Sleutelbloemstraat en omgeving

3.1 Historie

Apeldoorns Kanaal Noord
Het Apeldoorns kanaal is in twee delen aangelegd. Met politieke en financiële steun van Willem I werd het graven van een kanaal tussen Hattem en Apeldoorn mogelijk in 1824. Het eerste deel van het Apeldoorns Kanaal werd gerealiseerd tussen 1824 en 1829. Het eindpunt, de havenkom van Apeldoorn, was bij de Deventerstraat.
Het noordelijk deel van het Apeldoorns Kanaal is evenwijdig aan de Grift aangelegd en voerde destijds de naam Griftkanaal. De werkzaamheden bestonden uit het graven van een ruim 31 kilometer lang kanaal en een beschoeide havenkom met losplaatsen in Apeldoorn. Tevens werden bruggen en dienstwoningen gebouwd. Om het hoogteverschil tussen Apeldoorn en Hattem (ruim 12 m) te overbruggen moest er een vijftal schutssluizen worden aangelegd. De oorspronkelijke Apeldoornse Sluis was de eerste sluis in het kanaal en was gelegen ter hoogte van de Sleutelbloemstraat 1.

Het kanaal betekende een economische groei voor Apeldoorn maar al snel werd duidelijk dat een verlenging tot aan de IJssel genoodzaakt was om de ware potentie van de vaarroute en de dorpen daaraan gesitueerd tot bloei te brengen. Tussen 1858 en 1884 werd het Apeldoorns Kanaal dan ook doorgetrokken naar Dieren.

Na de voltooiing van Kanaal Zuid werd begonnen met de verbreding en verdieping van het oudere noordelijke tracé. Zo bleek de sluis in Apeldoorn te klein te zijn voor de bestaande schepen en diende vervangen te worden door een grotere sluis. De nieuwe sluis werd ruim 300 m zuidelijker gebouwd. De nieuwe sluis is in eerste instantie naast het oorspronkelijke kanaal aangelegd, zodat men tijdens aanleg geen problemen had met het water en de scheepvaart gewoon kon doorgaan. Toen de nieuwe sluis klaar was, is het kanaal zodanig verlegd zodat de nieuwe sluis weer onderdeel uitmaakte van het nieuwe Apeldoornse kanaal.
De graafwerkzaamheden, maar ook de bouw van nieuwe bruggen, sluizen en dienstwoningen (waaronder die bij Kanaal Noord 172-174) en het begrinden van de parallelwegen werden afgerond in 1881.

Afbeelding - Luchtfoto Apeldoornse Sluis (situatie 2012)

Op de luchtfoto is de oorspronkelijke loop van het kanaal nog steeds te herkennen in de loop van de weg Kanaal Noord. De weg Kanaal noord liep voorheen evenwijdig aan maar wijkt nu bij de nieuwe sluis af van het kanaal. Feitelijk volgt de weg de loop van het oorspronkelijke kanaal.
De Apeldoornse sluis is aangewezen als gemeentelijk monument. Het is enige jaren geleden gerestaureerd en functioneert weer als van ouds. Het bijbehorende sluiswachterhuisje, dat deels omgeven wordt door houtopstanden, is niet aangewezen als gemeentelijk monument maar kan wel als karakteristiek worden beschouwd.

Aan het einde van de 19de eeuw kwam verstedelijking rond het kanaal op gang. Eerst aan de westelijke oevers en later ook aan de oostelijke oever in het plangebied.
Het Apeldoorns Kanaal kwam gehavend uit de oorlog. In 1947 was de haven van Apeldoorn al weer bereikbaar en een jaar later was de doorvaart op het gehele traject van het kanaal weer mogelijk. In de wederopbouwperiode vervulde het kanaal nog een belangrijke rol bij het herstel en de uitbreiding van de Apeldoornse industrie.
Door de opkomst van het goedkopere wegvervoer ging het echter met de beurtvaart snel bergafwaarts en nam het belang van het kanaal sterk af. Geleidelijk werd het kanaal voor de scheepvaart gesloten. In 1962 sloot men een deel van het Kanaal Noord, in 1972-1973 gevolgd door het Kanaal Zuid. Het laatste nog open gedeelte is gesloten in 1982.
Het Apeldoorns Kanaal heeft wel altijd zijn waterhuishoudkundige betekenis behouden (zie paragraaf 5.2).

Sleutelbloemstraat
Al voor de aanleg van het kanaal in 1830 was het gebied rondom de Sleutelbloemstraat als grasland onderdeel van het buurtschap Zevenhuizen. Het noordelijke deel van het plangebied wordt in 1832 (de eerste kadastrale metingen) omschreven als het “Kopermolensche veld”, verwijzend naar een oude molen die bij de Grift stond.

Na de aanleg van het kanaal en de aanpassing van de Apeldoornse sluis eind negentiende eeuw werden op verschillende plekken langs het kanaal kleine clusters van bedrijvigheid ontwikkeld vaak gericht op het kanaal. Veel van die elementen zoals de pottenfabriek Andreé (gesticht in ca 1840) zijn nu verdwenen.
Met de ontwikkeling van het nieuwe naoorlogse Zevenhuizen werd vanaf de jaren zestig het gebied planmatig als gemeentelijk bedrijventerrein ontwikkeld. In de periode daarna werden veel van de oorspronkelijke bedrijfsgebouwen gesloopt en vervangen door grotere standaard bedrijfsgebouwen.

De enige plek binnen Kanaalzone Noordoost waar de sfeer van oorspronkelijke bedrijfsbebouwing en de voor het gebied kenmerkende combinatie wonen en werken nog herkenbaar is bevindt zich rond de Tweede Sluisweg en het woonhuis Kanaal Noord 228. De eigenaar van aannemingsbedrijf Mekking ontwierp en bouwde hier in 1931 zelf een woonhuis, woningen voor medewerkers en kantoren en werkruimtes, allen symbolisch in een halve cirkel rondom de villa.
De typische ‘fabrikanten villa’ is als woonhuis nog steeds in bezit van de vierde generatie van de familie. De arbeiderswoningen zijn zelfstandig.

Na de tweede wereldoorlog (en het sluiten van het kanaal voor de scheepvaart) is het gebied verder ontwikkeld als bedrijventerrein. Bij de aanleg van de Sleutelbloemstraat is de relatie tussen de bebouwing en het kanaal verdwenen.

De historische linten Zevenhuizenseweg, Oosterlaan en Noorderlaan
Vóór de aanleg van het kanaal was de Zevenhuizenseweg de route van buurtschap Zevenhuizen naar het dorp Apeldoorn. Hieraan ontstond lintbebouwing waarvan in de huidige situatie nog enkele laat 19de en vroeg 20ste eeuwse pandjes behouden zijn gebleven. Met aanleg van het kanaal is dus een historische route doorsneden.
De weg liep feitelijk door richting het dorp Apeldoorn. Dit is aan beide zijden van het kanaal nog herkenbaar in het verkavelingspatroon. Nergens anders is dit zo helder afleesbaar als op het punt in het plangebied waar de Zevenhuizenseweg, de Oosterlaan en de Noorderlaan samen komen.