Bagijneweide

2.2 Bestaande situatie

De Bagijneweide is een buurt binnen de wijk Diezerpoort, dichtbij de binnenstad en per fiets goed bereikbaar. De monumentale grote bomen en de statige panden geven de buurt allure.

2.2.1 Archeologische structuur

Omdat het vermoeden bestond dat het gebied op een dekzandrug zou liggen en daardoor de kans op archeologische sporen groot zou zijn, heeft het gebied een waarde van 50% gekregen.

De Turfmarkt is in 1848 ontstaan.
De huidige Watertoren waarvan de bekleding in 1959 is vervangen dateert uit 1892.
Naast losplaats voor de belangrijke brandstof turf, het bruine goud, werd het terrein ook als voetbalveld en terrein voor noodwoningen gebruikt. Ook van dit gebied werd verwacht dat het op een dekzandrug zou liggen en daarom heeft ook dit gebied een waarde van 50% gekregen.
Omdat sprake zal zijn van bodemverstoring, er wordt immers her en der nieuwbouw gepland, is nader archeologisch onderzoek nodig.

2.2.2 Cultuurhistorische structuur

Sinds 1 januari 2012 is het voor gemeenten verplicht om cultuurhistorie te verankeren in bestemmingsplannen. In ons gecultiveerde landschap verwijzen nog vele structuren en objecten naar de historische ontwikkelingvan een gebied. Door deze elementen herkenbaar te behouden en als inspiratiebron bij ontwikkelingen te gebruiken, blijft de identiteit en belevingswaarde van de (fysieke) leefomgeving in stand. Cultuurhistorie is daarom nauw verbonden met ruimtelijke kwaliteit.

In mei 2000 is een cultuurhistorische analyse van het gebied Diezerpoort opgesteld. Het plangebied Bagijneweide maakt daar onderdeel van uit. De bijbehorende waardenkaart is als ........aan deze toelichting toegevoegd. De cultuurhistorische analyse is een verdere verdieping van de historische component van de wijk. De analyse vertelt het verhaal van Diezerpoort aan de hand van een aantal belangrijke ruimtelijke thema's en beschrijft de belangrijke relicten van de historische ontwikkeling, die wij in het plangebied kunnen zien. Deze onderdelen vormen de cultuurhistorische component van Diezerpoort. Elk afzonderlijk, maar vooral in onderlinge samenhang met het stadsgebied zijn zij de cultuurhistorische dragers van het gebied.

De cultuurhistorische informatie kan dienen als randvoorwaarde en inspiratie bij ruimtelijke opgaven. De cultuurhistorische analyse heeft de functie van een attentiedocument. In voorkomende gevallen is daarom een verdiepende analyse nodig om de cultuurhistorische waarden van een object nader te bepalen en de betekenis toe te kennen over de wijze van omgaan met de waarden.

De volgende onderdelen komen in de analyse aan de orde:

• Beschrijving van de historisch-ruimtelijke ontwikkelingen van Diezerpoort in hoofdlijnen;
• Beschrijving en overzicht van de aanwezige cultuurhistorische waarden (objecten, structuren);
• Kwalificatie van de cultuurhistorische kwaliteit van alle aanwezige bebouwing (indifferent, attentiewaarde, waardevol, zeer waardevol);
• Duiding van de cultuurhistorische waarden, in woord en beeld (cultuurhistorische kaart);
• Aanbevelingen ter behoud en versterking van de aspecten met een hoge cultuurhistorische waarde;
• Historisch kaart- en beeldmateriaal.

De ontwikkeling van het gebied wordt geschetst aan de hand van een aantal cultuurhistorische thema's, die voor de wijk kenmerkend zijn.
De cultuurhistorische thema's zijn:

• 1. Het ontstaan van :Diezerpoort: ontwikkeling van het landschap;
• 2. De Nieuwstad of Voorstad: de eerste stap naar verstedelijking;
• 3. De 19de eeuw: Zwolle treedt buiten de vesting;
• 4. Tuindorpen in het interbellum;
• 5. Naoorlogse steden- en woningbouw: Dieze Oost;
• 6. Veranderingen langs de stadsgracht.

