Nieuw-Amsterdam en Veenoord

4.4 Groenstructuur

4.4.1 Hoofdgroenstructuur

De huidige groenstructuur

De huidige groenstructuur is gebaseerd op twee peilers met ieder eigen karakteristieken.

De eerste peiler is de historische wegen en kavelstructuur. Langs deze wegen betreft het is de groenstructuur lineair van karakter en betreft een bomenrij, langs één of beide zijden van de weg. Een aantal van deze historische wegen behoort nog steeds tot de huidige hoofdgroenstructuur. Hiervan zijn de Verlengde Hoogveensche Vaart en Zijtak de twee belangrijkste.

Figuur: Historische wegen en kavelstructuur

De tweede peiler is in de loop van de vorige eeuw ontstaan door de bouw van buurtjes met ieder een eigen groenstructuur. Deze groenstructuren sluiten vaak aan bij de stedenbouwkundige tijdgeest c.q. 'groenmode' van het moment dat deze buurtjes werden gebouwd. Afhankelijk van de tijdsperiode zijn deze groenstructuren al dan niet lineair van aard.

Hoofdgroenstructuur
De hoofdgroenstructuur bestaat uit het groen langs verbindingswegen en ontsluitingswegen. Het merendeel van de hoofdgroenstructuur bestaat uit bomenrijen langs historische ontginningswegen en kavelgrenzen. De Jagerslaan en Ringlaan hebben een hoofdgroenstructuur die is ontstaan tijdens de bouw van de aanpalende buurten in de jaren '60 - '70 van de vorige eeuw. Hoewel de Karel Palmstraat een ontsluitingsweg is, wordt deze stedenbouwkundige hoofdstructuur niet ondersteund door de groenstructuur.

Figuur: Hoofdgroenstructuur

Hoofdgroenstructuur verbindingswegen

De belangrijkste hoofdstructuurlijn is de Verlengde Hoogeveensche Vaart met de wegen Vaart NZ en Vaart ZZ. De Vaart NZ wordt aan de kanaalzijde begeleid door een beukenrij. Richting Klazienaveen, na de brug bij Zijtak is her en der sprake van uitval van beuken waardoor het monumentale karakter wat heeft ingeboet. Aan de bebouwingszijde van Vaart NZ staan verspreid eiken, moeraseiken en prunussen al dan niet in onderbeplanting.

Ter hoogte van het winkelgebied wordt de kanaalzijde van Vaart ZZ begeleid door verspreid staande moeraseiken in een grasberm. Doordat de afstand tussen de bomen soms erg groot is, is de doorgaande structuur en daarmee de historische monumentaliteit aangetast. Aan de bebouwingszijde staan hier veldesdoorns en eiken al dan niet in haagblokken. Het centrum, bij de recente nieuwbouw. is onbeplant.

Richting Klazienaveen, na de brug bij Zijtak, wordt de Vaart ZZ aan de kanaalzijde begeleid door een, gedeeltelijk nieuw aangeplante, rij eiken. Hier is wel sprake van een doorgaande structuur.

Vaart NZ; beide zijden beplant Vaart ZZ; kanaalzijde her en der moeraseik

De tweede hoofdstructuurlijn betreft Zijtak met aanpalende wegen Zijtak OZ en Zijtak WZ. De bomenrijen, voornamelijk eik, langs zowel de kanaalzijde als bebouwingszijde van Vaart OZ en Vaart WZ zorgen voor een lommerrijk en monumentaal karakter.

Zijtak OZ; eik langs beide zijden weg Zijtak OZ en WZ; beide monumentaal

Hoofdgroenstructuur; ontsluitingswegen

Enkele historische ontginningsstructuren zijn nog steeds ontsluitingswegen. Het merendeel van deze wegen kennen nog de historisch karakteristieke lineaire structuur met bomen langs de weg. Het betreft de Nieuwe Weg in Veenoord (eik langs oostzijde weg), de Schooldijk op de grens Veenoord - Nieuw Amsterdam (eik beide zijden weg met op enkele plaatsen uitval) en de Middenweg ten zuiden van de Landschapsweg (eik westzijde weg). Daarnaast zijn de oost - west gerichte Landschapsweg (beuk beide zijden weg), Dreef (els één zijde weg) en de Eikenlaan (verschillende rijen eiken) historische ontginningslijnen met nog de karakteristieke lineaire bomenstructuur. De Zwarteweg, een historische ontsluitingsweg, kent geen openbaar groen. Het beeld wordt hier bepaald door privégroen.

