Bestemmingsplan Presikhaaf 3

2.3 Ruimtelijke en functionele structuur

Opbouw van de wijk Presikhaaf

De wijk Presikhaaf is een typische naoorlogse uitbreidingswijk die in haar hoofdopzet volgens de ideeën van de CIAM werd vormgegeven. De CIAM (afkorting van Congrès Internationaux D'Architecture Moderne) is een in 1928 te La Sarraz (Zwitserland) gestichte organisatie van architecten tot internationale bundeling van krachten bij het opstellen van richtlijnen tot vernieuwing van de architectuur, rekening houdende met technische, economische en sociale problemen.

De wijk Presikhaaf kreeg een rationele verkaveling met open bouwblokken en strokenverkavelingen (zie Figuur 1.4 en Figuur 1.5). De wijkopbouw is gebaseerd op de wijkgedachte: het geloof in de maakbaarheid van de samenleving kende aan de architectuur en stedenbouw een belangrijke rol toe in de ontwikkeling van de maatschappij. Door het bouwen van een nieuwe sociale orde zou het individu weer zijn plaats kunnen herkennen in de gemeenschap, die hij in de moderne stad was kwijtgeraakt. Als model hiervoor werd de wijkgedachte ontwikkeld. Een hechte sociale structuur stond voor ogen door een mix van woningtypen voor uiteenlopende gezinssamenstellingen en met een open bouwblokstructuur en gemeenschappelijk groen voor optimale beleving van de openbare ruimte.

De vanuit de wijkgedachte ontwikkelde wooneenheid vormde een configuratie van enkele rijtjes van woningen en/of stroken gestapelde bouw in een bepaalde compositie. De wooneenheden werden zo gecomponeerd dat recht werd gedaan aan bereikbaarheid, bezonning, mogelijkheden voor 'spel en verpozing', veiligheid voor voetgangers en afwisseling van ruimten. Door het veelvuldig herhalen van deze wooneenheden werden deze ook wel 'stempels' genoemd. Niet het stratenbeloop en de daaraan gerelateerde situering van woningblokjes maakte voortaan de wijkopbouw uit, maar de stempels bepaalden het stratenpatroon.

Een ander belangrijk kenmerk van de uitgangspunten van de CIAM was de ruimtelijke scheiding van de functies. Wonen, werken, recreëren werd ook in Presikhaaf zoveel mogelijk geconcentreerd op de daarvoor meest geschikte plekken. Volgens de wijkgedachte werd in de ontwerpopgave de wens om de bewoners in de directe woonomgeving tot ontplooiing te laten komen gelijkwaardig aan de eisen die de samenleving op wijkniveau stelde. Bij de structuur van een wijk als Presikhaaf valt dan ook op dat alle elementen afhankelijk van de specifieke taak die ze vervullen op wijkniveau, buurtniveau of woonomgeving, hun specifieke plaats in de wijk kregen.

Figuur 1.4 Luchtfoto Presikhaaf 3 (Noord)

Figuur 1.5 Luchtfoto Presikhaaf 3 (West)

Het plangebied op stadsniveau

De totale wijk Presikhaaf is voor Arnhem-Noord een uitzonderlijke wijk. Want daar waar bijna alle andere woonwijken van Arnhem-Noord op de hellingen van de Veluwe zijn gebouwd ligt de wijk Presikhaaf in de vlakke IJsselvallei. Daarnaast vertoont Presikhaaf de kenmerken van de naoorlogse bouw: een ruime groene opzet, duidelijke hiërarchie in wegen (hoofdstructuur), openbare ruimtes en voorzieningen alsmede flink wat hoogbouw.

Wat betreft de groen- en waterstructuur is de wijk Presikhaaf, gezien de vlakke ligging, als polderwijk te karakteriseren: een wijk met een stevig groen en blauw casco (raamwerk) en veel lijnvormige structuren op het gebied van verkeer. De verkeersaders zijn ruim. De wegen hebben soms redelijk brede bermen met laanbeplanting en in het geval van Het Lange Water loopt een singel langszij. In verhouding met andere wijken in Arnhem-Noord is Presikhaaf waterrijk. Een uitgebreid singelstelsel dwars door het plangebied voert wijkwater af richting knooppunt Velperbroek.

