Bestemmingsplan Beijum

2.1 Ruimtelijke structuur

2.1.1 De (huidige) ruimtelijk - functionele structuur

2.1.1.1 Ontstaan van de wijk

Begin jaren zeventig van de vorige eeuw werden de nieuwbouwwijken, die gebouwd waren tussen de Tweede Wereldoorlog en circa 1970, met hun strakke stratenpatronen, het weinige groen, de vele hoogbouw en de overvloedige ruimte voor het autoverkeer steeds minder gewaardeerd. Men raakte ervan overtuigd, dat een goed leefmilieu om een grote variatie aan woonmogelijkheden vroeg, zowel in vormgeving als in prijs en woningtype. In de stad Groningen werd deze nieuwe opvatting voor het eerst zichtbaar in Lewenborg. Daar werd in de laagbouwgebieden de woonerfgedachte geïntroduceerd, waarbij doorgaand verkeer om kleine woonbuurten werd geleid en een groene omgeving werd gecreëerd. In Beijum werd op deze gedachte voortgeborduurd. Beijum werd een tuinstad met als motto veelvormigheid.

Deze veelvormigheid kreeg kleur in onder andere de verschillende woonvormen naast de traditionele eengezinswoning. Er werden twee Centraal Wonen projecten gerealiseerd en ouderenhuisvesting met een grote mate van zelfbeheer. Ook werden veel woningen voor één- en tweepersoonshuishoudens gebouwd. Maar het grootst is de veelvormigheid toch wel in de stedenbouwkundige opzet en de architectuur. Hoogbouw ontbreekt in de wijk, die in de vorm van 13 deelplannen, vlekken, is samengesteld. De vlekken worden ontsloten door één grote weg, de Amkemaheerd/Emingaheerd, die als een lus door de wijk loopt. Voetgangers en fietsers verplaatsen zich via aparte routes. Samen met veel groen en speelgelegenheid gaat de wijk zo de concurrentie met het platteland aan. De vlekken hebben elk een eigen karakter, doordat ze door afzonderlijke architecten zijn ontworpen. Paden en straten lopen kronkelig en bochtig door de wijk, waardoor elk 'hoekje om' een verrassing is.

Amkemaheerd en Emingaheerd

In de laatste periode van de realisatie van Beijum vond opnieuw een omslag plaats in het denken over de stedelijke nieuwbouwwijk. Het laatste stuk van de wijk, de Wibenaheerd, kreeg een veel strakkere stedenbouwkundige en architectonische vorm. Verreweg het grootste deel van Beijum is echter gebouwd op de principes van de veelvormigheid. Dat heeft een woonmilieu opgeleverd dat soms, vooral voor de bezoeker, verwarring wekt, maar waarin het over het algemeen goed wonen is.

2.1.1.2 Bestaande structuren en elementen als stedenbouwkundige dragers

Beijum is gebouwd op het grondgebied van de gelijknamige voormalige agrarische streek, waarvan de oorspronkelijke Beijumerweg de wijk doorkruist. Deze weg is nu grotendeels een vrijliggende fietsroute vanuit het noorden tot het hart van de wijk en van daaruit afbuigend in westelijke richting. De Beijumerweg geeft aan de noordzijde, via Zuidwolde (dit deel is overigens ook voor autoverkeer toegankelijk), aansluiting op het platteland van midden- en noord-Groningen, in westelijke richting op de hoofdfietsroutes naar de binnenstad en aan de zuidzijde - middels een verlenging: het Koerspad - op de route naar Lewenborg. De wijk beschikt daarmee over een in hoge mate vrijliggend stelsel van fietspaden, dat verder verfijnd is tussen de verschillende woonbuurten.

Bij de opzet van de wijk is getracht het karakter van de oorspronkelijke Beijumerweg zoveel mogelijk te behouden, inclusief de boerderijen die aan deze voormalige landweg liggen. Dat laatste is maar gedeeltelijk gelukt. Eén boerderij heeft moeten wijken voor nieuwbouw van een kindercentrum en nieuwe huisvesting van een aantal wijkgezondheidsvoorzieningen. Een andere boerderij is in 1992 door brand verloren gegaan. Op Nieuwjaarsdag 2003 brandde een deel van de boerderij waarin de kinderboerderij, het Centrum voor Natuur en Milieu en de gemeentelijke wijkpost waren gevestigd, af.