Spoordijk; eiken beide zijden weg Middenweg ten zuiden Landschapsweg; eik westzijde weg

De Ringlaan is door de bouw van nieuwe buurten getransformeerd van een voornamelijk onbeplante weg richting kalkovens tot de huidige brede parkachtige ontsluitingsweg met boomweides met rijen en groepen esdoorns in gras. De bollen in het gras zorgen in het voorjaar voor kleur en versterken de eenheid van het beplantingsbeeld.

Ringlaan begeleid door boomweides Jagerslaan boomweides en -rijen

De licht slingerende Jagerslaan is een, bij de bouw van de buurt in de jaren '60 en '70 van de vorige eeuw, aangelegde ontsluitingsweg. Een parkachtige groenstructuur met boomgroepen en (verspringende) rijen van esdoorns in gras begeleiden deze weg en de daaraan gelegen parkeerhavens. Deze parkachtige hoofdstructuur is verweven met en gaat over in het buurtgroen met speelweides en andere groene nevenruimtes.

Figuur: Groenstructuur en dorpsuitbreiding

Hoofdgroenstructuur; overig

Ten noorden van de Verlengde Hoogeveensche Vaart is een gedeelte van de historisch waardevolle Herendijk (beide zijden eik) een ontsluitingsweg voor de nieuwbouwbuurt Noorderwerf. In Noorderwerf zelf zijn Aak en Verlengde ekelenbergstraat de hoofdontsluitingswegen met ieder een dubbele rij bomen één zijde van de weg.

Omdat de monumentale Vaartweg (beide zijden eik) een historisch waardevolle groenstructuur is, wordt zij tot de hoofdstructuur gerekend. Datzelfde geldt voor het Dommerskanaal.

Nevengroenstructuur

De nevengroenstructuur bestaat voornamelijk uit het groen dat is aangeplant bij de bouw van de buurtjes in de loop van de vorige en deze eeuw.

Zo heeft 'tuindorp' in Nieuw-Amsterdam, het buurtje dat voor de jaren '30 is gebouwd, een met hagen omzoomd groen 'hofje' waar de huizen omheen zijn gesitueerd.

Het groen in het buurtje in Veenoord dat in de periode 1955 - 1965 is gebouwd bestaat uit wegbegeleidende rijen bomen in een grasberm; beuk, kastanje en berk langs respectievelijk de Beukenstraat, Kastanjestraat en Berkenstraat. Prunussen en esdoorns langs de Middenweg en Dennenstraat.

Datzelfde geldt voor het gedeelte van de Sportlaan dat in de jaren '50 is gebouwd. Hier staan, recentelijk gedeeltelijk nieuw aangeplante, berken in een grasberm.

Karakteristiek voor de jaren '60 tot halverwege de jaren '70 zijn boomweides met boomgroepen en rijen bomen in gras. Deze zijn veelal gesitueerd bij de parkeerhavens langs de ontsluitingswegen, langs de speelveldjes tussen de woonblokken en soms langs de voetpaden naar en achter de woonblokken. Verhoudingsgewijs is het groen bij de woonblokken aan de Jagerslaan ruimer bemeten dan in de overige buurtjes uit die periode. Reden is dat de Jagerslaan zelf een hoofdstructuur is en dat deze groenstructuur overgaat in de nevenstructuur bij de woonblokken.

Kenmerkend voor de periode 1975 - 1985 is het relatief geringe aandeel van het openbaar groen. Het beeld in deze buurten wordt voornamelijk bepaald door privégroen.

Na 1985 wordt de beplanting gekarakteriseerd door óf wel óf geen wegbegeleidende beplanting. Dit betekent dat, indien er sprake is van wegbegeleiding, er een enkele of dubbele rij bomen staat in een ruim plantvak (gras of sierbeplanting). Deze plantvakken zijn duidelijk ruimer bemeten dan de grasbermen uit voorgaande periodes. In smallere straten zijn geen wegbegeleidende bomenrijen aangeplant. Soms staat hier één of enkele bomen in de straat. Karakteristiek voor de periode na 1985 is ook dat vaker water wordt gebruikt in het openbaar groen. Voorbeelden hiervan zijn te vinden in het buurtje Noorderwerf in het noorden en bij Doorsteek in het zuiden van het dorp. Ook lijkt het dat meer dan in het verleden rekening wordt gehouden met bestaande c.q. historische structuren. De bosstrook in Noorderwerf en de bomenrijen bij de nieuwbouw langs de Landschapsweg en Spoordijk in het zuiden van het dorp zijn hier voorbeelden van.

