Pesse, deelplan uitbreiding woningbouw 2011

2.3 Ruimtelijke structuur Pesse

2.3.1 Ontstaansgeschiedenis en bebouwing

Pesse wordt al in 1141 genoemd als Petthe, waarin het begrip peth (=moeras) is verwerkt. In de vroege middeleeuwen moet het, liggend in het midden van een veenmoeras, een behoorlijke nederzetting zijn geweest van eigenerfde boeren. In de veertiende eeuw heeft Pesse op de hoogte Bultinge een eigen kapel en in 1612 heeft Pesse al een eigen school. In 1672 roven soldaten van de bisschop van Munster de klok uit de kapel. Het kerkgebouw komt daarna in verval en wordt afgebroken. Twee eeuwen lang gaan de Pessenaren naar de kerk in Ruinen. Pas in 1870 krijgt Pesse de huidige Hervormde kerk.

Bij de aanleg van Rijksweg A28 in 1956 kwam een 8000 jaar oude boomkano voor de dag, die het predicaat ' oudste boot ter wereld' heeft gekregen. De boot is gedateerd rond 6500 voor Christus. Naast deze boot zijn er in Pesse nog meer sporen van vroegere bewoning gevonden, waaronder huisplattegronden van boerderijen uit de bronstijd, de ijzertijd en de vroege middeleeuwen tot het jaar 1000. De meeste van deze vondsten zijn gedaan ten zuiden van de huidige weg de Oostering in Pesse. Bij deze opgravingen zijn ook resten naar boven gekomen van een neolithisch grafveld. Van dit prehistorische verleden is buiten het dorp nog iets te zien; ten westen van de Boerenveensche Plassen ligt nog een grafheuvel (brandheuvel) uit de ijzertijd/romeinse tijd.

De kern van het huidige dorp Pesse heeft zich ontwikkeld op het kruispunt van de wegen, die drie nederzettingen met elkaar verbonden te weten Eursinge, Oostering en het oude Pesse (gelegen iets ten noorden van het Oude Erf).

De nederzettingen Eursinge en Oud Pesse worden in de huidige situatie door Rijksweg A28 afgesneden van de overige delen van het geheel. Dit geldt tevens voor de samenhang die er van oorsprong bestond tussen Eursinge, Oostinge en Pesse. Door nieuwbouw is het gebied tussen deze esdorpen opgevuld en vallen Oud Pesse en Eursinge buiten het geheel.

Het centrum van Pesse lag rond 1850 ongeveer 500 meter zuidelijker ten opzichte van de huidige kom. De kern lag toen rond de splitsing van de Dorpsstraat en de weg naar Echten. De vroegere kern is nu in het midden doorsneden door Rijksweg A28. Oostering was in die tijd een dorp van dezelfde omvang als het toenmalige Pesse. Het centrum van Oostering was gelegen aan de oostzijde van het huidige sportterrein, op de splitsing van de Oostering en de Kampiepensweg. Rond 1900 versmolten de in cultuur gebrachte weidegronden en esgronden van Eursinge, Oostering en Pesse met elkaar. De drie dorpen vormden een eiland van landbouw en bebouwing te midden van de woeste gronden van het Ruiner- en Pesserveld. Tussen Pesse en Eursinge overheersten vooral de bouwlanden en overhoekbosjes. Ten zuiden van Pesse domineerden vooral de weidegronden met een dicht patroon van houtwallen.

Het huidige dorp bestaat dus schematisch gezien uit drie oude esdorpen met in het midden een tamelijk lineair opgezette kern. Het dorpscentrum van Pesse bestaat uit bebouwing aan weerszijden van de doorgaande weg door het dorp. De bebouwing stamt uit verschillende perioden en laat het proces van verdichting zien door de jaren heen. De bebouwing heeft een sobere en eenvoudige uitstraling en staat doorgaans op korte afstand van elkaar. Door de eenvoudige verschijningsvorm van de bebouwing wordt mede het dorpse karakter benadrukt.

Afbeelding 3: Historisch kaartmateriaal Pesse

2.3.2 Landschap

Het landschap in de omgeving van Pesse moet gerekend worden tot het esdorpenlandschap. Het esdorpenlandschap is een agrarisch cultuurlandschap ten voeten uit. De onderdelen binnen dit type landschap leveren vanouds een scala aan beelden op, variërend van kleine besloten ruimtes in en rond de dorpen tot gebieden van formaat als de open veld- en heideontginningen en de boscomplexen. In landschappelijk opzicht zijn de grenzen tussen de verschillende componenten momenteel aan het vervagen.

In de onmiddellijke omgeving van het dorp is de ruimtelijke opbouw van het landschap sterk verstoord door Rijksweg A28 met de bijbehorende op- en afritten en de daarop aansluitende wegen. Behalve het landschap is ook de stedenbouwkundige structuur van het dorp en de onderlinge relatie verstoord.

Als karakteristieke elementen van het oorspronkelijke landschapstype en de 20e eeuwse veranderingen hierop zijn in de omgeving van Pesse nog aanwezig de Pesser esch ten westen van het dorp, de Kleine esch in oostelijke richting (bij Oostering), de madelanden ten zuiden van Pesse en in het ten noorden/noordwesten van het dorp gelegen stroomdal van de Laak, welk gebied een hoge landschappelijke en natuurwetenschappelijke waarde heeft.

Bij de Laak is de parcellering het meest kleinschalig en hier is tevens de meeste begroeiing zichtbaar. De laagte van het stroomdal is visueel duidelijk waarneembaar, waarbij tevens opvalt dat de huidige bebouwing van Pesse op een bolling (es) in het landschap staat.

Voorts komen in alle richtingen heideontginningen (Nuilerveld, Pesserveld, Ruinerveld), boscomplexen en heiderestanten voor.

2.3.3 Ontsluiting

De ontsluitingsstructuur rond Pesse was kleinschalig en passend bij het formaat van het landschap. De hoofdontsluiting bestond uit de huidige wegen, zoals Hoogeveenseweg, Dorpsstraat, Beilerstraat, Oostering, Eursinge en Kraloerweg. Bij de voormalige nederzetting Eursinge was een knooppunt van wegen uit de richtingen Beilen, Dwingeloo en Ruinen. Bij de aanleg van Rijksweg A28 in 1956 is dit gecontinueerd door ter plaatse op- en afritten aan te leggen. Voor de ontsluitingen van de woongebieden is aangesloten bij de Dorpsstraat en de Oostering.