Bestemmingsplan Parken Sonsbeek, Zijpendaal en Gulden Bodem 2011

2.2 Historische ontwikkeling

Arnhem is ontstaan rond de 7e eeuw in de bocht van de Sint-Jansbeek. De beek stroomde van het stuwwallengebied ten noorden van Arnhem naar de Rijn. Op de gronden richting het noorden groeide sinds de ontbossing in de 16e eeuw alleen nog heide (arme zandgronden). In de 16e en 17e eeuw zijn de landgoederen ontstaan, waaronder Sonsbeek, Zijpendaal en de Gulden Bodem. Aan de beek stonden enkele watermolens (papier). Arnhem probeerde zich tijdens de uitbreidingen na 1800 te profileren als een aantrekkelijke woonstad voor wel-gestelde mensen. In 1899 kocht de gemeente een deel van het landgoed Sonsbeek met de bedoeling het te behouden als stadspark.

Ontstaansgeschiedenis park Sonsbeek

Het landgoed Sonsbeek bestond oorspronkelijk uit een kleiner gebied dan het huidige Sons-beek. In 1778 kwam het in handen van de Arnhemse burgemeester Gerhard Pronck, die meer gronden in de omgeving bezat. Het landgoed kreeg een vroeg-landschappelijke aanleg. Begin 1800 werd het park verkocht aan Baron De Smeth. Hij kocht ook het huis Hartgersberg, nu het hart van Sonsbeek. Het landgoed kreeg een nieuwe inrichting in de stijl van Engelse landschapsarchitectuur. De Sint Jansbeek werd hierbij deels getransformeerd tot een aantal grote waterpartijen. Langs de beek stonden verschillende molens en wasserijen, waarvan een aantal werd omgevormd tot semi-natuurlijke elementen zoals de grote waterval.

Tegen het einde van de 19e eeuw werd het park verkocht aan particulieren en exploitatiemaatschappijen. In 1899 kocht de gemeente een deel dat tot op heden als stadspark is blij-ven bestaan.

Van de molens is de Witte Watermolen in behouden staat overgebleven en van de Begijnemolen is alleen het molenhuis bewaard gebleven. In de Begijnemolen en in het omliggend gebied is het Nederlands Watermuseum gerealiseerd.

Ontstaansgeschiedenis park Zijpendaal

Het landgoed Zijpendaal bestond reeds in de 17e eeuw. Halverwege de 18e eeuw werden de bezittingen uitgebreid met ondermeer de Gulden Bodem. Het oude huis maakte plaats voor Huis Zijpendaal. De oranjerie en het koetshuis bleven bewaard. Zijpendaal had een formele Franse parkaanleg. Het gebied lag temidden van de heidevelden.

Begin 19e eeuw kreeg ook dit landgoed een landschappelijke aanleg. Vervolgens werd het in 1863 opnieuw gereorganiseerd.

Toen is waarschijnlijk het slingerende padenstelsel aangelegd. In 1925 werd het park in bruikleen aan de gemeente gegeven als openbaar wandelpark. De gemeente kocht het park in 1930.

Ontstaansgeschiedenis van de Gulden Bodem

De Gulden Bodem was in bezit van de eigenaar van Zijpendaal. In de 19e eeuw bestond het gebied uit uitgestrekte landerijen met dennenbossen, hakhout, akkernaaldbos, etc. Rond 1870 werd het gebied ingericht als een zelfstandig landgoed. Niet veel later werd het Jachthuis gebouwd. De inrichting van de Gulden Bodem was georiënteerd op Zijpendaal. In 1958 werd het Jachthuis eigendom van de gemeente. Enkele jaren later werd bijna alle bebouwing gesloopt. Het zuidelijke deel (omgeving Heemstralaan) is bebouwd.