Kamperveen 2012

2.2 Ruimtelijk kader

2.2.1 Geschiedenis

De Utrechtse bisschop Godfried van Rhenen verleende omstreeks 1200 toestemming aan 'enige scamele Friezen' om zich te vestigen in het veen ten zuiden van Kampen. Waarschijnlijk ontleent Kamperveen zijn naam aan dit veen.

In de gemeente kwamen de buurtschappen het Zuideinde, De Zande, de Hogeweg en oorspronkelijk ook de Leidijk voor.

De voormalige gemeente lag op de grens van het machtsgebied van de Gelderse en Utrechtse heren, terwijl ook de heren van Buckhorst hun invloed lieten gelden. Dat dit vaak ten koste van de bevolking van Kamperveen ging bewijst de geschiedenis.

In 1937 werden de gemeenten Grafhorst, IJsselmuiden en Wilsum op voorstel van de gedeputeerde staten van Overijssel uit het oogpunt van doelmatigheid samengevoegd. IJsselmuiden en Kampen fuseerden in 2001 zodat dit gebied nu bij de gemeente Kampen behoort.

De afbeelding 'Kaart van Hattinga 1749' betreft een uitsnede van een historische kaart. Hierop zijn Kamperveen en Wittenstein al als kernen aangegeven.

Afbeelding: Kaart van Hattinga 1749

De natuurlijke laag

De wording van dit gebied is sterk bepaald door de invloed van de IJssel, in combinatie met de getijdenwerking van de rivier en de wind. Tot in de Middeleeuwen was dit een gebied, waarin de IJssel zich met verschillende armen een weg zocht richting het Flevomeer. Het grondgebied bestond uit oeverwallen, laagveen en rivierduinen.

Aan de oever van de IJssel ter plaatse van De Zande ligt een pleistoceen dal met een zwaar kleipakket op zand. Aan de oostkant van De Zande is een gebied met overslaggronden aanwezig bestaande uit een zand en kleidek op een klei op veen ondergrond.

Kamperveen ligt ook op overslaggronden omgeven door een dekzandvlakte met een klei op veendek.

Zuideinde ligt op een dekzandrug met een afdekking van wisselende samenstelling.

Afbeelding: Hoogtelijnenkaart

Afbeelding: Bodemkaart

Op de afbeelding 'Hoogtelijnenkaart' markeren de blauwe lijnen de lagere percelen in het polderlandschap. Uit de lijnenopbouw is de verkavelingsstructuur van het polderlandschap af te lezen. De groene lijnen markeren de percelen met een hogere ligging.

De buurtschappen De Zande en Zuideinde zijn gerealiseerd op de hogere percelen. Uit de bodemkaart is af te lezen dat Zuideinde is ontstaan op podzolgronden (oranje), De Zande op kalkhoudende zandgronden (geel). Kamperveen is tot stand gekomen op zogenoemde overslaggronden (grijs) en (afzetting) deklaag die is ontstaan bij de dijkdoorbraken.

Afbeelding: Geomorfologische kaart

Afbeelding: Landschapstypen

Uit de hiervoor opgenomen afbeeldingen blijkt dat sprake is van twee landschapstypen. Uit de afbeelding 'Geomorfologische kaart' komt naar voren dat de de bebouwde kernen tot stand zijn gekomen op de hogere gronden in het polderlandschap en het rivierenlandschap. Zuideinde en Kamperveen zijn gelegen in het polderlandschap (licht paars) en buurschap De Zande is gelegen in het overgangsgebied tussen het rivierenlandschap (licht blauw) en het polderlandschap.

De laag van de agrarische cultuurlandschappen

De landschappelijke structuren zijn ontstaan in de tijd dat de ingebruikname van het landschap met name werd bepaald door de verscheidenheid in bodem, reliëf en waterhuishouding. Het gebied van Kamperveen heeft eenzelfde landschappelijke structuur.

De Zande is gegroeid aan de IJsseldijk op de kruising met de weg naar Harderwijk. Het is waarschijnlijk het einde van een veenontginning die aan de Gelderse gracht begon en doodliep op de IJssel. Gezien de wijze waarop de slagenverkaveling doorliep tot aan de IJssel (dit is op de kadastrale minuut van 1832 te zien), is het waarschijnlijk dat de IJsseldijk pas in een later stadium is aangebracht.

