4.1 Het bodem- en watersysteem
Het bodem- en watersysteem vormt een belangrijke basis voor het duurzaam functioneren van het landelijk en stedelijk gebied. Dit systeem is kwetsbaar voor overstromingen, wateroverlast en watertekort. We stimuleren met ons beleid dat bij ontwikkelingen rekening gehouden wordt met kwaliteiten en kwetsbaarheden. De kwetsbaarheden kunnen versterkt worden door klimaatverandering. Hier lopen onderzoeken naar, zoals de diverse nationale Deltaprogramma’s en onderzoeken naar de kwetsbaarheid van de huidige waterwinlocaties (zowel grondwaterwinning, als oppervlaktewaterwinning) en de toekomstige behoefte aan waterwinlocaties. Wij volgen ze, dragen eraan bij en passen er, indien nodig, ons ruimtelijk beleid en de inzet van instrumenten op aan. De waterbeheerders zijn bij de realisatie van het bodem- en waterbeleid een belangrijke partner.

4.1.1 Duurzaam bodemgebruik
Beleid
Wij vragen aandacht voor optimaal en duurzaam gebruik van de ondergrond. Functies worden zoveel mogelijk gepland op een geschikte bodem. Als na integrale afweging een functie wordt ontwikkeld die risico’s oplevert, dan vragen wij de benodigde voorzorgsmaatregelen te nemen om problemen te voorkomen. Wij overwegen na vaststelling van de PRS een thematische structuurvisie voor de ondergrond op te stellen. Deze heeft tot doel de ondergrond te beschermen en duurzame ontwikkelingen boven en onder de grond te faciliteren. De reikwijdte van deze structuurvisie en de rolinvulling van de betrokkenen worden gezamenlijk bepaald.

Toelichting
Elk type bodem heeft zijn eigen kwaliteiten. Deze hebben een natuurlijke oorsprong of ze zijn in de loop van de tijd door menselijke activiteiten ontstaan. Wij hanteren de lagenbenadering waarin ruimtelijke ontwikkelingen ontworpen worden vanaf de basis, het bodem- en watersysteem. Gebruiksfuncties en het bodem- en watersysteem hebben invloed op elkaar. Ook kunnen ondergrondse gebruiksfuncties elkaar beïnvloeden. Vooral in het stedelijk gebied komt dit vaak voor. De nadruk op binnenstedelijk bouwen kan dit versterken. We vinden het belangrijk dat de potentie van de ondergrond optimaal en duurzaam wordt gebruikt. Dit is te realiseren door hierop te anticiperen bij ruimtelijke ontwikkelingen. Om dit te ondersteunen overwegen we in de uitvoeringsperiode van de PRS een structuurvisie voor de ondergrond op te stellen. Of we dit gaan doen is vooral afhankelijk van de vraag of er een provinciale regierol voor de ondergrond nodig is. Om deze vraag te beantwoorden voeren wij hierover eerst enkele pilots uit met gemeenten en andere betrokken partijen.

Realisatie
Provinciaal belang
Ontwikkelen van een robuust en duurzaam bodem- en watersysteem en een waterveilige provincie
Provinciale rol
Stimuleren, participeren

Stimuleren

- Wij vragen bij gemeenten aandacht voor optimaal en duurzaam gebruik van ondergrond. Om dit te faciliteren beschikken wij over een kaart met daarop de draagkracht van de bodem voor bouwwerken.

- Als na integrale afweging op een bodem een functie wordt ontwikkeld die risico’s oplevert, dan vragen wij bij gemeenten aandacht voor de benodigde voorzorgsmaatregelen.

Participeren

Overwegen of opstellen thematische ‘Structuurvisie voor de Ondergrond’ nodig is. Reikwijdte en rolinvulling wordt samen met andere partijen bepaald.

