbelbestemmingen met bijbehorende regels. Het enige wettelijk beschermde archeologisch monument is De Aldenhaag in Zoelen.

 

 

Aldenhaag Zoelen

 

De Aldenhaag aan de Achterstraat is het enige archeologisch beschermde monument in de gemeente en ligt tevens binnen het beschermde dorpsgezicht van Zoelen. De Aldenhaag ligt aan de westkant van het dorp, op de rand van de kom. Het terrein bestaat uit een ronde 4 a5 meter hoge burchtheuvel (motte), die oorspronkelijk ongeveer 2,5 meter hoger is geweest. De heuvel heeft een diameter van 50 meter. Eromheen ligt een gracht die indertijd 10-15 breed moet zijn geweest. Ten westen van de gracht stond voorheen een voorburcht. Die is in latere fase door de gracht in tweeën gesplitst. Tussen voor- en hoofdburcht heeft een poortgebouw gestaan. Het complex gaat terug tot de 11de of 12de eeuw.

 

Aan het einde van de 13de eeuw wordt de burcht verwoest door aanhangers van de graaf van Vlaanderen. Korte tijd later wordt hij nog wel hersteld maar uiteindelijk i n1326 definitief verlaten. In deze periode wordt het goed als versterkt huis van Avezaathgesplitst in Soelen en Aldenhaag. Kasteel Soelen is vanaf die tijd de belangrijkste versterking. De verlaten kasteelheuvel wordt in de 19de eeuwin gebruik genomen als grafmonument. De laatste eigenaar, baron J.G. Verstolk, ligt hier begraven.

 

 

 

 

 

 

• 1. Uitsneden archeologische basiskaart
• 2. Archeologische beleidsadvieskaart