Aanbevelingen:

In het onderzoek worden aanbevelingen gedaan ter behoud en versterking van de cultuurhistorische kwaliteit in het gebied. Hierbij komen zowel ruimtelijke aspecten aan de orde als objectgerichte.

Karakteristiek van het gebied

• De diversiteit in de cultuurhistorische, ruimtelijke en functionele aspecten en de verschillende tijdslagen als een kwaliteit beschouwen; dit gegeven illustreert de dynamiek van het gebied door de eeuwen heen;
• In het algemeen wordt behoud van de historische hoofdstructuur, de karakteristieke bebouwing en de karakteristieke groenelementen aanbevolen.

Hoofdstructuren

• Behoud en versterking van het historische karakter van Diezerpoort met zijn gelaagde historie, een levendige mix van oud en nieuw;
• Behoud van het historisch gegroeide stratenplan en de kenmerkende verkavelingen;
• Behoud van het onderscheidende karakter van de verschillende cultuurhistorische ensembles in de wijk: Dieze Centrum, Bagijneweide-Rhijnvis Feithlaan, de tuindorpachtige ontwikkelingen uit het Interbellum, de naoorlogse uitbreiding, de 19de-eeuwse begraafplaatsen.

Bebouwing/objecten

• Beschermen van de objecten en complexen die van 'zeer hoge cultuurhistorische waarde' zijn;
• Zoveel mogelijk behoud en herstel van de bebouwing met (zeer) hoge cultuurhistorische waarde;
• Instandhouding/aanpassing van de overige, binnen de context passende bebouwing volgens de reguliere welstandstoetsing (attentiewaarde);
• Handhaven van de bestaande schaal/dimensionering/oriëntaties van de bebouwing in de diverse karakteristieke deelgebieden en deze als uitgangspunt nemen bij nieuwe ontwikkelingen.

Rooilijnen, erfscheidingen, groen

• Handhaven van historische rooilijnen en erfafscheidingen;
• Handhaven van als waardevol gekenschetste groenelementen (bomenlanen, parken, (semi)openbare groenvoorzieningen, solitairen,tuinen).

Waardering:

Het rapport sluit af met een lijst van de bebouwing in Diezerpoort, waarbij een waardering van deze bebouwing is opgenomen. De waardering is onderverdeeld in de waarden:

• zeer hoge cultuurhistorische waarde; kleur rood;
• hoge cultuurhistorische waarde; kleur oranje;
• attentiewaarde (regulier welstandstoezicht volstaat); kleur geel;
• indifferente waarde; kleur grijs in het rapport en wit op de waardenkaarten.

Deze waardering is in het rapport verder omschreven in de paragraaf Historische bouwkunde.
De waardering wordt ook weergegeven op de bijbehorende waardenkaarten van het rapport. Ongeveer een kwart van de bebouwing in de wijk is als cultuurhistorisch waardevol aangemerkt. Zie in deze toelichting Bijlage 2 Waardenkaart objecten, complexen en structuren

Nader onderzoek op grond van de cultuurhistorische analyse

De lijst van de bebouwing in Diezerpoort omvat per adres een verbeelding in de vorm van een kleurenfoto gecombineerd met een beschrijving van de karakteristiek van de bebouwing waaruit de cultuurhistorische waardering wordt afgeleid. Het vergt echter nog veel nader onderzoek om op grond van deze verbeeldingen en beschrijvingen op verantwoorde wijze de regels te kunnen opstellen voor een op bescherming van de cultuurhistorische waarden gerichte dubbelbestemming Waarde - Cultuurhistorie.

2.2.3 Ruimtelijke structuur

In deze paragraaf wordt de bestaande ruimtelijke structuur van het plangebied omschreven op het gebied van het verkeer, het groen, het water en de bebouwing.

2.2.3.1 Verkeersstructuur

Het plangebied ligt ingesloten door de Rhijnvis Feithlaan, de Bagijnesingel, het Almelose Kanaal en de Nieuwe Vecht. De Rhijnvis Feithlaan, de Bagijnesingel en de Turfmarkt ontsluiten het plangebied voor het autoverkeer. Het gehele plangebied valt binnen een 30 km zone.