4.1.2 Bodemdalingsgevoelig gebied
Beleid
De veenbodems in onze provincie vragen extra beleidsaandacht, omdat ze gevoelig zijn voor bodemdaling. Onze lange termijn doelstelling voor de bodemdalingsgevoelige gronden is: met ons ruimtelijk beleid de gevolgen van daling van het maaiveld beperken, zodat er een robuust en klimaatbestendig bodem- en watersysteem bestaat tegen aanvaardbare maatschappelijke kosten. Daarbij houden we rekening met de (landschappelijke) kernkwaliteiten van het gebied en met een economisch vitaal platteland.
In de landbouwgebieden met veengronden die kwetsbaar zijn voor oxidatie bij bodembewerking, sluiten wij bodembewerkingen die tot gevolg hebben dat veen aan de oppervlakte wordt gebracht uit. Het scheuren voor graslandverbetering is wel toegestaan.
Bij bouwen stellen de eigenschappen van het bodem- en watersysteem ter plaatse altijd eisen. Voor gebieden die kwetsbaar zijn voor bodemdaling is het extra belangrijk hiermee rekening te houden. Wij vragen gemeenten hierover vroegtijdig met ons in overleg te treden.

Toelichting
De provincie Utrecht heeft een aanzienlijk areaal veenbodem. Afhankelijk van het aandeel veen of klei in de bodem daalt het maaiveld met een bepaalde snelheid. Ook wateronttrekking, grondwaterpeil, verbranding van veen en druk van buitenaf beïnvloeden de snelheid van bodemdaling. Sommige delen van het landschap dalen daarentegen bijna niet. Ook deze ongelijke maaivelddaling kan problemen veroorzaken voor het bodem- en watersysteem. Knelpunten zijn versnippering van het watersysteem, slechte waterkwaliteit (droge perioden), wateroverlast (natte perioden) en verzilting door zoute kwel uit de ondergrond (diepe droogmakerijen). Doordat deze knelpunten in de loop der tijd versterken, wordt de waterhuishouding in de veengebieden slechter beheersbaar en kostbaarder. Ook kunnen er meer verzakkingen van gebouwen en wegen optreden en kunnen de gevolgen bij overstromingen groter worden.

Wij werken aan het beperken van bodemdaling en een robuuster watersysteem via een gebiedsgerichte aanpak in grotere eenheden (polders, meerdere peilvakken) en met een mix aan maatregelen. Hiermee willen we ook een duurzamer en meer vitale landbouw en een robuustere natuur bereiken. Omdat niet alle gebieden tegelijk aangepakt kunnen worden, is in de Voorloper Groene Hart 2009-2020 (februari 2009) de aanpak geprioriteerd op basis van de complexiteit van de opgaven. In de prioritaire veengebieden, Groot Wilnis Vinkeveen, Zegveld Noord en Maarssenveen/Westbroek, is gestart met integrale gebiedsprocessen die in principe tot 2015 lopen. De oplossingen die worden bedacht en de ervaringen die in deze projecten worden opgedaan kunnen later naar een groter gebied vertaald worden. Het is gewenst dat bestemmingsplannen de gebiedsontwikkelingen ondersteunen. Voor de langere termijn gaan we met gebiedspartners en andere overheden werken aan een duurzame benadering van het omgaan met de veengebieden.

Bij bouwen (woningen, bedrijven en infrastructuur) in veengebieden dient rekening te worden gehouden met extra oxidatie en inklinking van het veen. Dat betekent dat per locatie moet worden gekeken op welke manier kan worden gebouwd, afhankelijk van de eigenschappen van het bodem- en watersysteem. Wij zijn terughoudend met het aanwijzen van nieuwe locaties voor woningbouw of bedrijven in veengebieden.

Realisatie
Provinciaal belang
Ontwikkelen van een robuust en duurzaam bodem- en watersysteem en een waterveilige provincie
Provinciale rol
Reguleren, stimuleren, participeren

Reguleren (PRV)

Gemeenten nemen voor veengebieden die kwetsbaar zijn voor oxidatie in hun bestemmingsplannen een verbod op voor het uitvoeren van bodembewerkingen op. Het scheuren voor graslandverbetering is wel toegestaan (artikel 2.1).

Stimuleren

Wij zien bij voorkeur geen nieuwe bouwlocaties in veengebieden. Indien er toch sprake is van bouwen in veengebied, vragen wij gemeenten rekening te houden met de draagkracht van de bodem in de wijze van bouwen.

Participeren

Aanpak prioritaire veengebieden via het ‘Programma Westelijke Veenweiden’, opgenomen in de ‘Agenda Vitaal Platteland’.