Andere elementen in het plangebied verwijzen naar de oorspronkelijke kavelstructuur. Voorbeelden hiervan zijn ondermeer de sloot langs het Spakenpad die de noordelijke en oostelijke begrenzing van het plangebied vormt, de Beijumer Zuidwending en diverse kavelsloten die aan de zuidzijde de afronding van het plangebied vormen. Niet alleen de belangrijkste structurerende elementen herinneren aan de oude landschappelijke structuur. Ook op het oog toevallige structuren zoals de blokvormige verkaveling rond de Framaheerd zijn soms te herleiden tot de oude landschappelijke structuur.

Framaheerd

2.1.1.3 Stedenbouwkundige hoofdopzet van de wijk

Beijum werd als een satellietwijk op enige afstand van de stad midden tussen de weilanden aangelegd. Pas later werd Beijum door de realisatie van de woonwijk De Hunze direct aan de stad gekoppeld. Naast het handhaven en doortrekken van oude structuren en elementen is de tuinstadgedachte van belang geweest voor de stedenbouwkundige opzet van Beijum. Kenmerkend voor deze stedenbouwkundige ontwerpfilosofie is het ontwikkelen van kleine herkenbare woongebiedjes (de heerden), waardoor de gemeenschapszin van de bewoners gestimuleerd zou worden. Ook dienden de woonbuurtjes een nauwe relatie te hebben met het omliggende landschap. Daartoe werden groene lobben het woongebied ingetrokken. De buurten zijn onderling gescheiden door groenstroken en/of water, of door fysieke barrières als de wijkontsluitingsweg.

Beijum wordt ook wel een bloemkoolwijk genoemd. De heerden liggen als bloemkoolroosjes aan de hoofdontsluitingsweg Amkemaheerd/Emingaheerd, die als een lus door de wijk loopt. Aan de binnen- en buitenkant van deze ring liggen de heerden. De heerden hebben doorgaans maar één of twee toegangen. De heerden zijn soms door een weg met elkaar verbonden, maar bestaan verder veelal uit dood- of rondlopende straten. Hierdoor zijn de heerden autoluw. Aan de oost- en de westkant van de ring liggen de twee winkelcentra Beijum West en Beijum Oost. De wijk wordt in oostwestrichting doorsneden door de 'groene long' en de voormalige Beijumer Zuidwending en in noordzuidrichting door de oude Beijumerweg en in het verlengde daarvan de Godekenheerd en het fietspad het Koerspad.

Stedenbouwkundige hoofdstructuur

De groene long is erg belangrijk als wijkpark en biedt ruimte aan grote gazons, wandel- en fietspaden, waterpartijen en recreatieve voorzieningen zoals voetbalveldjes en een fietscrossbaan. De groene long staat in rechtstreekse verbinding met het stadsgewestpark Noorddijk ten oosten van Beijum. De wijk opent zich hier richting het omliggende landschap.

Groene long

De Beijumer Zuidwending bestaat vanaf het winkelcentrum Beijum West uit een lange, rechte waterpartij met aan één of beide zijden een doorgaande fiets-/wandelroute. Het water wordt over de gehele lengte begeleid door hoge bomen. Ze snijdt de wijk in tweeën en is slechts op drie plekken oversteekbaar voor auto's. Daartussen liggen nog vier fietsbruggen.

Beijumer Zuidwending

De Beijumerweg heeft zijn landschappelijke waarden grotendeels behouden. De weg heeft nog altijd het typische, smalle profiel van een landweggetje en wordt aan beide zijden begrensd door oude sloten en groene bermen. Hier en daar staat nog de oorspronkelijke bebouwing, vaak in de vorm van een boerderij. De later, sporadisch toegevoegde bebouwing langs de Beijumerweg huisvest vooral bijzondere voorzieningen als een wijkcentrum en een kinderdagverblijf. Andere bijzondere functies aan de Beijumerweg zijn de stadsboerderij 'de Wiershoeck' en het complex met schooltuinen. Ter plaatse van de groene long opent de ruimte aan weerszijden van de weg zich. Hier kijk je vanaf de Beijumerweg over de aangrenzende weilandjes de groene long in.

Beijumerweg

2.1.1.4 Stedenbouwkundige opzet op buurtniveau

Zoals gezegd liggen de heerden als bloemkoolroosjes aan de hoofdontsluitingsweg Amkemaheerd/Emingaheerd. Binnen een heerd liggen de woningen rond woonerven, die vaak dood lopen. De heerden zijn naar binnen gekeerd. De woningen staan met hun voorzijden gericht op deze woonerven. De achterkanten zijn georiënteerd op de openbare groengebieden, die tussen de heerden liggen.