Twee hoofdfietsroutes doorkruisen het plangebied. Vanaf de Vondelkade / Vechtstraat lopen hoofdfietsroutes richting de binnenstad via de Rhijnvis Feithlaan en via de Philosofenallee – Turfmarkt – Groot Wezenland.

Het plangebied wordt ontsloten met openbaar vervoer door middel van bushaltes op de Burg. Drijbersingel, de Bisschop Willebrandlaan en de Hanekamp. Er lopen geen buslijnen door het plangebied.

Het plangebied valt in zijn geheel binnen sector 10 van het parkeerreguleringssysteem. In sector 10 zijn alle beschikbare parkeerplaatsen in de openbare ruimte betaalde parkeerplaatsen of plaatsen voor vergunninghouders. Het parkeerregiem geldt van maandag t/m zaterdag ( 9:00 – 20:00 uur). De Gemeente Zwolle heeft in 2011 een proces in gang gezet om de parkeersectoren 8, 10 en 13 samen te voegen.

2.2.3.2 Groenstructuur

De Bagijneweide heeft een eigen identiteit die is opgebouwd uit een eeuwenlange geschiedenis. Belangrijke dragers die naar voren komen uit de historie zijn de Rhijnvis Feithlaan, de Bagijnesingel en de laanstructuren langs de Nieuwe Vecht en het Almelose Kanaal. Ze vormen samen (in potentie) een 'groene kamer' die een geheel maakt van de Bagijneweide.

De Bagijneweide maakte deel uit van het Zuidbroek, de lagere graslanden langs de oudere bebouwing van de voorstad Dieze. De bebouwing is gelegen op een hogere dekzandrug. De Bagijneweide is een duidelijk afgebakend gebied sinds de aanleg van de Nieuwe Wetering (het huidige Almelose kanaal, 1466) en de Nieuwe Vecht (1498).

Zwolle ontwikkelde in de18e eeuw een redelijke economische welstand. De stad en de omgeving werden verbouwd en verfraaid. Zo kwam er een nieuwe fraaie stadsentree aan de zuidoostzijde van de stad, met de Wipstrikkerallee en de Beukenlaan (nu Rhijnvis Feithlaan). Deze zijn in 1739 aangelegd naast de oude invalsweg door Dieze via Vechtstraat en Molenstraat (nu Thomas a Kempisstraat). De beide nieuwe lanen zijn een deel van een heel stelsel van paden en lanen die, volgens de toenmalige mode van de Franse landschapsstijl, voorzien zijn van dichte rijen bomen. De herkenbaarheid van de Bagijneweide is vergroot door deze “groene inkadering”.

Structructuurgroen in de zin van het Structuurplan 2020

De groene oevers van het Almelose kanaal en van de Nieuwe Vecht behoren tot de stedelijke hoofdgroenstructuur. De beide wateren stammen uit de vijftiende eeuw en zijn de oudste lijnen in het gebied. Het zijn prachtige randen, maar de relatie met de Bagijneweide is beperkt. De (beperkt toegankelijke) dijk langs het Almelose kanaal maakt het water onzichtbaar vanaf de Turfmarkt. Langs de Nieuwe Vecht loopt deels een (voetgangers)weg, maar deze stopt bij de huisartsenpost en de watertoren. Ook de woonboten en de heesters op de oever beperken het zicht.

Buurtgroen en waardevolle bomen

Wat opvalt aan de openbare ruimte zijn de vele grote en waardevolle bomen. Deze staan sterk verspreid door het gebied. Door hun omvang zorgen ze voor een groen uitstraling van het gebied. Bruikbaar groen is beperkt aanwezig. Langs de Nieuwe Vecht, de Bagijnesingel en de Rhijnvis Feithlaan staan doorgaande bomenrijen. Deze zijn waardevol, zij het dat veel bomen langs de Rhijnvis Feithlaan slecht van kwaliteit zijn. Speelgelegenheid voor kinderen ontbreekt, op een klein trapveldje langs de Nieuwe Vecht na. Een aantal bomen staat op de lijst met Bijzondere Bomen van de gemeente Zwolle. Deze genieten extra bescherming. Daarnaast zijn er ook grote bomen die niet op die lijst voorkomen. Een aantal openbare ruimten hoort bij gebouwen. Zo ligt er achter de gebouwen van ArtEZ een groene plek met een schoolplein en fietsenstalling. Het Deltion Sprint college (in de voormalige HBS) ligt aan een voorplein. De inrichting doet wat afbreuk aan de in potentie imposante ruimte.

