Beleidstekst     

4.1.1a Bevorderen van een gezonde en veilige leefomgeving     

Een gezonde en veilige leefomgeving is belangrijk voor iedereen, nu en in de toekomst. De beperkte ruimte in onze provincie wordt intensief gebruikt. Veel ruimtevragende functies blijven groeien en er komen nieuwe ruimtevragers bij. Inrichting en gebruik van de leefomgeving hebben invloed op gezondheid. De toenemende drukte kan tot gezondheidseffecten leiden. Het beschermen en bevorderen van gezondheid is ons doel bij al ons beleid en ontwikkelingen in de fysieke leefomgeving. Daar waar wij effectief bij kunnen dragen aan de sociale leefomgeving, willen wij dit ook oppakken.

Bij veiligheid gaat het om externe veiligheid vanwege opslag, be- en verwerken en transport van gevaarlijke stoffen, veiligheid vanwege ontwikkelingen zoals energietransitie en klimaatverandering (bijvoorbeeld overstromingen en natuurbranden, zie ook paragraaf 4.2) en verkeersveiligheid (zie ook paragraaf 4.5). Veiligheid heeft te maken met de inrichting van de omgeving en neemt vaak ook letterlijk ruimte in.

4.1.1b Ontwikkelen van een samenhangend groenblauw netwerk     

Mensen zijn aantoonbaar gezonder als ze in een bruikbare en bereikbare groene omgeving wonen. Zo’n omgeving maakt ontspanning mogelijk en stimuleert bewegen en ontmoeten. Door de grote druk op de ruimte is het noodzakelijk om onze groenblauwe ruimte efficiënt en multifunctioneel in te delen en te benutten. Wij richten ons daarom op de ontwikkeling van groenblauwe structuren en gebieden die meerdere van onze doelen ondersteunen, zoals een gezonde leefomgeving, klimaatbestendige leefomgeving, natuur/biodiversiteit en recreatie, en die passen bij het bodem- en watersysteem. Deze groenblauwe structuren vormen ook een belangrijke basis voor ons andere beleid. Deze aspecten komen aan de orde in onder andere paragraaf 4.1.2, paragraaf 4.2.2, paragraaf 4.4.1 en paragraaf 4.7.1.

4.1.1c Bewegen stimuleren     

De inrichting van de leefomgeving willen we zodanig vormgeven dat deze uitnodigt om te bewegen. Wij focussen onder meer op de bereikbaarheid van woon- en werklocaties en van natuur- en recreatiegebieden te voet, met fiets en OV. Wij stimuleren en faciliteren ook andere partijen dit te doen door middel van onder andere het aanbod van ondersteunende instrumenten en het delen van kennis en informatie. Wij richten ons ook op het ontwikkelen daarvan. Menging van functies kan leiden tot kortere afstanden tussen wonen, werken en voorzieningen. Ook dat kan leiden tot meer bewegen en willen we waar mogelijk stimuleren. Dit doen we onder andere via de aanleg van snelfietsroutes. De uitwerking van dit aspect is vooral terug te vinden in paragraaf 4.1.2 enparagraaf 4.5.

4.1.1d Verbeteren luchtkwaliteit     

Onze lucht wordt al jaren langzaam schoner, maar is nog lang niet op een gezond niveau. We streven naar een permanente verbetering van de luchtkwaliteit in de provincie Utrecht om de gezondheid van onze inwoners te bevorderen en de invloed op onze natuur te beperken. We streven ernaar om uiterlijk in 2030 in de provincie Utrecht minimaal te voldoen aan de WHO-advieswaarden. Tot 2050 streven wij naar het verder verbeteren van de luchtkwaliteit, omdat een verdere verlaging van de concentraties van schadelijke stoffen nog steeds substantiële gezondheidswinst oplevert. Verwachting is dat de WHO haar advieswaarden richting 2050 zal aanscherpen. Belangrijke bronnen van luchtverontreiniging binnen de provincie Utrecht zijn wegverkeer, binnenvaart, landbouw en houtrook. Een veelheid aan grote en kleine bronnen in binnen- en buitenland bepaalt gezamenlijk de kwaliteit van onze lucht. Met alleen provinciaal en gemeentelijk beleid kunnen wij de luchtkwaliteit beperkt verbeteren. We richten ons binnen onze mogelijkheden bijvoorbeeld op schoon vervoer en verduurzaming van de landbouw en op het verbeteren van de luchtkwaliteit bij kwetsbare functies, zoals scholen en zorginstellingen. We hebben om het doel te halen echter ook het Rijk en de Europese Unie nodig.

