Structuurvisie Toekomst Afsluitdijk

4.4 Natuur

De gewenste ontwikkelingsrichting voor de natuurlijke kwaliteiten in het gebied rond de Afsluitdijk bestaat uit het verzachten van de harde scheiding tussen de natuurgebieden (Waddenzee en IJsselmeer) om de ecologische en ruimtelijke samenhang te versterken en de diversiteit aan overgangsmilieus tussen zoet en zout, land en water te vergroten.

Ecologisch kansen bij een veilige Afsluitdijk

Een estuarium bestaat uit een verbrede, meestal trechtervormige riviermonding, waar zoet rivierwater en zout zeewater zich mengen. In dit gebied ontstaat brak water met verschil in eb en vloed. Bij een estuarium passen speciale natuurwaarden. Het estuarium en de daarbij horende natuurwaarden zijn met de aanleg van de Afsluitdijk verdwenen. Voor deze structuurvisie is onderzocht wat de mogelijkheden zijn om de harde scheiding te verzachten en op beperkte schaal de natuur die past bij een estuarium terug te krijgen. Het streven is niet om een dynamisch estuarium tot stand te brengen. Wel staat de natuur die bij een estuarium hoort model bij de ontwikkeling van zoet zoutovergangen en passeerbaar maken van de dijk voor vis. Het blijkt dat het gebied rond de Afsluitdijk kansen biedt om de natuurlijke kwaliteiten te verhogen, zonder dat de veiligheid die de dijk biedt en andere functies in het gedrang komen.

De natuurgebieden die zich aan beide zijden van de Afsluitdijk bevinden hebben ieder een eigen karakteristiek en zijn beide aangewezen als Natura 2000 gebied. De Waddenzee aan de noordzijde maakt onderdeel uit van een groot marien inter-getijdengebied van internationale betekenis met een enorme dynamiek en zeer belangrijke natuurwaarden. Het IJsselmeer aan de zuidzijde is een zoetwatersysteem met veel minder dynamiek en met natuurwaarden die een afname te zien geven in aantallen vissen en vogels. De Afsluitdijk zorgt voor de scheiding tussen beide systemen. Door de natuurgebieden Waddenzee en IJsselmeer in samenhang te beschouwen ontstaan mogelijkheden voor verhoging van de ecologische kwaliteit rond de Afsluitdijk.

Zoet-zoutovergang - Schematisch overzicht van een zoet-zoutovergang met passage voor vis.

Maatregelen die de relatie tussen beide natuurlijke systemen kunnen versterken en andere maatregelen die bijdragen aan de versterking van de ecologische kwaliteit in het plangebied zijn onder meer:

• Maatregelen voor de verhoging van de vispasseerbaarheid van de Afsluitdijk en het tegengaan van uitspoeling van zoetwatervis
• Versterking van de zoet-zoutovergangen tussen Waddenzee en IJsselmeer
• Dynamische brakwaterzones aan de Wadzijde
• Vermindering van de verstorende effecten in de Waddenzee van het spuien
• Aangroei van kwelders en natuurvriendelijke oevers van de dijken
• Aanleg van vlucht- en broedplaatsen voor vogels in het IJsselmeer

Daarnaast kan de harde bekleding van de Afsluitdijk een meer natuurvriendelijk karakter worden gegeven.

Voor diverse maatregelen is eerst nader onderzoek nodig om de effectiviteit en haalbaarheid aan te tonen. In het tekstkader onder ontwikkelingsperspectief natuur zijn onderzoeken opgesomd die kunnen leiden naar effectieve maatregelen. De uitvoering van deze onderzoeken en de besluitvorming over de uitvoering van daaruit voortkomende maatregelen vallen onder het ontwikkelingsperspectief.

Beleidskeuze natuur

• 1. Op de Afsluitdijk is ruimte voor verbetering van de vispasseerbaarheid en voor beheerste zoet-zout overgang. Waar mogelijk vindt combinatie plaats met de civieltechnische kunstwerken.
• 2. Bij de aanlanding van de Afsluitdijk in de provincies Noord Holland en Fryslân is aan de IJsselmeerzijde ruimte voor de ontwikkeling van natuurvriendelijke oevers.

Ontwikkelingsperspectief natuur

Onderzoek en in vervolg daarop maatregelen voor:

• a. Uitbouw van de vispasseerbaarheid
• b. Uitbouw van de zoet-zoutovergangen tussen Waddenzee en IJsselmeer
• c. Tot stand brengen van dynamische brakwaterzones aan de Wadzijde
• d. Vermindering van de verstorende effecten in de Waddenzee van het spuien, (inclusief de beperking van de uitspoeling van zoetwatervis)
• e. Bij uitbouw van een blue-energy centrale de mogelijkheden benutten van het vrijkomende brakke water
• f. Aangroei van kwelders en natuurvriendelijke oevers van de dijken
• g. Aanleg van vlucht- en broedplaatsen voor vogels in het IJsselmeer

Zoektocht naar effectieve maatregelen voor de natuur
De wijze waarop de samenhang tussen beide systemen (Wadden en IJsselmeer) op de lange termijn tot de meeste winst voor de natuur leidt en welke maatregelen daaraan het meest bijdragen vergt nader onderzoek. Dat onderzoek betreft de aard en omvang van ingrepen die de ecologie versterken, die passen bij de andere functies van de beide natuurgebieden, die voldoen aan de eisen van waterveiligheid en waterhuishouding en die juridisch, technisch en financieel uitvoerbaar zijn. Te denken valt aan onderzoeken ter versterking van de natuur:
-	Onderzoek naar de verbetering van de vispasseerbaarheid van de schutsluizen en de effecten van het luchtbellenscherm op vis (t.b.v. terugdringen zouttong) eventueel gevolgd door mitigerende maatregelen;
-	Onderzoek naar het gedrag van vis nabij de spuisluizen in relatie tot de hydradynamiek en het zoutgehalte;
-	Onderzoek naar (of monitoring van) de verdeling en effecten van zoetwaterpulsen op flora en fauna van de Waddenzee;
-	Onderzoek naar de mogelijkheden voor ecologische benutting van brak water dat vrijkomt bij de productie van blue energy;
-	De mogelijkheden om met zand- en of schelpenstranden en -eilandjes en kwelders bij de aanlanding van de dijk extra mogelijkheden te bieden als hoogwatervluchtplaatsen, foerageergebied en broedplekken voor vogels;
-	Onderzoek naar dynamische brakwaterzones.
Over de uitvoering van deze onderzoeken wordt niet besloten in het kader van deze structuurvisie.