Buitengebied Haaksbergen

4.9 Cultuurhistorie en archeologie

Op 1 januari 2012 zijn de Wet en het Besluit tot modernisering van de monumentenzorg in werking getreden. Voor de ruimtelijke ordening betekent dit een omschakeling van een objectgerichte naar omgevingsgerichte benadering. Door deze modernisering moet bij het opstellen van een bestemmingsplan meer rekening worden gehouden met cultuurhistorische waarden. Dit betekent dat naast archeologie, ook een beschrijving moet worden gegeven van de historische (steden)bouwkunde en historische geografie. Door cultuurhistorie een plek te geven in procedures op het gebied van ruimtelijke ordening wordt ook bereikt dat de aandacht niet uitsluitend uitgaat naar individuele objecten (de aangewezen monumenten), maar juist de samenhang tussen gebouwen en hun omgeving.

Op de Cultuurhistorische Atlas van de provincie Overijssel zijn de archeologische vindplaatsen, de bouwkundige monumenten en de historische landschapsstructuren opgenomen.

Archeologie

De gemeente heeft een archeologische beleidsadvieskaart laten opstellen (RAAP, juli 2009). Er kan onderscheid worden gemaakt in enerzijds archeologische waarden en anderzijds archeologische verwachtingswaarden. De eerste zijn bekend en worden op de verbeelding aangegeven en de tweede niet. Op basis van archeologische kennis en gegevens zijn drie verwachtingszones onderscheiden. Hierbij is sprake van verschillen in de dichtheid waarin archeologische resten voorkomen. Voor de ligging van deze verwachtingszones wordt verwezen naar Bijlage 11 Archeologische verwachtingskaart.

In het plangebied liggen enkele archeologische monumenten in gebieden die zijn aangewezen als "hoge archeologische verwachtingswaarde". Voor deze gronden is een dubbelbestemming opgenomen. Voor deze gronden geldt, naast de andere opgenomen bestemmingen, een beschermingsregeling voor de aanwezige archeologische waarden.

Historische (steden)bouwkundige waarden

In het plangebied bevindt zich een aantal karakteristieke historische panden. Het betreft hier voornamelijk boerderijen, welke zijn aangewezen als rijks- of gemeentelijk monument. Een adressenlijst van deze monumenten is opgenomen in Bijlage 12 Monumentenlijst. De bescherming van monumenten geschiedt op basis van de Monumentenwet, de Monumentenverordening, de regeling van de Woningwet en de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo).

In het plangebied liggen landgoederen, met daarbij een aantal hectaren bos en uit agrarische gronden. De landgoederen variëren in omvang en toegankelijkheid. De bestaande landgoederen worden positief bestemd. Zie hiervoor paragraaf 5.10.

In Twente waren oale schöppen en schaapskooien belangrijke kenmerkende bebouwing bij boerderijen voor 1930. Oale schöppen en schaapskooien die overgebleven zijn in de gemeente Haaksbergen kunnen worden aangemerkt als belangrijke cultuurhistorische elementen voor het landschap in Twente. De opzet bij het project Streekeigen Huis en Erf van Landschap Overijssel is om typisch Twentse elementen te behouden. De gemeente wil de eigen culturele identiteit van het Twentse landschap behouden om vooral de bestaande oale schöppen en schaapskooien in het bestemmingsplan te behouden voor het nageslacht. Bij herinrichting van erven bij boerderijen verdwijnen met name oale schöppen en schaapskooien. Voornamelijk bij hobbymatige boerderijtjes bestaat er behoefte om meer ruimte voor onderkomens van dieren die hobbymatig worden gehouden, zoals schapen, paarden et cetera. Door bestaande oale schöppen en schaapskooien te verplaatsen naar percelen van voormalige agrarische bedrijven die als burgerwoning (bestemming "Wonen") in het voorliggende bestemmingsplan zijn bestemd, kan een win-winsituatie ontstaan. Hiervoor is een wijzigingsbevoegdheid opgenomen. De aard en omvang van de oale schöppen en schaapskooien dient gelijk te blijven. De oppervlakte van de oale schöppen en schaapskooien telt niet mee voor de maximale oppervlakte aan bijbehorende bouwwerken bij de woning. De gemeente zal hiervoor een inventarisatie maken van de bestaande oale schöppen en schaapskooien in het buitengebied.

Historische geografie

De bewoningsgeschiedenis van het grondgebied van de gemeente Haaksbergen van vóór de Middeleeuwen is nog zeer onvolledig. Vaststaat dat het gebied door de eeuwen heen voortdurend bewoond is geweest. Vanaf de Late Middeleeuwen (1.000 -1.500 na Christus) zijn de eerste landbouwnederzettingen ontstaan. Dit geldt met name voor het oostelijk deel van de gemeente, en dan vooral in de omgeving van Buurse waar de bewoningssporen zich concentreren. De hooggelegen gronden langs de Buurserbeek hebben van oudsher bewoners aangetrokken. Omdat de meeste hooggelegen gronden in dit gebied als bouwland in gebruik werden genomen en bedekt raakten met een dik esdek, zijn veel archeologische sporen vooralsnog aan het oog onttrokken.

Bij een aantal bestemmingen is een "omgevingsvergunning voor het uitvoeren van werken, geen bouwwerk zijnde, of van werkzaamheden" (voorheen: aanlegvergunning) opgenomen, om bijvoorbeeld landschappelijke en/of cultuurhistorische waarden veilig te stellen. Ook kunnen B&W via de nadere eisen regeling eisen stellen aan de plaats en afmeting van de bebouwing, onder andere ten behoeve van de cultuurhistorische waarden zoals die ter plaatse voorkomen.