4.1.3 Beschermingszone drinkwater
Beleid
Schoon grondwater is van belang voor een duurzame waterwinning. Wij beschermen daarom de gebieden rond waterwinningen tegen verslechtering van de grondwaterkwaliteit. Bestemmingen in deze gebieden mogen het waterwinbelang niet schaden. Wij vragen gemeenten om te voorkomen dat binnen deze beschermde gebieden ruimtelijke plannen een verslechtering van de grondwaterkwaliteit veroorzaken.

Toelichting
Grondwater is in de provincie Utrecht de belangrijkste bron van drinkwater. In de provincie Utrecht zijn circa 30 grondwaterwinningen voor drinkwater aanwezig. Om een duurzame waterwinning te waarborgen zijn, afhankelijk van doel en risico, beschermingszones in de Provinciale Milieuverordening (PMV) vastgesteld: de waterwingebieden, de grondwaterbeschermingsgebieden, de boringsvrije zones en de 100 jaaraandachtsgebieden. De waterwingebieden, de grondwaterbeschermingsgebieden en de 100 jaaraandachtsgebieden worden ruimtelijk beschermd. Functiewijzigingen mogen in deze zones niet leiden tot een verslechtering van de kwaliteit van het grondwater voor de waterwinning. Indien nodig moeten maatregelen genomen worden om dit te voorkomen.

Realisatie
Provinciaal belang
Behoud van de strategische grondwatervoorraden
Provinciale rol
Reguleren, stimuleren

Reguleren (PRV)

Gemeenten nemen in hun bestemmingsplan regels op ter bescherming van het waterwinbelang bij functiewijziging (artikel 2.2).

Stimuleren

- Wij vragen gemeenten bij nieuwe ontwikkelingen aandacht voor grondwaterkwaliteit

- Opstellen handreiking “Omgaan met functiewijzigingen in de beschermingszones drinkwaterwinning en infiltratiegebied Utrechtse Heuvelrug”.

- Meer informatie over gebieden waar beperkingen gelden voor boringen en toepassen van Warmte Koude Opslag (WKO) kan gevonden worden op de provinciale website.

4.1.4 Infiltratiegebied Utrechtse Heuvelrug
Beleid
Met het oog op de waterwinningen voor drinkwater en de kwelstromen naar omliggende natuurgebieden beschermen wij de grondwaterkwaliteit in het infiltratiegebied Utrechtse Heuvelrug. Wij vragen gemeenten om te voorkomen dat binnen dit gebied ruimtelijke plannen een verslechtering van de grondwaterkwaliteit veroorzaken.

Toelichting
De Utrechtse Heuvelrug is voor de provincie Utrecht een belangrijk gebied voor de aanvulling van grondwater. Deze grondwatervoorraad is van belang voor drinkwaterbereiding en voor de grondwaterafhankelijke natuur aan de flanken van de Utrechtse Heuvelrug. Ruimtelijke ontwikkelingen mogen daarom geen bedreiging vormen voor de grondwaterkwaliteit. Als op basis van een integrale afweging toch voor een functie wordt gekozen die risico’s met zich meebrengt voor de grondwaterkwaliteit, zijn maatregelen nodig om emissie naar het grondwater te voorkomen.

Realisatie
Provinciaal belang
Behoud van de strategische grondwatervoorraden
Provinciale rol
Reguleren, stimuleren

Reguleren (PRV)

- Gemeenten nemen in hun bestemmingsplan regels op ter bescherming van het infiltratiegebied Utrechtse Heuvelrug (artikel 2.3).

Stimuleren

- Wij vragen gemeenten bij nieuwe ontwikkelingen om aandacht voor de grondwaterkwaliteit in het infiltratiegebied Utrechtse Heuvelrug.

- Opstellen handreiking “Omgaan met functiewijzigingen in de beschermingszones drinkwaterwinning en infiltratiegebied Utrechtse Heuvelrug”.

4.1.5 Waterbergingsgebied
Beleid
Bij hevige regenval kan het afwateringssysteem onvoldoende zijn. In het grootste deel van de provincie is het voldoende om bij ruimtelijke ontwikkelingen hiermee rekening te houden. In delen van de Gelderse Vallei hebben wij hiervoor waterbergingsgebieden aangewezen. Ruimtelijke ontwikkelingen die plaatsvinden op basis van bestaande uitbreidingsrechten van ter plaatse al aanwezige functies zijn hier toegestaan. Nieuwe bestemmingen die ontwikkelingen toestaan die in strijd zijn met de waterbergingsfunctie staan wij niet toe.

