Bestemmingsplan Winkelcentrum- en Park Presikhaaf

2.2 Historische ontwikkeling

Het plangebied is voornamelijk gevormd in het Pleistoceen gedurende de voorlaatste ijstijd. De ijsmassa die toen ons land bereikte heeft vanuit het noordoosten de bodem opgestuwd. Zo ontstond o.a. de stuwwal van de Oost Veluwe. In het gebied tussen Arnhem en Nijmegen brak het ijs door naar het Betuwedal. Deze doorbraak van het ijs heeft vanuit het zuiden de stuwwal van Arnhem gevormd.

Het plangebied is gelegen op de zuidelijke flank van de stuwwal. Deze overgangszone is in het bijzonder van belang voor het aantreffen van pre- en protohistorische vindplaatsen. Vanaf de 3e/4e eeuw na Chr. vormt deze overgangszone een aantrekkelijke plaats om te gaan wonen. Men kon de gemakkelijk te bewerken zandgronden als bouwland gebruiken en het vee weiden in de laaggelegen gebieden. Bovendien leverden de iets hoger op de stuwwal gelegen 'woeste gronden' hout voor het bouwen van huizen en weidegrond voor schapen en varkens. In de 9e eeuw wanneer de schriftelijke berichtgeving iets toeneemt in vergelijking met de periode daarvoor worden voor het eerst de namen genoemd van nederzettingen die op de flank van de stuwwal zijn ontstaan: Velp, Oosterbeek, Monnikenhuizen en Arnhem.

Figuur 2.1: Het plangebied e.o. omstreeks 1930

De aanleg van de spoorlijn Arnhem richting Zutphen in 1865 heeft ervoor gezorgd dat het oude buurtschap Plattenburg, een gebied met kleine buitenplaatsen en onbebouwd land, verdeeld werd in twee delen: Buitenplaats Klein Plattenburg ten noorden van de spoorlijn en buitenplaats /landgoed Groot Plattenburg, Groot Presikhaaf en Klein Presikhaaf ten zuiden van de spoorlijn. Een groot deel van het plangebied was toen nog deel van de natte Broeklanden. Het huidige plangebied werd dan ook intensief doorsneden met kleinere waterlopen die noodzakelijk waren voor de ontwatering van het gebied. Dat in de huidige situatie nog veel water aanwezig is, is een direct gevolg van deze van nature natte situatie.

In de uitbreidingsplannen van Arnhem van vóór de Tweede Wereldoorlog (1917), werd alleen het westelijk deel van het huidige stadsdeel/wijk Presikhaaf (delen van Presikhaaf 1 en 2) meegenomen in de planontwikkeling. De gemeentegrens met Velp bepaalde hier de beperkte uitbreidingsmogelijkheid. Na de Tweede Wereldoorlog moesten nieuwe prioriteiten worden gesteld in verband met de enorme woningbouwopgave door de woningnood en werd besloten de uitbreidingsplannen voor het stadsdeel Presikhaaf op te voeren. De plannen voor Presikhaaf werden uitgebreid tot aan de huidige Europaweg (autosnelweg A12) waarvoor een deel van het grondgebied van Velp moest worden geannexeerd.

Figuur 2.2: Deelgebieden Presikhaaf

Winkelcentrum Presikhaaf

Toen het winkelcentrum Presikhaafin 1965 officieel werd geopend behoorde deze tot één van de eerste grootschalige, autovrije winkelcentra in Nederland en zelfs Europa. Het winkelcentrum werd destijds geprezen voor zijn evenwichtige architectonische-stedenbouwkundige opzet, waarbij het voetgangersdomein twee pleinen omvatte van verschillende grootte aan de uiteinden van een winkelpromenade. Veel aandacht is bij het ontwerp uitgegaan naar de samenhang en compositie van de verschillende volumes. In de loop der tijd zijn diverse veranderingen aangebracht aan het winkelcentrum, waaronder het aanbrengen van een overkapping.

Park Presikhaaf

Park Presikhaaf behoorde oorspronkelijk tot een landgoed in eigendom van de Graaf van Gelre. In 1354 kwam het landgoed in eigendom van de familie Presinck en werd het landgoed 'Presinckhof' genoemd. Het landgoed is één van de oudste historische plekken binnen de gemeentegrens. De monniken van de Sint-Salvatorabdij in Prüm hadden hier al sinds 893 een hoeve in bezit. In de 14de eeuw kwam de “grond” in eigendom van Sander van Presichave of de familie Van Presichave. In de tweede helft van de 18de eeuw groeide het landgoed uit tot een buitenplaats met een vijver en bossen. Rond 1850 werd het landgoed aangelegd in Engelse Landschapsstijl. Deze stijl kenmerkt zich door slingerende waterpartijen, vijvers, boompartijen, doorzichten en glooiende gazons. Met de aanleg van de spoorlijn van Arnhem naar Zutphen in 1865 werd het landgoed in tweeën gesplitst. Het zuidelijk deel van het landgoed ging verder onder de naam 'Groot Prezikhaaf', vernoemd naar het landhuis dat daar inmiddels stond. Het noordelijk deel is tegenwoordig bekend als park 'Sacre Coeur'. Toen in 1887 landgoed Prezikhaaf geveild werd, kwam het in handen van mr. L.C. Vegelin van Claerbergen. Hij liet het huis Groot Prezikhaaf slopen en meer noordelijk, ter hoogte van de Heemtuin, een nieuwe villa bouwen. In 1894 ging dit gebouw over naar de 'Maatschappij tot Verpleging van Zenuw- en Geesteszieken'.

In 1931 kocht de gemeente Arnhem het toen nog 30 hectare grote landgoed met de bedoeling om een gedeelte van de gronden voor woningbouw te reserveren. In 1949 werd met de bouw van eerste delen van Presikhaaf begonnen en begon het park langzaam zijn huidige vorm aan te nemen. In 1972 is de villa op Park Presikhaaf gesloopt. Begin jaren '90 is in het park de paardenmanifestatie 'Champion Arnhem' gehouden. Door de slechte weersomstandigheden en het gebruik van te zwaar materieel is het park ernstig aangetast.