Veldwijk Noord, Middengebied

2.1 Geschiedenis van het gebied

Hengelo was tot 1868, toen Charles Stork zijn ijzer- en metaalgieterij en draaierij van Borne naar Hengelo verplaatste, een boerendorp met hier en daar een textielfabriekje. Vanuit het kleine centrum waaierden landwegen uit in het ommeland. De Twekkelerweg, Berfloweg en Langelermaatweg ontsloten de Berflo Es. Deze es is in de middeleeuwen ontstaan. Toen gingen boeren over tot intensievere bemesting en zetten zij gemeenschappelijke akkers om in permanent akkerland. Dat deden zij op plekken die niet te nat en niet te droog waren. De Berflo Es, gelegen op een lichte glooiing, was in dat opzicht ideaal. De Berflobeek en Waarbeek garandeerden een continue aan- en afvoer van water, terwijl het natte 'veld' ten oosten van de Twekkelerweg geschikt was om vee te laten grazen. De Kuipersdijk illustreert de pogingen om ook dit gebied te ontginnen. Samen met de Breemarsweg- Pruisische Veldweg vormt het een oude structuur die 'aan het centrum voorbijgaat'.

De Berflo Es speelde een bijrol in de daarop volgende industrialisering. Ten noorden van het gebied werd, vanaf 1865, een internationaal spoorwegknooppunt aangelegd. Ten westen van de wijk vlogen de fabriekscomplexen van Stork uit de grond. De Berflo Es kreeg slechts afgeleide functies toebedeeld. Het waterwingebied aan de Kuipersdijk produceerde schoon drinkwater voor de stad. Kort na de opening in 1896, vestigde de Hengelose brouwerij zich in de wijk. De brouwerij lag ingeklemd tussen de spoorlijn Hengelo-Enschede en de lokaalspoorweg Hengelo-Haaksbergen-Winterswijk. De huidige Parallelweg ligt op de plek van het vroegere tracé. Het lokaalspoor liep vervolgens achter de Twekkelerweg langs, dwars door wat nu Veldwijk Noord heet. In Veldwijk Noord is de lijn verdwenen; het AKZO-lijntje volgt ten zuiden van de Pruisische Veldweg nog altijd het historische tracé. Intussen eiste Stork alle aandacht op. Niet alleen de onderneming was een succes, maar ook Tuindorp 't Lansink zette alle andere Hengelose wijken in de schaduw. Dat is weleens ten koste gegaan van de waardering voor iets eenvoudiger vooroorlogse buurten, zoals de oude kern van Berflo Es Noord. Deze buurt bestaat uit een netwerk van no-nonsense straten, waarlangs vrijstaande of twee-onder-een-kap woningen strak in het gelid staan. De afstand tussen de woningen bedraagt vaak niet meer dan 1,0 meter, net voldoende om met een kruiwagen rondom de woning te lopen. De steegjes bleken in de praktijk van onschatbare waarde voor de ontsluiting van bedrijfjes die her en der op het achtererf ontstonden. Deze typologie is niet uniek voor de Berflo Es. De Afrikaanderbuurt heeft ongeveer dezelfde opbouw. Het is het Hengelose Type: stad en dorp op een steenworp van het centrum. Na de Tweede Wereldoorlog verliest de stedenbouw haar regionale 'fingerspitzengefühl'. Het witte dorp met haar noodwoningen op riante kavels appelleert nog aan het Twentse 'mijn huis op mijn kavel', maar de uniforme bouwblokken in de Berflo Es Zuid doen dat al een stuk minder.

De echte breuk met het verleden doet zich in Veldwijk Noord en Veldwijk Zuid voor. De jaren '50 verkaveling bestaat hier uit een herhaling van 'licht, lucht en ruimte' stempels, waarin nagenoeg identieke portieketageflats en eengezinswoningen elkaar afwisselen. Bijna alle ruimte is semiopenbaar; het aandeel 'privé' is tot een minimum teruggebracht. Hoewel Veldwijk Noord en Veldwijk Zuid op het eerste gezicht sterk op elkaar lijken, zijn er ook verschillen. Veldwijk Zuid is, net als de Berflo Es Zuid, tamelijk in zichzelf gekeerd.

