Bestemmingsplan Dedemsvaart

2.1 Cultuurhistorische ontwikkeling

Voor het in beeld brengen van enkele cultuurhistorische ontwikkelingen binnen het plangebied is gebruikgemaakt van topografisch kaartmateriaal (bron: To-pografische Dienst). Het gaat om vier momentopnames: 1850, 1900, 1950 en 2000.

1850

Afgezien van kleine verveningen voor eigen gebruik, begon het afgraven van veen in Noord-Overijssel vrij laat, namelijk in het begin van de negentiende eeuw. Voor de afvoer van turf en de afwatering was het graven van een kanaal noodzakelijk. Op initiatief van Willem Jan Baron van Dedem werd in 1808 begonnen met het graven van het kanaal: de Dedemsvaart. In 1827 was het kanaal doorgetrokken tot Ane bij de Vecht. Door financiële problemen kwam de vervening moeizaam op gang. Uiteindelijk ging de Dedemsvaart in 1845 over in handen van de provincie Overijssel.

Opmerkelijk is dat juist ter plaatse van de huidige nederzetting Dedemsvaart het beloop van het kanaal niet de rechte, strakke opzet kent zoals dat ten westen en ten oosten van Dedemsvaart het geval is. Er is sprake van een aantal scherpe knikken in het beloop van het kanaal. Feitelijk zijn hier twee kanalen parallel aan elkaar gegraven: de zuidelijk gelegen Hoofdvaart en de ten noorden daarvan gelegen Lange Wijk. Vermoedelijk is dit het gevolg van de stagnatie die bij de vervening optrad en de afzonderlijke verveningsactiviteiten die aan het graven van het kanaal vooraf gingen.

Na 1860 namen de verveningsactiviteiten in het gebied af. In 1850 werkten er 3.500 arbeiders; in 1885 was dit aantal teruggelopen tot minder dan 350. Uit het kaartbeeld blijkt dat bebouwing uitsluitend langs de kanalen is geconcentreerd. Voor een deel zijn de afgegraven veengronden in gebruik genomen als akker- en weiland.

Circa 1850

1900

Rond 1900 zijn vrijwel alle veengronden in de directe omgeving van Dedemsvaart afgegraven. Alleen ten noordwesten en ten zuiden van Dedemsvaart worden nog gronden verveend.

Langs de Hoofdvaart en de Lange Wijk is de hoeveelheid bebouwing sterk toegenomen. Vooral in de omgeving van de Kalkwijk, die een verbinding vormt tussen beide eerdergenoemde kanalen, is de concentratie van bebouwing in het lint sterker dan elders.

Het kaartbeeld laat zien dat naast de agrarische activiteiten andere vormen van bedrijvigheid in Dedemsvaart voorkomen. De volgende bedrijven zijn aangegeven: vier scheepswerven, drie kalkovens en de kwekerij Moerheim.

Circa 1900

De doorgaande weg langs de noordzijde van de Hoofdvaart is bestraat. De weg langs de noordzijde van de Lange Wijk heeft een grind- of gruisverharding. De overige wegen zijn overwegend onverhard.

Langs de noordzijde van de Hoofdvaart loopt een stoomtramlijn.

1950

Alle veengronden zijn verdwenen. De landbouw rondom Dedemsvaart is volledig gericht op akkerbouw.

De bebouwing is verder toegenomen. Dit is vooral langs de kanalen en dwarswijken het geval. Bij de Hoofdvaart rondom de Kalkwijk tekent zich de eerste kernvorming af.

De meeste wegen zijn verhard. De doorgaande wegen lopen langs de Lange Wijk en de Hoofdvaart. Het water speelt nog steeds een rol voor het transport. De tramlijn is verdwenen.

Circa 1950

2000

De bebouwing van Dedemsvaart is sterk uitgebreid; in eerste instantie tussen de Lange Wijk en de Hoofdvaart, maar later ook ten zuiden van de Hoofdvaart. Vergeleken met de situatie in 1950 wordt een zeer groot oppervlak in gebruik genomen door stedelijke functies (wonen, werken en voorzieningen).

Bij de Rollepaal is een vrij omvangrijk bedrijventerrein tot ontwikkeling gekomen.

De landbouwgronden in de omgeving bestaan vooral uit bouwland, maar ook weilanden zijn present.

De ontsluiting van Dedemsvaart heeft grote veranderingen ondergaan. Dit betreft in de eerste plaats de aanleg van de N377. Hierdoor is het doorgaande verkeer uit Dedemsvaart verdwenen. De kanalen en wijken hebben hun transportfunctie geheel verloren. Ten behoeve van de afwatering is het Ommerkanaal doorgetrokken langs de N377.\

Circa 2000