Bestemmingsplan Buitengebied

3.2 Natuur, landschap en ecologie

Het huidige landschap vindt zijn basis in de bodem, de waterhuishouding, de natuurlijke vegetatie en de invloed die de mens in de loop der tijd hierop heeft gehad. Rond de stad Groningen is nog steeds een interessante verscheidenheid aan landschappen te vinden met kenmerkende elementen, zoals wierden, dijken, erven en waterlopen. Op basis van de ruimtelijke kenmerken en landschappelijke eenheden wordt een indeling en waardering gemaakt in deelgebieden.

De gronden die in het bestemmingsplan Buitengebied vallen behoren tot het kleilandschap. Dit kleilandschap is weer onder te verdelen in het Wierdenlandschap aan de west- en noordzijde van de stad en het Wegdorpenlandschap op klei aan de oostzijde van de stad (Noorddijk en omgeving) en meer zuidoostelijk het Laagveenlandschap.

Landschapstypen

Wierdenlandschap

Kenmerkend is de grootschaligheid en de openheid, met puntsgewijze verdichtingen in de vorm van boerderijen, soms op wierden gelegen, met erfbeplantingen. Lijnvormig verdichte elementen vormen hierin het Aduarderdiep en de bebouwde en beplante Kerkstraat-Noodweg. In het oosten vormen Dorkwerd, de Reitdiepskade met op de achtergrond beplanting (universiteitscomplex, Van Starkenborghkanaal e.d.) en de stad met de bosaanplant in De Held een 'wand' door algehele visuele verdichting. Hoogkerk vormt in het zuiden een vlakvormig verdicht element.

Ten noorden van het Van Starkenborghkanaal zijn diverse lijnvormig verdichte elementen aanwezig: de Reitdiepskade, het Van Starkenborghkanaal met zware boombeplanting (voornamelijk populieren), de provinciale weg Groningen-Winsum met wegbeplanting (voornamelijk esdoorn), de spoordijk Groningen-Winsum, de beplante Wolddijk en het Boterdiep. Het dorp Zuidwolde manifesteert zich vanuit het gebied nog als een op zich staande kern.

Deelgebied Zijlvesterweg

Deelgebied Koningslaagte

De Koningslaagte bestaat uit onder andere een oude bedding van de Hunze. Deze is in de vorm van twee meanders nog steeds waar te nemen. De zuidwestzijde is duidelijk hoger. Dit zijn de oeverwallen. Kenmerkend in de Koningslaagte is het reliëf in samenhang met de onregelmatige blokverkaveling.

Het karakter van dit kwetsbare landschap is, zeker gezien de ligging dicht bij de stad, nog bijzonder gaaf. Vooral de nog zo duidelijk herkenbare samenhang tussen de landschapsbepalende factoren maken het gebied karakteristiek en waardevol.

Het bodemgebruik is overwegend grasland. De weilanden kennen veelal nog de kenmerkende kleine greppels, elementen die vaak meer dan tien eeuwen oud zijn. Ook de bijzondere in het voorjaar bloeiende vegetatie op oude weilanden is uniek en elders in Nederland nagenoeg niet meer aanwezig. Het landschap is weids en open en wordt gekenmerkt door markante inrichtingselementen als wierden, vaak ruimtelijk en ecologisch versterkt met grens en erfbeplantingen, dijken en een onregelmatige blokverkaveling. Het karakter van het gebied, behoudens de oostwand, is gaaf.

Wierdenlandschap

- ecologie -

Het gebied kenmerkt zich oorspronkelijk als soortenrijk weidevogelgebied met relatief hoge dichtheden, maar de intensivering van de landbouw heeft de aantallen drastisch verminderd. Veel boerderijen herbergen boerenzwaluw- en huiszwaluwkolonies en er komen nog broedplekken van de zeldzame ringmus voor. Plaatselijk zijn nog relicten van de kamgraslanden aanwezig en zijn op diverse plaatsen goed ontwikkelde slootvegetaties te vinden met onder andere beschermde zwanenbloemen.

Het is daarom van belang de cultuurhistorische landschapskarakteristiek (percelering, smalle watergangen, verspreide landschapselementen) te behouden, in samenhang met het versterken van het natuurlijk functioneren van het landschap, onder meer door de aanleg van de EHS-verbinding Leekstermeer – Reitdiep langs het Aduarderdiep/ Zuidwending en een stedelijke ecologische verbindingszone langs het Kliefdiep. Ook het behoud van historische boerderijplaatsen en daarbij horende groenstructuren kan in dit kader worden genoemd.

Wegdorpenlandschap op klei (Noorddijk e.o.)