Veldwijk Noord is dat niet. Het centraal gelegen Olympiaplein is ontworpen als een geste naar het sportpark aan de overzijde van de Kuipersdijk. Deze liefde bleef onbeantwoord, waardoor het plein tot op heden een ietwat onbestemd karakter heeft. De afgelopen decennia doen zich vooral in de randen van de Berflo Es grote veranderingen voor. Het landschap ten zuiden van de wijk is inmiddels een industriegebied. Het kleine sportpark aan de Kuipersdijk is uitgegroeid tot een complex met internationale betekenis. Stork maakt de weg vrij voor een Hart van Zuid. De brouwerij is vertrokken en in herontwikkeling. Tegenwoordig weet de 'oude' Berflo Es Noord een nieuw en jong publiek aan te spreken terwijl Veldwijk Noord, Veldwijk Zuid en Berflo Es Zuid in de problemen zijn geraakt. Hoewel een deel van de oude garde er nog met plezier woont, verblijven nieuwkomers er vaak kort en tegen hun zin. Dat straalt af op de voorzieningen. Het Berfloplein, Olympiaplein en Vuurdoornplein, ooit ontworpen als het levendige middelpunt van de buurt, zijn dat al lang niet meer. De gemeente en woningcorporaties zijn daarom per buurt een vernieuwingsproces gestart.

Geschiedenis van de locatie/Veldwijk Noord

Locatie

Veldwijk Noord wordt globaal begrensd door de Kuipersdijk (oostzijde), de Twekkelerweg (westzijde) de Pruisische Veldweg aan de Zuidzijde en het spoor aan de noordzijde. De wijk Veldwijk Noord is na de tweede Wereld oorlog ontworpen en gebouwd. Veldwijk Noord ligt vlak tegen het centrum, het hoofdstation en tegen de vroegere Hengelose industrie aan. De wijk zelf was ontworpen in een stempel patroon, de stempels waren ingevuld met blokken goedkope huurwoningen. Bestaande uit grondgebonden woningen, maar hoofdzakelijk middelhoogbouw; middelhoogbouw drie of vier woonlagen hoog met op de begane grond half verdiept de bergingen. De gebouwen stonden royaal in het goed ingerichte openbare gebied. Woningen geschikt voor de arbeidersklasse.

De vroegere woonwijk

Veldwijk Noord lag verstopt achter de lintbebouwing van de Twekkelerweg. Vanaf de Kuipersdijk was de wijk deels zichtbaar. Het buurtwinkel centrum lag aan de Kuipersdijk zijde, in de wijk, bijna niet zichtbaar vanaf de Kuipersdijk. Toen de wijk net voltooid was voldeed deze volledig aan de toenmalige heersende maatschappelijke opvattingen. Het waren eenvoudige, schone, hygiënische, goedkope maar kleine woningen in een luchtige (schone) omgeving. Woningen voorzien van de basisbehoeften zoals een; douche, keuken, toilet, elektra en verwarming. Maar ook niet meer dan dat. Bouwfysisch waren de woningen, zowel warmte- als geluidstechnisch, een ramp. De fysieke slijtage van de wijk, de woningen en de fysieke slijtage van het openbare gebied was enorm. De opkomst van het bezit van het gemotoriseerde vervoer voor iedereen legde een extra druk op het openbare gebied. De opkomst van de geluidstechniek, de teevee, de radio, de gettoblaster zorgde voor geluidsoverlast. De woningen konden dit fysiek niet aan.

De wijk Veldwijk Noord heeft in haar korte bestaan veel maatschappelijke veranderingen gezien en ondergaan. Op een bepaald moment was de wijk niet meer in staat om de maatschappelijke veranderingen fysiek op te vangen en kwam haar toekomst in een neerwaartse spiraal. Sloop was het resultaat.