Bestemmingsplan Steendam

2.2 Historische ontwikkeling

2.2.1 Gemeente

De gemeente Slochteren beslaat een groot deel van de streek 'Duurswold'. Het Duurswold heeft zijn naam te danken aan het karakter dat het vroeger bezat. Er was sprake van lage gronden waarop struiken en bomen elkaar afwisselden. Het gebied werd ook wel de Zevenwolden genoemd, naar de zeven concentraties die op de zandrug waren ontstaan. De streek behoort tot de laagste delen van de provincie. Vroeger stroomde het water van de hogere klei- en zandgronden hier naar toe en ontstonden er meren. Het huidige Schildmeer is hiervan nog een overblijfsel. Bewoning ontstond op de hogere, drogere zandrug in het Duurswold. Het huidige bewoningspatroon is nog steeds op deze rug, die loopt van Ruischerbrug (via Harkstede, Slochteren en Siddeburen) naar Wagenborgen, gesitueerd. Door deze concentratie van bewoning heeft een groot deel van het buitengebied een open karakter zonder grotere bebouwingsclusters. In linten is een groot deel van het overige buitengebied onbebouwd gebleven. Buiten deze lintbebouwing liggen slechts enkele bebouwingsconcentraties, waaronder Overschild en Tjuchem.

2.2.2 Steendam

Tussen Appingedam en Siddeburen ligt aan de Damsterweg het dorp Steendam, een belangrijk watersport- en recreatiecentrum aan het Schildmeer. Het Schildmeer was een deel van het Woldjermeer. Door dit merengebied liep de weg, die vroeger iets westelijker moet hebben gelegen, ongeveer naast de Schipsloot. Een strook grond ten oosten deze sloot heet nu nog Oudeweg. Ter hoogte van Steendam is de weg zo drassig geweest, dat men hier een stenen dam heeft aangelegd. Vermoedelijk is hierdoor de naam Steendam ontstaan.

Het Schildmeer en de omringende polders maken deel uit van het overgangsgebied
tussen de dekzandgronden en de zeekleigronden. Hierdoor is er in tegenstelling
tot de beide andere gebiedsdelen minder sprake van een uitgesproken historische
of landschappelijke karakteristiek. Deze ‘lage landen’ zijn ontgonnen in de 18e eeuw, daarvoor was het een grillig en moeilijk toegankelijk gebied. Het Schildmeer was aan de zuidzijde groter en lag dichter bij Hellum. Vanaf Siddeburen liep een
weg langs het meer naar Appingedam. Steendam staat dan nog niet op kaarten
aangegeven, wel het buurtschap Lasquert (tegenwoordig Laskwerd).

Omgeving Steendam omstreeks 1690 (kaart door Ludolpho Tjarda van Starkenborgh).

Door de hogere ligging werden de gebieden met zandgronden als eerste bewoond. Tot in de19e eeuw stond het gebied nog onder invloed van de zee. In de gebieden tussen het dekzand en de zeeklei bevonden zich oorspronkelijk meerdere maren en meren: natuurlijke laagten in het veenmoeras die zich hebben gevuld met smeltwater (andijs) en regenwater zoals het Hoeksmeer, Schildmeer, Meedhuizermeer en Opwijdermeren. Via de maren brak het water regelmatig tot ver in het land.

Nog op 17e eeuwse kaarten wordt het plangebied omschreven als ‘Duirswolster
lage landen’. Veendijken als de Grouwedijk en Groenedijk hielden de ontgonnen gebieden droog.

Bron: structuurvisie gemeente Slochteren

Vanaf de 17e eeuw werd begonnen met de ontginning van het gebied. De afwatering van het veengebied gebeurde via nieuw gegraven kanalen (zoals het afwaterings- kanaal van Duurswold). Enkele meren vielen hierdoor zelfs droog. Van de 17e eeuw tot en met de 20e eeuw werd veen gewonnen en werd het gebied omgezet in landbouwgrond. Door de ontginning en ontwatering zakte het gebied enkele meters. Ook werd de vorm van het Schildmeer anders.

Steendam in 1830

Rond 1830 is het dorp Steendam voor het eerst te zien op landkaarten. Het dorp bestaat dan uit een kleine groep huizen. Vanaf 1900 ontwikkelde zich in Steendam de zeilsport. Ook daarvoor werd er al gezeild op het Schildmeer. Kleischippers, die wierdegrond vervoerden van ’t Hogeland naar de Woldstreek lagen bij slecht weer vaak te wachten in de Groeve, Steendam en achter in ’t Schild. Wanneer het weer opklaarde, maakten zij er een wedstrijd van om als eerste de overkant te bereiken. Steendam groeide uit tot een watersportcentrum. Omstreeks 1933 verscheen op het meer de 16 m2-klasse. De zeilsport werd steeds meer een volkssport. De zeilvereniging Steendam ging in mei 1942 samen met vereniging “’t Olle Schild”. Sindsdien is er sprake van Zeilvereniging Olle Schild-Steendam. Sedert 1945 zorgt deze vereniging voor de Schildweek, een jaarlijks terugkerend zeilevenement.