Evenwijdig aan de Gelderse gracht werden dijken aangelegd waaronder de Leidijk, de Hogeweg en de Venedijk. Tussen deze dijken werden de Buitenwetering en de Binnenwetering gegraven. Door de veelvuldige dijkdoorbraken ontstonden kolken naast deze dijken.

Vanaf de Hank ten noorden van De Zande groef men ook een Vaarsloot naar de Hogeweg evenwijdig aan de slagen. Op de Leidijk ontstond een nederzetting die later naar de Hogeweg is verplaatst.

In de buurt van De Zande trof men in het begin van de 19e eeuw akkers en weiden aan, terwijl de slagen in de nabijheid van de Hogeweg en de Leidijk alleen geschikt waren als hooiland.

Het gebied rond het buurtschap Zuideinde is een wat hoger gelegen slagenlandschap dat hoofdzakelijk uit weiden en akkerland bestond.

De dijken, weteringen, kolken en verkavelingssloten zijn nog grotendeels aanwezig in het landschap en vertellen de ontstaansgeschiedenis hiervan.

De veenontginning van Kamperveen is waarschijnlijk vanaf de Gelderse gracht aangelegd. Op de afbeelding 'Militaire kaart 1859' is - van links naar rechts - te zien, de Gelderse gracht, de Leidijk, de Binnenwetering, de Hogeweg, de Buitenwetering en de IJsseldijk.

Afbeelding: Militaire kaart 1859

De gebouwde laag

Kamperveen

Op de kadastrale minuut van 1832 is in de buurt van Kamperveen verspreide bebouwing te vinden die hoofdzakelijk langs de zuidwest zijde van de Hogeweg is gesitueerd. De bebouwing aan de Hogeweg komt al op de kaart van Hattinga van 1749 voor. Deze agrarische bebouwing stond op terpen die nu nog in het landschap aanwezig zijn.

Opvallend op de kadastrale minuut zijn de restanten van de kerk aan de Leidijk. Aan de Leidijk moet een buurtschap zijn geweest dat in de eerste helft van de 14e eeuw zijn kerk krijgt. Dit is de eerste kerk van Kamperveen.

In 1714 gaat de kerk door een zware storm en blikseminslag verloren, maar de kerk is in 1719 weer herbouwd. Bij de decembervloed van 1747 is deze kerk weer verwoest. Er blijft alleen een ruïne achter. Aan de Hogeweg, 1.500 m verder op dezelfde slag, werd een nieuwe kerk gebouwd bij een toen al aanwezige pastorie.

In 1838 is de kerktoren aan de Leidijk verder afgebroken, waardoor er geen bovengrondse resten van de kerk meer aanwezig zijn. De daarnaast gelegen begraafplaats werd tot 1901 gebruikt en is nog steeds aanwezig. De kerk en de pastorie aan de Hogeweg worden in de jaren '60 van de vorige eeuw vervangen door nieuwbouw. Na die tijd is daartussen nog een basisschool gebouwd. Daar tegenover is recent een woningbouwproject gerealiseerd.

De Zande

Op de kaart van Hattinga uit 1749 is voor De Zande geen noemenswaardige bebouwing te zien. De Zande heeft zich waarschijnlijk in de tweede helft van de 18e eeuw ontwikkeld.

In het begin van de 19e eeuw bestond De Zande uit 14 bebouwde percelen, hoofdzakelijk boerderijen waarvan de helft diep in de landerijen achter de dijk lagen. De andere bebouwing lag aan de Venedijk en de Spijkerboor.

De Zande telt in 1903 circa 26 woningen. Dit is gebaseerd op basis van de topografische kaart uit 1903.

In het begin van de 20e eeuw (1928) zijn de grote en karakteristieke boerderijen, De Zande 40, 42 en 44 gebouwd. In dezelfde tijd verrijzen aan de rivierzijde van de IJsseldijk enkele smalle dijkhuisjes.

Vooral in de laatste helft van de 20e eeuw is het dorp aanzienlijk uitgebreid, onder andere door een woningbouwproject uit de jaren '60 onder aan de dijk in het midden van het buurtschap.

Tussen 1903 en 1933 werd de Kamperstraatweg achter De Zande aangelegd.