Het plangebied 'Bestemmingsplan Presikhaaf 3' wordt op sommige plaatsen omsloten of doorkruist door deze lijnvormige structuren en de groen/blauwe casco's. Ze maken deel uit van de doorgaande infrastructurele hoofdstructuur van de wijk Presikhaaf en zijn daardoor van belang op stadsniveau wat betreft verkeersontsluiting. Hieronder worden deze structuren die van belang zijn op stadsniveau beschreven.

Spoorlijn Arnhem- Zevenaar

Deze spoorlijn vormt de westelijke begrenzing van het plangebied. In het plangebied zit ter hoogte van de Doeffstraat één ongelijkvloerse spoorwegkruising voor langzaam verkeer. Het spoor wordt aan weerszijden begeleid door groene dijklichamen in de vorm van spoortaluds. Het oostelijk spoortalud gaat over in de natte ecozone, die onderdeel vormt van de Ecozones Presikhaaf.

Het Lange Water

Het Lange Water is de belangrijkste noord–zuidroute in de wijk Presikhaaf en een drukke en belangrijke hoofdverkeersader. De route maakt deel uit van de groen-blauwe-lijnen die karakteristieke structuurelementen vormen in de oorspronkelijke poldergebieden van Arnhem

Het Lange Water is, gezien vanaf de IJsseloordweg (N325), een statige entree voor zowel de stad Arnhem als de wijk Presikhaaf. Een brede middenberm met daarin grote statige bomen deelt de weg op in twee delen. Aan weerszijde van de weg zijn royale singels (brede groenzones met solitaire bomen en boomgroepen) al dan niet met watergang en bebouwingsaccenten. Het beeld is typerend voor de ruime en groene opzet van de wijk Presikhaaf als totaal. De vier opvallende appartementenblokjes (ontsloten vanaf de Bontekoestraat) in het groen markeren de entree naar Presikhaaf en spelen een belangrijke rol als identiteitdragers van de wijk als totaal.

Lange Wal

De Lange Wal is weliswaar een doorgaande verkeersader maar voor de buurt Presikshaaf 3 een ontsluitingsweg. De weg heeft behalve voor gemotoriseerd verkeer vooral een belangrijke functie voor openbaar vervoer en fietsers. De Lange Wal is onderdeel van het Arnhems fietsroutenetwerk. Voor het beeld zijn de doorzichten bij kruisingen met groenzones en waterpartijen belangrijk en zal in de toekomst de verblijfskwaliteit van deze verkeersader verhoogd moeten worden.

Laan van Presikhaaf- Bethanienstraat

Een gedeelte van de Laan van Presikhaaf en in het verlengde daarvan de Bethaniënstraat (verkeersaders) vormt de rest van de hoofdontsluiting van de buurt Presikhaaf 3. De Bethaniënstraat vormt samen met de Lange Wal en de Middachtensingel een interne lus met de buurt “Over het Lange Water”. Het is geheel volgens de opbouwgedachte van de wijk Presikhaaf dat in het plangebied verschillende scholen en een kerk aan de Bethanienstraat grenzen. Het profiel van de Bethanienstraat wordt begeleid door minimaal aan één zijde laanbeplanting. Het zuidelijke deel, dat aan IJsseloord I grenst, maakt onderdeel uit van de ecologische hoofdstructuur.

De Honigkamp en de Keulse slag zijn ontsluitingwegen die op buurt niveau van belang zijn.

Huidige stedenbouwkundige en landschappelijke karakteristiek

Algemeen

Het eerste plan voor Presikhaaf 3 dateert van 1953. De veranderingen die in Presikhaaf 2 al zijn begonnen zetten in dit ontwerp door: er is minder hoogbouw en meer openbare ruimte. Het doorgaande verkeer wordt zoveel mogelijk buiten de woonbuurten gehouden.

De hoofdstructuur van Presikhaaf 3 is opgebouwd uit groen en een centrale verkeerslus, bestaande uit de Bethaniënstraat en de Keulse slag aan de noordzijde gesloten door de Honigkamp Deze route was niet alleen voor auto's bedoeld maar vooral ook voor openbaar vervoer. De bus maakt nog steeds gebruik van deze ontsluiting zij het niet via de Honigkamp maar via de Lange Wal.

De ruimtelijke kwaliteit van de buurt wordt bepaald door de configuratie van bouwblokken-ensembles in een samenspel met het openbaar groen. De open bouwblok- en strokenverkavelingen zorgen voor de bijzondere ruimtelijke beleving. De wijkgedachte, met als ideaal de levensloopbestendigheid van de wijk waar verschillende doelgroepen samenwonen door de mix van woningtypen manifesteert zich vooral op het niveau van de wooneenheid. Dit nieuwe stedenbouwkundige concept was uniek voor Arnhem.

