Bestemmingsplan Beekbergen en Lieren

3.2 Ruimtelijke en functionele structuur

3.2.1 Beekbergen

Hoewel voor Beekbergen en Lieren gezamenlijk een bestemmingsplan wordt opgezet, verschillen de beide dorpen wel in hun geschiedenis en karakteristieken. Ten behoeve van de beschrijving van de stedenbouwkundige structuur wordt elk dorp dan ook afzonderlijk besproken, te beginnen met Beekbergen.

Ruimtelijke structuur

De hoofdstructuur van Beekbergen wordt bepaald door de belangrijkste doorgaande wegen: de Arnhemseweg en de Dorpstraat. Deze bepalen het aangezicht van het dorp en kenmerken zich door gevarieerde en historische bebouwing. De van oorsprong agrarische linten zijn verdicht. Het gebied rondom de kerk is de kern van het dorp. Dit centrumgebied kenmerkt zich door een verdichting van de bebouwing en een grote variatie aan bouwvormen en functies. De meeste winkels en horeca zijn hier gevestigd. De bebouwing kent wat meer massa ten opzichte van de bebouwing in de rest van het dorp.

Beekbergen heeft aan alle zijden een rand met een verschillend karakter. De zuidrand bij de Holleweg is een kwetsbaar open landschap met linten dat de bebouwing van het dorp los houdt van de Veluwse bossen. De noordrand wordt gevormd door de Beekbergsebeek, een karakteristieke landschappelijke en cultuurhistorisch waardevolle structuur die voor een sterke overgang van het dorp naar het landelijk gebied aan de noordzijde zorgt. De oostrand (Ruitersmolenweg) kenmerkt zich door een plotselinge overgang van het dorp naar de open enk. De westrand wordt gevormd door de al beschreven Arnhemseweg.

De linten kennen een variatie aan bebouwing en functies. Overwegend zijn dat woonfuncties. De bebouwing is in de randen minder dicht dan in het centrumgebied. De bebouwing is divers in opbouw en massa, historische en moderne bebouwing wisselen elkaar af. Het gaat meestal om vrijstaande of half-vrijstaande bebouwing. In de linten aan de zuidrand en de oostrand heeft de bebouwing hoofdzakelijk één bouwlaag met kap en is vrijstaand.

Het gebied tussen de Dorpstraat, Arnhemseweg, Tullekensmolenweg en Ruitersmolenweg, aan de binnenzijde, is grotendeels planmatig ontwikkeld met woningbouw. Hier is minder variatie in bebouwing te vinden. Veelal gaat het om eengezinswoningen bestaande uit twee bouwlagen met kap. In dit deelgebied komen relatief veel aaneengebouwde woningen voor. Het Freule Hartsenpark is hierin een belangrijk structurerend groenelement.

Tenslotte zijn er in Beekbergen enkele complexen/instellingen verspreid over het dorp en buiten het dorp te vinden. Dit betreffen met name zorginstellingen.

Bij nieuwe ontwikkelingen kunnen de verschillende kenmerken van de gebieden uitgangspunt vormen voor de ontwikkeling.

Functionele structuur

De aanwezige functies in Beekbergen zijn geïnventariseerd en op onderstaande kaart weergegeven. Deze kaart laat duidelijk zien dat Beekbergen hoofdzakelijk een woongebied is. Beekbergen heeft wel een opvallend goed voorzieningenniveau, onder andere gekoppeld aan de vele recreanten en toeristen die het dorp aandoen. Langs de belangrijkste ontsluitingswegen (de oude land- en uitvalswegen) komen verspreid bedrijven en detailhandel voor.

Aan het oude lint, de Dorpstraat, zijn de meeste voorzieningen te vinden. Hier bevindt zich ook het nieuwe multifunctioneel centrum dat ruimte biedt aan de basisschool, het dorpshuis, de dorpsraad en enkele winkels en woningen. Aan dit lint bevinden zich tevens enkele monumenten, zowel rijks- als gemeentelijke.

In Beekbergen bevinden zich ook enkele bovenlokale maatschappelijke voorzieningen. Drie zorginstellingen bevinden zich in het dorp, namelijk het Hoogeland ten oosten van het dorp en het Zonnehuis en de Vier Dorpen in het dorp. Ten zuiden van Beekbergen bevindt zich tegen de bossen aan een begraafplaats.

Aan de randen van het dorp bevinden zich een aantal plekken die recreatief worden gebruikt. Het dorp bevat meerdere sportvelden en een overdekte sportzaal.

Een aantal bedrijven/ detailhandel is te vinden ten noordoosten van het dorp. De bedrijvigheid gaat hier terug tot de voormalige nijverheidsfunctie die de Beekbergsebeek had. De Ruitersmolen en de voormalige Tullekensmolen zijn hiervan nog historische restanten.