Aan de IJsseldijk, op de gemeentegrens tussen Kamperveen en Zalk, lag een sluis tussen een watergang die vanaf de IJssel via een kolk landinwaarts liep. In het begin van de 20e eeuw was hier een motorgemaal aanwezig die rond 1960 zijn huidige vorm kreeg.

Op basis van de afbeelding 'Kadastrale minuut 1832 van omgeving De Zande' is te zien dat De Zande zich waarschijnlijk in de tweede helft van de 18e eeuw heeft ontwikkeld.

Afbeelding: Kadastrale minuut 1832 van omgeving De Zande

Op basis van de afbeelding 'Topografische kaart van 1933' is te zien dat de Kamperstraatweg achter De Zande is aangelegd en dat de Leidijk is onderbroken.

Afbeelding: Topografische kaart van 1933

Zuideinde

In 1596 heeft Johan Witten een 'erve' gekocht van het Heilige Geest Gasthuis te Kampen om daar een buitenhuis te bouwen. In het begin van de 19e eeuw heeft zich rond een buitenhuis op symmetrische plattegrond met omgrachting, een rechthoekig naar het noordoosten uitstrekkend landgoed met lanen ontwikkeld. Ten noorden van dit landgoed ligt een voetpad waaraan 16 boerderijen zijn gesitueerd. Grenzend aan het landgoed aan de Leidijk liggen 4 boerderijen. De kern is op de kaart van Hattinga al aangeduid.

In de tweede helft van de 19e eeuw werd bij landhuis Wittenstein een boerderij gebouwd die nu nog aanwezig is. Rond 1880 zijn de grachten van het landhuis gedempt en in 1938 werd het huis verkocht en wegens bouwvalligheid gesloopt. Op dezelfde plaats is een nieuw houten huis gebouwd.

Omstreeks 1872 werd een eenvoudig kerkje voor de gereformeerde kerk aan het Zuideinde-west opgericht. Dit kerkje is tot op heden nog aanwezig. Achter de kerk werd in het begin van de 20e eeuw een transformatiehuisje gebouwd. Zowel de kerk als het transformatiehuisje zijn karakteristieke panden.

Vooral vanaf de jaren '70 is het buurtschap aanzienlijk uitgebreid, onder andere met het nieuwbouwproject Zuideinderhof.

Op basis van de afbeelding 'Kadastrale minuut 1832 van omgeving Zuideinde' is te zien dat in het begin van de 19e eeuw rond Wittenstein een rechthoekig naar het noordoosten uitstrekkend landgoed met lanen aanwezig is.

Afbeelding: Kadastrale minuut 1832 van omgeving Zuideinde

2.2.2 Verandering

Hogeweg 45

Voor het perceel Hogeweg 45 is medewerking verleend om de realisatie van een woning mogelijk te maken. Naast de bestaande woning is een trapveldje gelegen. De bestaande woning wordt in de bebouwingsstructuur van het lint herbouwd en de nieuwe woning wordt daar aansluitend aan gerealiseerd. Voor deze ontwikkeling is recent een ruimtelijke onderbouwing opgesteld. Deze ontwikkeling is meegenomen in dit bestemmingsplan. In Bijlage 2 is de ruimtelijke onderbouwing opgenomen.

De Zande 28

Voor het perceel De Zande 28 is de gemeente in principe bereid om medewerking te verlenen voor de verbouw van het pand tot 4 casco woonstudio's/appartementen. Het betreft een functieverandering van horeca naar woningen. Om het pand geschikt te maken voor bewoning wordt het pand verbouwd. Deze verbouwing is voornamelijk inpandig en er vindt geen nieuwbouw plaats. Voor deze ontwikkeling is ook een ruimtelijke onderbouwing opgesteld. De ontwikkeling is meegenomen in dit bestemmingsplan. In Bijlage 3 is de ruimtelijke onderbouwing opgenomen.

2.2.3 Het plangebied

Kamperveen (Hogeweg)

Kamperveen is een kleine kern in het polderlandschap. De kern Kamperveen is in de volksmond ook bekend als de kern Hogeweg met de school en de kerk. Hierna wordt steeds de naam Kamperveen gebruikt.

De kern bestaat uit een kleine concentratie van woningen die qua woningomvang te klein is om te kenmerken als buurtschap.

Het oudste deel van Kamperveen is gelegen ten zuidwesten van de Hogeweg, ingeklemd tussen een natuurlijke kolk en een aangelegde kolk.