Stedenbouwkundige structuur heerd met de Grevingaheerd als voorbeeld

In de woongebiedjes staan hoofdzakelijk eengezinswoningen van twee of drie lagen hoog, meestal inclusief een kap en vaak met aanbouwen aan de voor- en/of achterzijde. Gestapelde woningen van maximaal vier tot vijf lagen bevinden zich hoofdzakelijk aan de randen van de heerden in de buurt van de wijkring Amkemaheerd/Emingaheerd en rond de beide wijkcentra en de Wibenaheerd. De bebouwingsstructuren van de heerden verschillen onderling. Soms is zo'n structuur vrij strak van opzet. Zie bijvoorbeeld aan de Sijgersmaheerd en de Froukemaheerd, waar de woningen allemaal (min of meer) gelijk van vorm zijn en in korte, rechte rijtjes staan. Op andere plaatsen is er juist veel variatie in de bebouwingsstructuur. Zo bevindt zich aan de Grevingaheerd een grote verscheidenheid aan oriëntatie en schakeling van de woningen, rooilijnen, kaprichtingen, bouwhoogtes, dit alles door elkaar heen.

Sijgersmaheerd en Grevingaheerd

Het aan de Stoepemaheerd gelegen winkelcentrum Beijum West is georiënteerd op een plein aan het water van de Beijumer Zuidwending. Het winkelcentrum bestaat uit twee delen, een overdekt gedeelte met een interne winkelstraat tussen het pleintje en de parkeerplaats aan de Toppingaheerd en een deel met winkels, dat rechtstreeks vanaf het plein wordt ontsloten. Op het plein vindt elke donderdagmorgen een warenmarkt plaats. Op de andere dagen van de week doet het plein dienst als parkeerterrein. Boven de winkels bevinden zich gestapelde woningen. De bebouwing is hier drie tot vier lagen hoog en soms voorzien van een kap. Achter het winkelcentrum bevindt zich aan de Atensheerd vergelijkbare bebouwing met alleen gestapelde woningen.

Winkelcentrum Beijum West

Ook het winkelcentrum Beijum Oost is gebouwd aan een plein. De bebouwing is hier vier tot vijf lagen hoog. Op de begane grond bevinden zich winkels en maatschappelijke voorzieningen als de openbare bibliotheek, daarboven gestapelde woningen. Enigszins naast het plein staat het verpleeghuis 'Innersdijk', één van de weinige bovenwijkse voorzieningen in Beijum. Tussen het winkelcentrum en de Amkemaheerd bevindt zich de sporthal van Beijum.

Winkelcentrum Beijum Oost en Innersdijk

Noemenswaardig is het grote aantal scholen, merendeel basisscholen en een enkele school voor voortgezet onderwijs, die door de hele wijk verspreid staan. De scholen staan middenin de woonbuurtjes en horen zo letterlijk en figuurlijk bij het dagelijkse leven van de buurtbewoners. Aan de Heratemaheerd aan de westkant van de wijk staat een rij bedrijfspandjes met bedrijfswoningen. Tenslotte bevinden zich in Beijum drie kleine terreintjes met woonwagens, aan de Nijensteinheerd tegen het stadsgewestpark Noorddijk aan, bij de entree van de Wibenaheerd en aan de Froukemaheerd tegen het recreatiegebied Kardinge aan.

Montessorischool Wibenaheerd en woonwagens Froukemaheerd

2.1.1.5 Randen van het plangebied

De randen van Beijum zijn allen zeer groen, maar op verschillende wijzen vormgegeven. Door de realisatie destijds als satellietwijk van de stad wordt Beijum aan bijna alle zijden omringd door een open, vaak agrarisch landschap. Uitzondering hierop vormt de zuidwestkant, waar de wijk tegen de oostelijke ringweg, de Beneluxweg ligt. De woningen aan de randen van de wijk zijn met hun achterzijden georiënteerd op deze randen en het omliggende landschap.

De woningen aan de zuidwestkant van Beijum liggen op ruime afstand van de enigszins verdiept gelegen Beneluxweg. Het tussengebied is groen ingericht. Door het gebied lopen wandelpaden. Tegen de Fossemaheerd aan bevindt zich een complex volkstuinen. De woningen aan de Fossemaheerd, Bottemaheerd, Sijgersmaheerd en Heratemaheerd zijn met hun achterkanten georiënteerd op dit tussengebied.

