Bestemmingsplan Kanaalzone-Zuid - Kayersmolen

2.18 Nota Grindbermen

In de nota zijn de huidige grindbermen in Apeldoorn geïnventariseerd. Op basis van deze gegevens is een aantal gebieden aangewezen als kerngebieden voor de intensivering van het aantal of omvang van de grindbermen, ofwel "grindreservaten".

Ontstaan van Grindbermen in Apeldoorn
Vervoer over de weg is op de Veluwe altijd de belangrijkste vorm van transport geweest. Reeds aan het begin van de 19de eeuw is door toedoen van Koning Willem I het wegennet rondom Apeldoorn sterk verbeterd.

De ontwikkeling van zandpad naar verharde weg is altijd sterk gekoppeld geweest aan de aard en capaciteit van het verkeer. Wegen werden drukker en verkeer werd sneller. De ontwikkeling is als volgt te typeren:

• Het zandpad markeert de eerste vorm van route.
• Van nature voorkomende steenslag op de Veluwe (grind) komt door uitspoeling van fijn zand meer aan de oppervlakte. Reparatie van kuilen in de weg versnelt vermoedelijk dit proces en de weg wordt meer en meer halfverhard.
• Met een verdere toename van verkeer werden wegen verhard met elementenverhardingen (klinkers en kinderkopjes). Bij hoofdroutes en in het centrum vaak al snel over de volledige breedte, maar in het buitengebied veelal slechts een middenstrook waarop het paard voor de wagen liep.
• Door de toenemende intensiteit van het verkeer (paard en wagen) werd de voetganger al snel naar 'de buitenrand' van het wegprofiel verdreven. Het grind van de weg werd waarschijnlijk als het ware naar buiten geharkt, waardoor het voetgangersgedeelte minder zanderig en blubberig werd. Grind kon daarbij ook goed het water van de verharde weg verwerken. De basis voor grindbermen is in feite op deze manier gelegd. Afhankelijk van het beschikbare profiel en de importantie van de route werden ook laanbomen in deze grindbermen geplant.
• Met name in de vijftiger jaren zijn veel grindbermen vervangen door het comfort van trottoirtegels. Wegen werden geasfalteerd en voorzien van riolering waardoor er een breuk ontstond met de historische profielopbouw.

Grind werd niet alleen gebruikt langs wegen. In de Apeldoornse situatie zijn particuliere tuinen en erven van oudsher vaak ingericht met grind. Grind was goedkoop in aanschaf en lokaal verkrijgbaar. Ook bij de tuininrichting van de grote buitens en paleis het Loo werd vaak grind gebruikt.

Huidige situatie

De historische koppeling tussen de stuwwal en het grind in de bermen is het uitgangspunt om op stadsschaal een knip aan te brengen tussen het deel ten westen van het Kanaal (stuwwal) en het oostelijk deel (IJsseldal). Op de stuwwal komen veel grindbermen voor en worden wel grindbermen toegepast. In het IJsseldal komen bijna geen grindbermen voor en worden ook geen grindbermen toegepast. Het sluit hiermee deels aan op het historische patroon van grindbermen maar ook op de gevoelsmatige tweedeling in de stad tussen het hoger gelegen Veluwemassief aan de westzijde en het lager gelegen IJsseldal ten oosten van het Kanaal.

Binnen deze tweedeling is een zestal gebieden aangewezen waar nog relatief veel grindbermen aanwezig zijn en waar ook een duidelijke relatie is tussen het historische karakter van de woonomgeving en een functionele betekenis van grindbermen. Het zijn delen die verschillende cultuurhistorische periodes van Apeldoorn vertegenwoordigen en zo een afspiegeling vormen van de ontstaansgeschiedenis van de stad en de rol die grindbermen in het straatbeeld spelen. Behoud en uitbreiding van het aantal grindbermen in deze gebieden is wenselijk.
Binnen "grindreservaten" wordt gestreefd naar het realiseren van een samenhangend netwerk van grindbermen.

In Kanaalzone-Zuid - Kayersmolen zijn nog een aantal grindbermen aanwezig. Het versterken van deze structuur draagt bij aan het vergroten van de 'eigenheid' van het gebied.

Conclusie ten aanzien van het bestemmingsplan:

• Bescherming van de bestaande grindbermen;
• Herstel van de grindbermen aan de Lepelaarweg, Mezenweg en Aalscholverweg.

Afbeelding 2.4; Beleidskaart grindbermen