In het landschap aan de oostzijde van de stad is de wijze van ontginning nog duidelijk herkenbaar. Ook hier is sprake van een grootschalig en open landschap. Kenmerkend zijn de wegdorpen (streekdorpen) en boerderijreeksen met erfbeplantingen in samenhang met de opstrekkende verkaveling. Het slotenpatroon staat haaks op de Noorddijkerweg. Langs deze weg liggen de voormalige boerderijen en woningen op kavels met een verschillende omvang met daartussen fraaie doorkijkjes naar het open landschap. De huidige lintbebouwing kent een diversiteit aan verschijningsvormen.

Deelgebied Noorddijk

Het grondgebruik is agrarisch grasland en natuur. Een groot deel van het landschap behoort tot het vanaf 1989 door Natuurmonumenten beheerde natuur- en recreatiegebied Kardinge, genoemd naar de Kardingermaar. Dit water vormt grotendeels de grens tussen de gemeenten Bedum en Ten Boer. Het was ooit de belangrijkste afwatering van het oostelijke gedeelte van de Innersdijken, dat zijn water naar het noorden, naar het Winsumerdiep bij Onderdendam afvoerde. Het water is genoemd naar de Kardingereed; het gebied ten westen van het dorp Sint-Annen. Hier bevond zich in de Wolddijk de Kardingerzijl. De oostelijke gemeentegrens wordt grotendeels gevormd door de Thesingermaar.

Wegdorpenlandschap

- ecologie -

Aan de oostkant van het stedelijke gebied is sprake van een open landschap. Naast weidegrond is een groot deel van het gebied ingericht als natuurgebied. Deze gebieden worden extensief beheerd, conform het Ontwikkelings- en Beheerplan Kardinge. Het Bevrijdingsbos aan de Noorddijk vormt hierop een uitzondering. Dit wordt beheerd als park.

Het huidige open weidegebied herbergt nog steeds een relatief vitale weidevogelpopulatie met o.a. grutto, tureluur, kievit maar ook zeldzaamheden als slobeend en zomertaling. Enkele boerderijen en woonhuizen herbergen grote zwaluwkolonies en nestplaatsen van ransuil en torenvalk. Tevens is het weidegebeid van belang voor overwinteringsgasten zoals de smient.

Het Kardinger Bos bestaat uit jong gemengd bos, verschillende ruigten, watergangen, kruidenvegetaties, rietvelden en ecologische oevers. De bospercelen zijn aangeplant met inheemse soorten. De variatie en betekenis voor flora en fauna is hierdoor zeer groot. Kenmerkende zoogdieren als ree, bunzing, egel, zeldzame vogelsoorten als rietzanger, koekoek, ringmus, blauwborst, waterral, sprinkhaan en bosrietzanger broeden er. Ook de vlinder en libelsoorten en populaties nemen toe als gevolg van ecologisch beheer.

De landbouw is veelal ondergeschikt aan de natuurfunctie. De groenstructuren rond de (voormalige) boerderijen zijn van waarde.

Het waterstructuurplan Noorddijk, dat in de periode tot 2015 wordt uitgevoerd, gaat uit van een versterking van de bufferwerking in de waterstructuur door het toelaten van peilwisselingen. Een verhoging van de grondwaterstanden die hier het gevolg van is, zal een positief effect op de weidevogelstand hebben.

Het gebied heeft potenties voor een ecologische verbinding met Meerstad/Midden Groningen. Hiervoor is het nodig faunapassages met geleidende structuren ter hoogte van de N360, Damsterdiep en Eemskanaal te realiseren.

Laagveenlandschap

Het bestemmingsplan Buitengebied heeft betrekking op slechts een klein deel van het gebied met deze landschapstypering. Naast de opstrekkende verkaveling zijn er meanders van de oude Hunzeloop aanwezig. Verder is het gebied omgeven door infrastructuur zoals de A7 richting Hoogezand en het Winschoterdiep. Het landschap is halfopen met gevarieerde groenelementen.

De landbouw neemt hier nog altijd een belangrijke plaats in.

Deelkaart Winschoterweg

Laagveenlandschap

- ecologie -

Ecologisch is het wilgenbos langs het Winschoterdiep van belang, hier huist een roekenkolonie. Daarnaast is de zwaar beschermde heikikker die als een historische restpopulatie wordt gezien, in een groot deel van het gebied aanwezig. Een deel van deze populatie is in verband met de ontwikkeling van het bedrijventerrein Roodehaan afgevangen en overgeplaatst naar de ecologische Hunzezone achter de Stainkoeln. Ten noorden van de Winschoterweg is komt een vitale populatie van de zwaar beschermde peolkikker voor, vooral in en langs de sloten in het gebied. De waterkwaliteit is relatief hoog en mede als gevolg van kwel is het aantal soorten waterplanten zeer divers.

De Hunzezone vormt een verbinding van de stedelijke ecologische structuur met de EHS-verbinding Zuidlaardermeer – Midden Groningen. Voor een goede relatie zijn faunapassages met geleidende structuren nodig in de Europaweg , de Winschoterweg, langs het Winschoterdiep en onder het spoor naar Hoogezand.