Aan de noordwestkant wordt Beijum begrensd door het Boterdiep. Tussen het Boterdiep en de randbebouwing van de wijk ligt een brede groene zone met wandelpaden en het fietspad het Zadelpad. Aan de overkant van het Boterdiep ligt de Groningerweg met daarachter een tuincentrum met een groot parkeerterrein en ten noorden daarvan de zich eindeloos uitstrekkende, open landerijen. De woningen aan de Bekemaheerd, Kremersheerd, Mudaheerd en Hiddemaheerd liggen eveneens met hun achtertuinen aan deze groene zone. Aan de noordkant buigt het Zadelpad af naar het oosten. Daar waar het de Beijumerweg kruist, die hier de wijk verlaat richting Zuidwolde, gaat het over in het Spakenpad.

Hier wordt de groene zone tussen de randbebouwing en de grens van Beijum aanzienlijk smaller. De zone bestaat hier nog slechts uit een brede sloot en het Spakenpad. De achtertuinen van de woningen aan de Rensumaheerd, Scheltemaheerd, Wilkemaheerd en Jensemaheerd liggen pal op het fietspad. Aan de andere kant van de sloot, op het grondgebied van de gemeente Bedum, ligt echter een weids, agrarisch landschap, waardoor het gevoel van ruimte hier erg groot is.

Aan de oostkant van Beijum ligt het stadsgewestpark Noorddijk. Ook hier liggen de achtertuinen van de woningen aan de Fultsemaheerd, Boelemaheerd en Hylkemaheerd over het algemeen dicht op het Spakenpad. Aan de andere kant van de brede sloot begint het stadsgewestpark met eerst een fietspad, dan nog een brede waterpartij en vervolgens het Beijumerbos. Bij de Nijensteinheerd opent het landschap zich opnieuw richting de oostelijk gelegen Noorddijkerweg.

Randen van de wijk

Aan de zuidkant van Beijum loopt de fietsroute niet meer dicht langs de rand van de wijk maar op enige afstand door het recreatiegebied Kardinge. De tuinen van de woningen aan de Nijensteinheerd, Wibenaheerd, Froukemaheerd, Holmsterheerd, Menkemaheerd en Fossemaheerd worden slechts door een brede sloot gescheiden van het open landschap van het recreatiegebied.

2.1.2 Toekomstige ontwikkelingen

Innersdijk

Verpleeghuis Innersdijk biedt langdurige zorg aan psychogeriatrische en somatische cliënten. Nu liggen cliënten met meerdere personen op één kamer. Het verpleeghuis staat aan de vooravond van een ingrijpende bouwkundige periode. Het huidige pand is gesloopt en zal worden vervangen door nieuwbouw. In de toekomst zal iedere cliënt over een eigen kamer beschikken. Een deel van het terrein zal worden gevuld met andere zorginstellingen. Fase I van de nieuwbouw past al grotendeels binnen het geldende bestemmingsplan Beijum 2003. Fase II van de nieuwbouw past niet in het geldende bestemmingsplan Beijum 2003, maar wordt in dit plan mogelijk gemaakt. Behalve zorgvoorzieningen is in Innersdijk ook de zelfstandige woonfunctie mogelijk, alsmede horeca-3 als openbaar toegankelijk onderdeel van Innersdijk.

Winkelcentrum Beijum Oost

Het winkelcentrum Beijum Oost lijdt een noodlijdend bestaan. De kleinere zaken kunnen met moeite het hoofd boven water houden. Er staat een aantal winkelpanden leeg. De supermarkt in dit winkelcentrum loopt als goedkopere tegenhanger van de supermarkt in winkelcentrum Beijum West goed. Het parkeren voor deze supermarkt vindt echter aan de achterkant plaats, waardoor de meeste klanten via deze zijde de supermarkt betreden. De zo broodnodige levendigheid op het plein ontbreekt.

Er wordt nagedacht over een ander karakter voor het winkelcentrum. Het idee bestaat om het accent van het centrum richting zorg met additionele winkels te verschuiven. De zorginstellingen uit de wijk zullen zich wellicht rond het plein concentreren. Zie ook de vorige paragraaf over het verpleeghuis Innersdijk. Dit heeft gevolgen voor het gezondheidscentrum op de hoek van de Emingaheerd en de Beijumerweg. Dit centrum verliest daarmee zijn huidige functie. De ernaast gehuisveste SKSG heeft al aangegeven interesse te hebben voor het pand voor uitbreiding van haar activiteiten.

Parkeren in de heerden

Door het toenemende autobezit ontstaan steeds vaker parkeerproblemen in de heerden. Dit dreigt ten koste te gaan van het woongenot in de heerden. De woonerven komen onder druk te staan. De gemeente wil hier in de toekomst meer aandacht aan besteden. Mogelijk leidt dit tot herinrichting van enkele heerden, waarbij de woonerfgedachte centraal blijft staan.