2.2.3.3 Bebouwingsstructuur

Het kader van wegen, groen en water dat is gevormd tot in de 18e eeuw geeft duidelijke en oude grenzen van het gebied. Binnen die grenzen lag de 'weide', die vooral in de negentiende en twintigste eeuw geleidelijk is gevuld met vrijstaande gebouwen.

In de 19e eeuw vervallen de vestingwerken rond de stad en daarmee ook de traditionele fysieke afscheiding tussen stad en buitengebied. Er komt nieuwe woningbouw voor de middenklasse langs de Rhijnvis Feithlaan en Philosofenallee. Nieuwe voorzieningen werden vanaf het begin van de 19e eeuw door particulieren en later in toenemende mate door de overheid ontwikkeld. Veel van deze voorzieningen kregen een plek in de nieuwe stadsrand: de meer 'utilitaire programma's' in de noordelijke stadsrand en 'dienstverlening en volksgezondheid' in de zuidelijke stadsrand. Op de Bagijneweide werden de Rijks HBS (1867) en het Gemeentelijk of Sophia ziekenhuis (1884) gebouwd. De gebouwen zijn georiënteerd op de Bagijnesingel en Rhijnvis Feithlaan. Daarmee is er een tweedeling ontstaan van de ruimte en het programma van de Bagijneweide. In 1848 is op het westelijke deel namelijk al de Turfmarkt aangelegd die zich meer op het water richtte. De Turfmarkt heeft tot ongeveer eind 19e eeuw als overslagplaats voor turf gefunctioneerd. Daarna kreeg het de functie van parkeerplaats.

In de 20e eeuw groeide Zwolle en versterkte het zijn regionale functie op het gebied van: gezondheidszorg, onderwijs, bestuur, handel en distributie. Het Sophia ziekenhuis kreeg nieuwe vleugels 1915 en in 1935. Daarnaast zijn er het 'Rode Kruisgebouw', het zusterhuis en een laboratorium bijgebouwd. In de voormalige tuin van het ziekenhuis op de hoek van de Bagijnesingel en de Rhijnvis Feithlaan zijn barakken gebouwd. Het gebouwencomplex heeft tot 1972 als ziekenhuis gefunctioneerd. Daarna is het geheel verplaatst naar de huidige plek op de Oosterenk. Het gebouw van de Afdeling Pathologie en het Laboratorium Medische Microbiologie en Infectieziekten gaat in 2013 naar de locatie Oosterenk. Het complex van gebouwen kreeg een nieuwe invulling, onder andere met de Hogeschool voor de Kunsten ArtEZ. Hiervoor is begin 21e eeuw een nieuwe vleugel aangebouwd.

De Oosterkerk aan de Bagijnesingel staat buiten het eigenlijke plangebied, maar is wel nadrukkelijk aanwezig. Er is een prachtig zicht op het gebouw vanaf de Schoenkuipenbrug. De Watertoren is niet meer in gebruik. De oorspronkelijke toren bevindt zich in een bakstenen omhulsel uit de jaren zestig, aangebracht vanwege de slechte staat van het gebouw. De ruimte in het gebouw is tijdelijk in gebruik als atelier. In het dijklichaam langs het Almelose kanaal ligt een grote waterkelder.

Het appartementencomplex De Philosoof is de meest recente toevoeging aan het gebied. Het is gebouwd op de plek waar vroeger het Stilobad stond. De Philosoof is een opvallend, kleurig gebouw wat zich toch niet storend voegt in het gebied. De huisartsenpost zit in een klein, laag gebouw naast de watertoren.