Toelichting
Door de klimaatverandering zullen extreme situaties met intensieve neerslag vaker voor gaan komen. Als in deze perioden het peil van het oppervlaktewater zoveel stijgt dat er water op het land komt te staan, ontstaat er wateroverlast. Hoe vervelend of schadelijk dit is hangt af van het ruimtegebruik. Voor delen van het stedelijk gebied in de Gelderse Vallei is grootschalige waterberging de meest effectieve methode om wateroverlast te voorkomen. Deze functie kan, binnen grenzen, gecombineerd worden met andere gebruiksfuncties, zoals grondgebonden landbouw, extensieve recreatie en natuur. Zo heeft de bestemming waterberging voor het Binnenveld in de praktijk geen negatief effect op de instandhoudingsdoelen van het Natura-2000 gebied de Hel en Blauwe Hel.

Realisatie
Provinciaal belang
Ontwikkelen van een robuust en duurzaam bodem- en watersysteem en een waterveilige provincie
Provinciale rol
Reguleren

Reguleren (PRV)

Gemeenten nemen in hun bestemmingsplan regels op ter bescherming van de waterbergingsfunctie in een waterbergingsgebied (artikel 2.4).

4.1.6 Vrijwaringszone versterking regionale waterkering
Beleid
Regionale keringen beschermen onze provincie tegen overstromingen vanuit boezemwater en andere regionale wateren. Ook dienen ze soms als tweede beschermingslijn bij overstromingen vanuit buitenwater. Wij voorzien voor de regionale keringen in een vrijwaringszone aan beide zijden van de waterkering, zodat reconstructies of versterkingen van de kering mogelijk zijn.

Toelichting
Onze provincie wordt tegen overstromingen vanuit het buitenwater, Nederrijn, Lek, Eemmeer, Eem en de zee, beschermd door de primaire waterkeringen, een rijksbelang. Bescherming tegen overstromingen vanuit regionale wateren wordt geregeld via regionale keringen. De waterbeheerders nemen deze op in hun Keur en Leggers. Zowel de primaire keringen, als de regionale keringen kennen ruimtereserveringen of een ‘profiel van vrije ruimte’ voor eventuele dijkversterkingen. Een deel van de regionale keringen is in Rijksbeheer. Hiervoor geldt, dat ze nog niet zijn aangewezen en genormeerd en dat de legger hiervoor eind 2012 wordt vastgesteld.

Realisatie
Provinciaal belang
Ontwikkelen van een robuust en duurzaam bodem- en watersysteem en een waterveilige provincie
Provinciale rol
Reguleren

Reguleren (PRV)

Gemeenten nemen in hun bestemmingsplan regels op ter bescherming van de vrijwaringszone versterking regionale waterkering (artikel 2.5).

4.1.7 Overstroombaar gebied
Beleid
Wij willen overstromingen voorkomen. Maar als het toch misgaat, willen we wel goed voorbereid zijn. Daarom verplichten wij bij nieuwe bouwlocaties en nieuw grondgebruik in het ruimtelijk plan aan te geven hoe rekening gehouden wordt met randvoorwaarden vanuit waterveiligheid (overstromingsrisico’s).

Toelichting
Grote delen van de provincie liggen in overstroombare gebieden van Nederrijn, Lek en het Eemmeer. Het is belangrijk dat kwetsbare en vitale objecten en grootschalige woonwijken en bedrijventerreinen bestand zijn tegen overstromingen. Voor buitendijkse gebieden geldt dit ook voor kleinschalige woonwijken en bedrijventerreinen. Door een goed doordachte locatiekeuze en inrichting kunnen de gevolgen van een overstroming aanzienlijk beperkt worden. De door ons opgestelde Handreiking Overstromingsrobuust Inrichten helpt om via het ruimtelijk spoor wonen en werken in gebieden met overstromingsrisico’s veiliger te maken.

Realisatie
Provinciaal belang
Ontwikkelen van een robuust en duurzaam bodem- en watersysteem en een waterveilige provincie
Provinciale rol
Reguleren

Reguleren (PRV)

Bij verstedelijking en uitbreiding hiervan nemen we de voorwaarde op dat ruimtelijke plannen een beschrijving moeten bevatten over de wijze waarop het plan rekening houdt met overstromingsgevaar (artikel 3.1).