De aanwezigheid van een kerk, een verenigingsgebouw en een basisschool zorgen ervoor dat Kamperveen vanuit sociaal en maatschappelijk oogpunt een belangrijke functie vervult voor het buitengebied en De Zande.

Recent is Kamperveen uitgebreid met een aantal woningen ten noorden van de Hogeweg, hoewel het aantal woningen beperkt is, is er sprake van een verdubbeling van het aantal bebouwingseenheden.

De Hogeweg is aangelegd om het achterland te beschermen tegen het water.

De talrijke kolken langs de Hogeweg en de Venedijk bewijzen dat de dijken niet altijd bestand waren tegen het IJsselwater. Het wegenpatroon in het gebied weerspiegelt de strijd met het water. Het kronkelende verloop van de wegen met de aanliggende kolken is onlosmakelijk verbonden aan de historie van het landschap.

Er is sprake van een kleinschalig polderlandschap dat zicht kenmerkt door zijn openheid.

Karakteristiek voor Kamperveen zijn de kolken, de karakteristieke bomenstructuur en het open polderlandschap dat doorloopt en voelbaar is tot in de kern van Kamperveen.

Bij nieuwe ontwikkelingen in en rondom Kamperveen dient rekening te worden gehouden met de aanwezige landschappelijke waarden van het polderlandschap.

De afbeelding 'Luchtfoto en beelden Kamperveen' betreft een sfeerbeeld van Kamperveen met de maatschappelijke voorzieningen en het landschap.

Afbeelding: Luchtfoto en beelden Kamperveen

De Zande

De Zande kenmerkt zich door zijn ligging aan de Hank, een zijtak van de rivier de IJssel. De Zande ligt het meest oostelijk van de kernen, net aan de overkant van de Kamperstraatweg. Er wonen bijna 870 mensen.

De Zande bestaat van oorsprong uit diverse agrarische bedrijven, pas in de laatste helft van de 20e eeuw is het dorp verder uitgebreid met woningbouw.

Het dorp heeft beperkt voorzieningen en enkele bedrijven.

Afbeelding: Luchtfoto en beelden De Zande

Zuideinde

Zuideinde is gelegen in het landschappelijk- en visueel waardevol polderlandschap.

Het verkavelingspatroon dat van oudsher is ontstaan door de landontginning, is nog steeds af te lezen in het landschap en de verkavelingsstructuur. Het verkavelingspatroon kenmerkt zich door langwerpige, diepe kavels met een dicht patroon van sloten en greppels. Het landschap loopt door tot in de bebouwde kom van Zuideinde.

Vanaf diverse plekken op de Zuideinde-west is er zicht op het open polderlandschap.

De doorkijkjes naar het open polderlandschap en de aanwezige bomen en hagenstructuur, zorgen ervoor dat Zuideinde een eigen kenmerkende verkavelingsstructuur bezit.

De oorspronkelijke lintbebouwing is nog herkenbaar en afleesbaar.

Karakteristiek voor Zuideinde zijn de aanwezige (terp)boerderijen, het kerkgebouw en de vrijliggende begraafplaats.

Zuideinde bezit een laag voorzieningsniveau. De voorzieningen bestaan uit een kerk en een basisschool. Voor de overige voorzieningen is Zuideinde aangewezen op de omliggende (Gelderse) plaatsen Elburg, Oosterwolde en Oldebroek.

Bij nieuwe ontwikkelingen in en rondom Kamperveen dient rekening te worden gehouden met de aanwezige landschappelijke waarden van het polderlandschap waarbij de bebouwing van Zuideinde en het polderlandschap op elkaar reageren.

Afbeelding: Luchtfoto en beelden Zuideinde

Landgoed Wittenstein

Ten zuidoosten van de kern Zuideinde ligt het landgoed Wittenstein. Van het oorspronkelijke Engelse landschapspark, resten nog de oude lanen en de hoogopgaande beplanting. Samen met de boerderij aan de rand van het landgoed vormen deze relicten een tastbare herinnering aan dit landgoed en geven dit gebied een hoge ruimtelijke kwaliteit. Sinds 1950 valt het landgoed Wittenstein onder de Natuurschoonwet.

Het landgoed valt buiten het plangebied, maar is wel van belang geweest voor de ontstaansgeschiedenis van het gebied.