Wat betreft de typologie van de woonbebouwing kan het volgende worden opgemerkt. De bebouwing bestaat uit een groot aantal verschillende typen woningen, onder andere portiekflats, galerijflats, maisonettewoningen, etagewoningen, eengezinswoningen en bejaardenwoningen. Ook zijn er maisonettes boven winkels en maisonnettes boven gewone flatwoningen gebouwd.

De gestempelde verkavelingsstructuur met de verschillende wooneenheden als ontwerpprincipe is in vrijwel heel Presikhaaf 3 consistent uitgevoerd en vrijwel niet aangetast. De buurt heeft binnen de wijk Presikhaaf daarmee het meest consistent uitgevoerde en meest bijzondere verkavelingssprincipe. Voor Arnhem is dit uniek. Ook de voetpadenontsluiting is bijzonder door de grote schaal waarop deze in Presikhaaf 3 is toegepast. Verder is de groen- en waterstructuur een belangrijk consistent uitgevoerde structurerend element in de buurt.

Het wijkgroen heeft een openbaar en recreatief karakter. Het openbare buurtgroen is gekoppeld aan de voetpadenontsluiting en veelal dwars georiënteerd op de hoofdstraten. Het buurtgroen zorgt voor de vele doorzichten vanaf de hoofdstraten en geeft Presikhaaf 3 haar transparante karakter. Dit buurtgroen is geen verblijfsgroen en heeft duidelijk een openbaar karakter waardoor het sterk verschilt van het omsloten semi-openbare karakter van het buurtgroen in Presikhaaf 1 en 2.

Langs de wijkontsluitingsweg het Lange Water valt deze groenstructuur samen met de hoofdwegenstructuur. De reeks portiekflats die geadresseerd zijn aan de Bontekoestraat zorgen langs het Lange Water voor een prachtige zichtas op de entree van de wijk Presikhaaf en de bijbehorende groenstructuur.

Woonwagenstandplaats

Aan de rand van de buurt is aan de Bethanienstraat een woonwagenloctie gelegen. Ruimtelijk gezien maakt de locatie onderdeel uit van de wijkgroenstructuur die langs de rand van Presikhaaf 3 loopt en de wijk dooradert. De locatie ligt in deze groenstrook en kent een verhoogd talud aan de zuidzijde. Functioneel gezien ligt de locatie tussen de achterzijde van de gestapelde woningen aan de Van der Goesstraat en de kleinschalige bedrijvigheid van IJsseloord 1 in. In de direct omgeving ligt een wijkgebouw en een speelterrein dat intensief wordt gebruikt door de jeugd. De woonwagens staan vrij direct op het trottoir en de weg. Ten westen van de woonwagens ligt bedrijfsbebouwing waar een garage is gevestigd.

Functies

In het oorspronkelijke plan voor de buurt waren veel buurt- en wijkvoorzieningen opgenomen: 5 kleuterscholen, zes lagere scholen, twee ulo scholen, twee verzorgingstehuizen, twee kerken en verscheidene sportvelden. De compositie tussen functies en woningen is gevormd met aandacht voor bereikbaarheid, bezonning, 'sport en spel' en afwisselende ruimten.

Midden in Presikhaaf 3 aan de Honigkamp ligt het buurtwinkelcentrum. Dit L-vormige aangelegde complex omvat een langgerekte vleugel met winkels en daarboven één laag maisonettes en een korte vleugel met winkels en twee lagen maisonnettes. Naast een supermarkt zijn er enkele kleinere winkels gesitueerd.

Op dit moment zijn er nog verschillende lagere en middelbare scholen te vinden in de buurt.

Naast de bestaande situatie is er de laatste jaren één belangrijke ontwikkeling geweest die van het Multi Functioneel Centrum west. In het ontwikkelingsplan Presikhaaf is gekozen voor een bundeling van voorzieningen op een centraal punt in de wijk. Het gaat om het samen brengen van verschillende voorzieningen zoals scholen, buurthuis, sportlokaal, kinderopvang, bibliotheek in één gebouw. De locatie wordt begrensd door de Lange Wal, de Laan van Presikhaaf, de Honigkamp en de westelijke oever van het water.