Beekbergen is op het gebied van openbaar vervoer voorzien van 2 snelbuslijnen: lijn 91 (richting Arnhem) en lijn 43 (richting Loenen-Eerbeek). Richting Apeldoorn levert de combinatie hiervan een kwartiersdienst op.

3.2.2 Lieren

Ruimtelijke structuur

RUIMTELIJKE HOOFDSTRUCTUUR

De ruimtelijke hoofdstructuur van Lieren kenmerkt zich door een organisch gegroeid netwerk van linten waarvan de Lierderstraat en de Tullekensmolenweg de hoofdstructuur vormen. Langs de linten ligt de bebouwing die, steeds verder uit elkaar staand, overvloeit in het landelijk gebied. Tussen de linten in bevinden zich open groene (semi-)agrarische ruimten.

De bebouwing langs de linten van met namen de Lierderstraat, Tullekensmolenweg, de Veldbrugweg, Molenakker/Molenberg en de Molenvaart heeft een historisch karakter en bestaat hoofdzakelijk uit vrijstaande bebouwing van één bouwlaag met kap. De bouwhoogte varieert op sommige plekken wat meer en her en der komen ook grotere gebouwen voor, zoals de coöperatie aan de en de bedrijvigheid aan de Tullekensmolenweg. De coöperatie met de bijbehorende silo is één van de beeldbepalende smaakmakers van het dorp.

De Beekbergse Beek begrenst het dorp aan de noordzijde, waaraan aan de Molenvaart nog een beeldbepalende oude watermolen ligt. Een latere begrenzing aan de zuidzijde heeft plaatsgevonden met de aanleg van de spoorlijn Apeldoorn-Dieren, die als autonoom element in het landschap ligt. In feite loopt de structuur van het dorp over de spoorlijn gewoon door.

Langs de linten zijn nog relatief veel fraaie boerderijen te vinden van het type hallehuis: een rechthoekig woon- en bedrijfsgedeelte, samengebracht onder één laag dak waarbij de ruimte in drieën is verdeelt. Deze boerderijen zijn vaak in gebruik geweest als gemengd bedrijf. Deze boerderijen zijn wat betreft grondoppervlak en maat groter van schaal dan de overige bebouwing in het dorp. Het verschil tussen deze massa's: de 'boerenkorrel' en de 'burgerkorrel' is kenmerkend voor Lieren.

'Boerenkorrel' 'Burgerkorrel'

Veel boerderijen hebben geen eigen erf maar gebruiken de weg als erf. De boerderijen staan met hun achterkant, dat wil zeggen met de schuur- en staldeuren naar de straat gekeerd in verband met de aan- en afvoer van vee en oogst. De voorkant met het woongedeelte ziet veelal uit over het akkerland van de enk. Er zijn vaak diepe achtererven met doorzichten naar het landschap.

Het ritme van de woningen, de relatie met de weg (achterkant dan wel voorkant), de open relatie met het landschap bepalen de charme van de linten.

In Lieren zijn slechts enkele uitbreidingen te vinden, aan het Lierdererf en Voshuizen. Deze uitbreidingen hebben, in vergelijking met Beekbergen, een minder planmatig karakter door hun kleine schaal en de aanwezigheid van veel (half-)vrijstaande woningen. De bouwhoogte is over het algemeen hier wat hoger in de vorm van bebouwing in twee bouwlagen met kap.

Het beeld van de organische groei, die zo kenmerkend is voor Lieren zou ook bij nieuwe ontwikkelingen uitgangspunt moeten zijn. Seriematige bouw en homogeniteit moet daarbij dan vermeden worden.

Functionele structuur

De aanwezige functies in Lieren zijn geïnventariseerd en op onderstaande kaart weergegeven. Deze kaart laat duidelijk zien dat Lieren hoofdzakelijk een woongebied is, met enige bedrijvigheid/detailhandel. Deze bedrijvigheid is met name langs het spoor gevestigd.

Langs de linten waaruit het dorp is opgebouwd stonden van oorsprong veel, voor de streek behoorlijk grote boerderijen. De meeste boerderijen worden nu bewoond, veelal in combinatie met een niet agrarische werkfunctie. Er zijn nog maar een paar winkels over waaronder een bakker. Lieren heeft verschillende tuinders- en bouwbedrijven, onder andere in de leeg gekomen boerderijen. Verder heeft het dorp enkele maatschappelijke functies zoals een basisschool, kinderopvang, en twee kerken, de Gereformeerde Kerk aan de Lierderstraat en de Oud Gereformeerde gemeente aan de Molenberg.