Barneveld-Centrum

5.2 Cultuurhistorie

5.2.1 Archeologie

De Wet op de archeologische monumentenzorg (2007) vraagt van gemeenten in de voorbereidingsfase van nieuwe bestemmingsplannen of bij ontheffingen op bestaande plannen, de archeologische verwachtingswaarde in de bodem te (laten) onderzoeken.

Het plangebied kent een lage, een middelmatige en hoge archelogische verwachtingswaarde. Verder is er een historische dorpskern gelegen.

De gemeenteraad heeft op 28 september 2010 besloten hoe per archeologische verwachtingswaarde moet worden omgegaan met archeologie. Er is besloten dat bij de zone 'lage verwachtingswaarde' nader archeologisch onderzoek noodzakelijk is bij een oppervlakte vanaf 10.000 m² voor grondverstorende werkzaamheden dieper dan 30 cm. Bij de zone 'middelmatige verwachtingswaarde' geldt dat nader archeologisch onderzoek noodzakelijk is bij een oppervlakte vanaf 1.000 m² voor grondverstorende werkzaamheden dieper dan 30 cm. In zones met een hoge archeologische verwachtingswaarde geldt dat een onderzoek noodzakelijk is bij een oppervlakte vanaf 250 m² voor grondverstorende werkzaamheden dieper dan 30 cm. Valt een perceel binnen een historische dorpskern dan is het nodig dat in deze zone archeologisch onderzoek nodig is in plangebieden groter dan 100 m² bij bodemingrepen dieper dan 30 cm.

Het (bureau)onderzoek moet uitwijzen of er daadwerkelijk archeologische waarden verwacht kunnen worden of in de bodem zitten. Hiermee wordt voorkomen dat archeologische waarden worden vernietigd.

De afgelopen jaren zijn in Barneveld veel onderzoeken uitgevoerd. Indien het advies indertijd luidde om het plangebied vrij te geven is dit vertaald in het bestemmingsplan door hier de dubbelbestemming niet op te leggen. Hierbij dient opgemerkt te worden dat deze begrenzingen soms afwijken van de archeologische beleidskaart. Dit is het gevolg van de onnauwkeurigheid van het landelijke registratiesysteem waarvan voor de gemeentelijke beleidskaart gebruik is gemaakt. In een beperkt aantal situaties is wel gebruik gemaakt van het landelijke systeem, namelijk wanneer er geen rapport beschikbaar was.

Hoe dit verder wordt vertaald in het bestemmingsplan is te lezen in paragraaf 6.1 Juridische aspecten.

5.2.2 Historische (steden)bouwkundige waarden

Bij historische (steden)bouwkundige waarden gaat het om gebouwde elementen met bijzondere betekenis, zoals molens, bruggen, kastelen of hele dorpen en binnensteden.

Monumenten
Er is sprake van rijks- en gemeentelijke monumenten. Er zijn vier rijksmonumenten gelegen in het plangebied, te weten Langstraat 10, 13 en 33 en Torenplein 1. Daarnaast zijn er in het plangebied negenenveertig gemeentelijke monumenten aanwezig. Het betreft Achterdorpstraat 3, Amersfoortsestraat 8, 15, 18, 21, 23, 23-1, 28, 30, 34, 36, 38 en 40, Emmastraat 62, Gasthuisstraat 14, Jan van Schaffelaarstraat 11, 33, 35, 53, 54, Koterweg 12, 14, 16 en 18, Langstraat 36, 38, 47, 81, 83 en 81-83 (achter), Nieuwstraat 29, 31 en 48, Raadhuisplein 1, 46, 55, 56 alsmede de pomp aan het Raadhuisplein, Schoutenstraat 8, Spoorstraat 1, 3, 7, 9, 11, 13, 15, 17 en 19 en de Wilhelminastraat 38.

Gemeentelijk monument, Catharinakerk, Langstraat 38 Rijksmonument, Oude Kerk, Torenplein 1

Gemeentelijke monumenten Spoorstraat

De in het plangebied voorkomende monumenten en bijbehorende gronden zijn op de verbeelding niet als rijksmonument/gemeentelijk monument aangeduid. De reden hiervoor is dat de aanduiding van monumenten op de verbeelding geen verdere juridische betekenis heeft. De bescherming van monumenten geschiedt op basis van de Monumentenwet 1988, de Monumentenverordening 2003, en de regeling van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo).

Stratenpatroon
Het dorp Barneveld is van oorsprong een agrarische nederzetting, hetgeen uit de plattegrond van het dorp is af te leiden. Het stratenpatroon en de rooilijnen in het centrum zijn eeuwenoud. De oorspronkelijke bebouwingsopzet wordt gekenmerkt door lintbebouwing, welke ontstond langs de belangrijke doorgaande verbinding in het dorp, de Langstraat. Deze liep enerzijds naar Amersfoort en Nijkerk en anderzijds naar Arnhem en Zutphen. De andere belangrijke verbinding was de Jan van Schaffelaarstraat, lopende van de Langstraat in de richting van huis 'Hackfort' - later de 'Schaffelaar' - en Voorthuizen. In de loop der jaren is het karakter van de straten sterk veranderd. De oorspronkelijke gemengde woon- en winkelfunctie van de panden heeft plaats gemaakt voor een overwegende winkelfunctie met hier en daar een bovenwoning.

Afbeelding: het historisch dorpscentrum

Aan de rand van het dorp, bij de uitvalswegen, waren de smederijen, wagenmakerijen en herbergen te vinden, ten behoeve van de reizigers en marktbezoekers. Dat de molens hier ook stonden had te maken met het gebruik van de wind. Bouwwerken en hoge bomen waren weinig bevorderlijk voor het draaien van de wieken. Bovenstaande afbeelding geeft het historische dorpscentrum weer.

Woningen
De twee oudste huizen - Langstraat 13 en 33 - dateren uit de 17e eeuw.

Langstraat 13(l) en 33(r) (Rijksmonumenten)

Tot in de 19e eeuw zijn veel T-vormige panden gebouwd omdat veel bewoners enkele stuks vee hielden. Het achterhuis bevatte dan ook de deel. Veel van deze gebouwen zijn nog terug te vinden in het huidige straatbeeld.

Doordat de gevels aan de staatzijde voor iedereen zichtbaar waren, hadden deze een mooiere vorm en een rijkere en uitbundiger versiering dan de gevels aan de achterzijde. Het was een status voor de woningbezitter.

Straatmeubilair
Tot in de 17e eeuw kende men vrijwel overal nog (openbare) waterputten. Deze werden geleidelijk door pompen vervangen. In 1874 is een natuurstenen pomp door het 'Departement Barneveld van de Maatschappij tot het Nut van 't Algemeen' aan het Barneveldse gemeentebestuur geschonken. Deze pomp is een gemeentelijk monument.

Andere elementen met een bijzondere waarde zijn de standbeelden van Jan van Schaffelaar en burgemeester A.W.J.J. Baron van Nagell. Deze zijn respectievelijk opgericht in 1903 en 1940.

Standbeelden Jan van Schaffelaar en Baron van Nagell

5.2.3 Historisch-geografische waarden

Historisch-geografische waarden verwijzen naar de ontstaanswijze en bijzondere plekken van onze cultuurlandschappen, zoals polders, kavelstructuren, terpen en het landschap van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Historische geografische waarden zijn in het plangebied niet aanwezig.