Recreatief en overig groen

In Veenoord, in de hoek Verlengde Hoogeveensche Vaart en de spoorlijn, is een sportterrein ingericht. Daarnaast kent Nieuw-Amsterdam - Veenoord twee begraafplaatsen, één midden in Nieuw-Amsterdam en één ten zuidwesten van Veenoord.

4.4.2 Beleidskader

Provinciaal beleid

De Nota Herinrichting Deelgebied Emmen (januari 1992) schetst de volgende gewenste ontwikkelingen die van belang zijn voor de groenstructuur van Nieuw-Amsterdam - Veenoord:

"In samenhang met de reconstructie van wegen of de aanleg van fietspaden zullen langs een aantal kwartaire wegen bermbeplantingen worden aangebracht, waarbij de verbreding van de berm voor dit doel noodzakelijk is". In de tabel 'Aan te brengen bermbeplanting op te verbreden bermen' noemt de Nota o.a. Nieuw-Amsterdam - Klazienaveen (pag. 48).

"Langs een aantal wegen zal op de bestaande bermen een beplanting worden aangebracht ter versterking van de landschappelijke structuur. Deze voorzieningen zijn op de kaart met open groene cirkeltjes aangegeven" In de tabel 'Aan te brengen bermbeplanting op bestaande bermen wordt o.a. genoemd Verl. Hoogeveensche Vaart (pag. 53).

De kaart van het herinrichtingsplan geeft voor de volgende wegen c.q. kanalen in de omgeving Nieuw Amsterdam - Veenoord 'te handhaven boombeplanting weer (weergegeven met dichte groene cirkeltjes)': Vaart NZ, Vaart ZZ, Zijtak, Herendijk, De Afslag, Marchienewijk, Dikke Wijk en Dommerskanaal. Onder de categorie 'te handhaven bos/beplanting' vallen: het bosje in het buurtje Noorderwerf en het bos ten oosten van dit buurtje, stroken beplanting bij Zandgat en het bosje bij de zuiveringsinstallatie ten oosten van Zijtak.

De provincie ontwikkelt een Cultuur Historische Waardenkaart (CHW), inclusief de waardering van de cultuurhistorische structuren en elementen. De CHW is nog niet gepubliceerd. Dit betekent dat de provinciale weging niet is meegenomen in de gemeentelijke visie op de groenstructuur.

Gemeentelijk beleid

Het voorontwerp Structuurvisie 2020 schetst de ruimtelijke structuur aan de hand van een aantal hoofdthema's, waaronder het versterken van de landschapsstructuur. Twee elementen waarop wordt ingezet is van toepassing op het gebied rond Nieuw-Amsterdam - Veenoord. De eerste is: "Versterken herkenbaarheid kanalenstructuur: het veenkoloniale gedeelte van de gemeente bestaat uit grote open ruimtes afgewisseld door linten. Het is de opgave van de gemeente deze linten verder te versterken (dubbele bomenrijen) en de openheid te waarborgen (pag. 3 voorontwerp).

Het tweede element waarop wordt ingezet is: "Herstel Beekdalen: Een karakteristiek en structurerend element zijn de beekdalen van het Schoonebeekerdiep, de Sleenerstroom/Buma Marchienawijk, de Runde en Valtherbeek. Behoud en herstel van landschappelijke en natuurlijke waarden, in combinatie met de vergroting van de waterbergende functie en waterkwaliteit staan hier voorop. Recreatief medegebruik krijgen hierbij een plek" (pag. 3 voorontwerp)

In het kader van het Uitvoeringsprogramma Structuurvisie is een Ruimtelijke Waardenkaart ontwikkeld. De Ruimtelijke Waardenkaart schetst de volgende gewenste ontwikkelingen die van belang zijn voor de groenstructuur van Nieuw-Amsterdam - Veenoord:

• Eén van de ruimtelijke aspecten is monumentale kanaal- & laanbeplanting. Hieronder vallen de Verlengde Hoogeveensche Vaart, Dommerskanaal en Stieltjeskanaal (pag. 78).
• Hoofdstuk 8 geeft de strategie per deelgebied weer. Onder het kopje 'Versterken' zijn de volgende elementen voor Nieuw-Amsterdam - Veenoord van belang:
• "Herkenbaarheid van de kanalen door, waar deze achter struweelbeplanting schuil gaan, deze ruimtelijk weer open te maken". (pag 89)
• "De monumentaliteit van de kanalen door herstel of integrale verjonging van kanaalbeplanting". (pag 89)

4.4.3 Monumentale bomen

Op de monumentale bomenlijst staan alle bomen binnen de gemeente die een beschermde status hebben. Ook worden deze monumentale bomen opgenomen in een lijst met betrekking tot publiekrechtelijke beperkingen. Dit betekent dat wanneer er een monumentale boom bij een pand staat, deze ook na wisseling van eigenaar de monumentale status behoudt.

In het plangebied zijn diverse bomen (87) aangewezen als beschermd monumentale boom.

• Ter hoogte van Zijtak WZ 125 , 63 bomen
• Ter hoogte van de Van Goghstraat 39, 21 bomen
• Ter hoogte van Vaart NZ 78, 1 boom (groene beuk)
• Ter hoogte van Vaart 87, 2 bomen (rode beuk)

4.4.4 Wensbeeld/Aanbevelingen

Een uitgangspunt ten aanzien van de hoofdgroenstructuur is dat het een doorgaande structuur is. Ten tweede dienen boomgroottes te worden gekoppeld aan de belangrijkheid van de structuur. In het geval van een hoofdstructuur houdt dit het gebruik van bomen van de 1e grootte in en dan bij voorkeur het gebruik van cultuurhistorisch materiaal zoals de eik, beuk en linde.

De bomenrij(en) langs de kanalen Verlengde Hoogeveensche Vaart en Zijtak zijn beeldbepalend, cultuurhistorisch waardevol en zorgen voor een monumentaal karakter dat behouden dient te worden. Datzelfde geldt voor boombeplanting langs de volgende historische kanalen en wegen:

• de noord - zuid gerichte Nieuwe Weg, Spoordijk, Ermemarkeweg, Middenweg ten zuiden van de Landschapsweg en de Vaartweg
• de oost - west gerichte Eikenlaan, Dreef en Landschapsweg.
• de Herendijk en De Afslag in het noorden van het dorp.
• Dommerskanaal en Stieltjeskanaal

Toekomstig beheer dient er op gericht te zijn om deze hoofdstructuurlijnen helder te houden en niet te laten vervagen door uitval c.q. aanplant van verschillende soorten bomen. Een eenduidige, heldere lijnstructuur staat hier voorop. Vooral de eenheid van de beplanting aan de hoofdstructuurlijn Verlengde Hoogeveensche Vaart verdient de aandacht.

De bomenrij van eiken langs het Dommerskanaal wordt vervaagd door de aanwezige opslag. Toekomstig beheer dient er op gericht te zijn om deze structuurlijn helder te houden en niet te laten vervagen door opslag. Datzelfde geldt voor het kruispunt Verlengde Hoogeveensche Vaart - Zijtak waar opslag is ontstaan.

De nevengroenstructuur is in Veenoord helder. De buurtjes, gebouwd in verschillende tijdsperiodes hebben ieder hun eigen groenstructuur. Omdat de noord-zuid gerichte historische Middenweg geen ontsluitingsweg (meer) is, is hier geen rommelig beeld ontstaan. De Middenweg is als het ware gesplitst in drie, qua karakter verschillende, buurtwegen waarvan alleen de naam, Middenweg, hetzelfde is.

Deze helderheid geldt niet voor de twee ontsluitingwegen in Nieuw Amsterdam, de Wijkstraat en de Sportlaan. Door de bouw van verschillende buurtjes tussen de historische linten is een opeenstapeling van verschillende groenstructuren ontstaan, waardoor het beeld in noord-zuid richting niet meer eenduidig is. Mogelijke toekomstige herinrichtingen bieden kansen voor herstel van de eenduidigheid van de groenstructuur van deze twee ontsluitingswegen.

Verl. Hoogeveensche Vaart; vooral aan zuidzijde doorgaande structuur en monumentaliteit verdwenen