De lagere school Het Turfschip is al enige tijd weg uit het gebied. Gebouw en schoolplein worden nu gebruikt door het Aquamarijn. Het rioolgemaal langs het Almelose kanaal is een wat onooglijk gebouw, maar heeft een belangrijk functie. Het voert al het rioolwater uit de omgeving af naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie. Hiervoor ligt er ook een grote leiding onder de Turfmarkt en de Bagijnesingel.

De hoeken van de Bagijneweide hebben ieder een eigen toegang. Twee daarvan zijn toegankelijk voor auto's; vanaf de Rhijnvis Feithlaan naar de Bagijneweide en vanaf de Hanekamp richting de Turfmarkt, over de Nieuwe Vecht. De laatste is weinig markant, door de dichte beplanting voor de watertoren en de beperkte zichtbaarheid van het water. De toegang vanaf het centrum loopt via de Schoenkuipenbrug. Er is een prachtig zicht op het Almelose kanaal en op de Oosterkerk. Aan de noordoostzijde is er slechts een wandelpad, langs de Nieuwe Vecht.

De geleidelijke invulling van de 'weide' heeft geleid tot een groot verschil tussen de randen van het gebied en de binnenzijde. De Rhijnvis Feithlaan en de Bagijnesingel hebben aan één zijde een fraaie wand met bebouwing. Aan de zijde van het plangebied staan grotere gebouwen, los van elkaar. Aan de achterzijde van de gebouwen liggen allerlei, al dan niet tijdelijke, bijgebouwen en doodlopende wegen. De Begijneweide is daarmee vooral te beleven vanuit de buitenranden. De binnenzijde is een wat onoverzichtelijk geheel, waar alleen mensen komen die er moeten zijn. Met de veranderingen vervaagde het onderlinge verschil tussen het kader van wegen, water en groen en de 'inhoud' (de gebouwen) van de Bagijneweide weliswaar, maar het bleef bestaan. Het maakt het geheel tot een zeer herkenbaar en uniek deel van Zwolle.

2.2.3.4 Waterstructuur en riolering

Waterstructuur

Grenzend aan het plangebied liggen twee hoofdwatergangen, te weten het Almelose kanaal en de Nieuwe Vecht. Het water vanuit de Nieuwe Vecht staat ter hoogte van de Menistenbrug in verbinding met het Almelose kanaal.

Drooglegging

In plangebied wordt een ontwateringdiepte van minimaal 0,7 meter gehanteerd.

Riolering

In het plangebied ligt een gemengd rioleringssysteem. Er is in de huidige situatie geen sprake van overbelasting van het rioleringssysteem en/of wateroverlast.

2.2.4 Functionele structuur

Het plangebied kenmerkt zich door diversiteit. Er wordt gewoond in het plangebied, maar er is ook veel ruimte voor onderwijs, kunst en cultuur.

2.2.5 Verkeersstructuur

In het plangebied gaat een wisseling van functies plaatsvinden. Een school en een laboratorium zullen plaatsmaken voor appartementen, eengezinswoningen en zorgappartementen. Het plangebied zal in de toekomstige situatie intensiever bebouwd worden ten opzichte van de huidige situatie en daardoor zal per saldo een geringe toename van de hoeveelheid bestemmingsverkeer optreden. De verwachting is echter dat deze toename zodanig beperkt is dat dat geen aanleiding vormt om de aansluiting Mennistenstraat – Bagijnesingel anders vorm te geven.

Het plangebied Bagijneweide is voor alle vervoerwijzen vanuit de regio en de stad goed ontsloten. De verkeerscirculatie in het gebied blijft ongewijzigd.

2.2.6 Huidige milieukwaliteit

De huidige milieukwaliteit van de Bagijneweide is als goed aan te merken. De geluidbelasting is laag als gevolg van het ontbreken van drukke doorgaande wegen en weinig doorgaand verkeer. Bedrijven met mogelijke hinder naar de omgeving ontbreken. De luchtkwaliteit is goed en er zijn geen verhoogde risico´s als gevolg van bedrijven of vervoer van gevaarlijke stoffen. Het plangebied bevindt zich buiten de gevarencirkel van het tankstation aan de Hanekamp. Overigens is de invloed van dit tankstation gering omdat er geen LPG wordt verkocht.