4.1.1e Verminderen geluidsbelasting     

De geluidhinder neemt toe in onze provincie. Het is ons streven vanaf 2030 nieuwbouw voor geluidgevoelige gebouwen vooral nog te laten plaatsvinden op locaties die voldoen aan de WHO-advieswaarden voor geluid. Dit vraagt om aandacht bij nieuwe woningbouwplannen en bij wijzigingen in de infrastructuur (weg/spoor/tram), bedrijvigheid en windmolens. Het beleid zal zich meer richten op het reduceren van het blootstellingsniveau. Er wordt meer ingezet op preventie en inspanningen om risico’s voor de gezondheid aan te pakken.

De geluidsbelasting van bestaande woningen onder directe invloed van (spoor)wegen, vliegverkeer en industrie willen we in 2040 teruggebracht hebben tot maximaal 60 dB. Daar zijn aanpassingen of (ingrijpende) maatregelen voor nodig. En dit vraagt aandacht bij (de inpassing van) ruimtelijke ontwikkelingen en nieuwe OV- of weginfrastructuur, zodat het aantal ernstig gehinderden niet toeneemt. Bij zo’n 12% van alle woningen in de provincie Utrecht is de geluidsbelasting hoger dan 60 dB.

We realiseren ons dat we deze doelen alleen in goede samenwerking met onze partners kunnen halen. We willen samen met hen een agenda geluid opstellen waarin doelen en de mogelijke maatregelen worden opgenomen. Maatregelen kunnen variëren, afhankelijk van de specifieke omstandigheden, van het kiezen van de juiste locatie tot maatregelen in het ontwerp, zoals situering ruimtes in gebouwen en van de gebouwen zelf, verkeersmaatregelen en groen in de buitenruimte. Hiermee kunnen we gezondheidseffecten van geluidsbelasting beperken. De gemeente maakt de afweging of nieuwbouw van geluidgevoelige bebouwing met hoge geluidsbelastingen acceptabel is.

De provincie is als wegbeheerder verantwoordelijk voor het verminderen van geluidhinder langs provinciale wegen. Bij een toename van geluidhinder moet de provincie maatregelen nemen om aan haar wettelijke taak – het handhaven van geluidproductieplafonds – te voldoen. Wij willen de ontwikkeling van nieuwe geluidgevoelige gebouwen met hoge geluidsbelastingen langs provinciale wegen zoveel mogelijk voorkomen via regelgeving in onze verordening. Het aantal woningen langs provinciale wegen met een geluidsbelasting binnen de Geluidscontour 61 dB Lden willen wij vanwege de gezondheidseffecten de komende jaren verminderen. Ten behoeve van de aanwezige woningen met een hoge geluidsbelasting langs onze wegen worden, mits doelmatig, reducerende maatregelen getroffen, zoals het aanbrengen van geluidsreducerend asfalt en geluidsgoten. In het actieplan omgevingslawaai is dit beleid verwoord.

In de provincie Utrecht zorgt vliegverkeer voor steeds meer geluidhinder. Op rijksniveau worden besluiten genomen die van invloed zijn op het gebruik van het luchtruim van de provincie Utrecht. We zetten er op in om toenemende hinder door vliegverkeer hierbij te voorkomen, zoals bij herziening van de luchtruimindeling. In onze provincie is er in beperkte mate ruimte voor diverse vormen van kleine en recreatieve luchtvaart. Dit mag, als dit op een goede manier ingepast kan worden in de omgeving en de hinder voor mens en dier zo beperkt mogelijk wordt gehouden. We gaan terughoudend om met nieuwe luchthavens voor kleine en recreatieve luchtvaart in de provincie. In stiltegebieden zijn recreatieve drones niet toegestaan. Luchthavens met een duidelijk maatschappelijk belang, zoals heliplatforms bij ziekenhuizen, ondersteunen we wel. Ook hierbij hebben we uiteraard aandacht voor de kwaliteit van de leefomgeving.

Het intensieve gebruik van onze leefomgeving zorgt voor steeds meer geluidhinder, terwijl de behoefte aan rust en ontspanning groot is. Stiltegebieden vervullen een rol in die behoefte. Behalve voor de rustzoekende inwoner, is stilte ook van belang voor de beleving van het landschap en natuur. In de provincie Utrecht hebben wij 14 stiltegebieden aangewezen. In deze gebieden handhaven wij de rust die aanwezig is. Ook willen we waar mogelijk bijdragen aan behoud van gebieden waar de geluidsbelasting relatief laag is in de nabijheid van steden.

Ter bescherming van de stiltegebieden nemen we regels in onze Omgevingsverordening op. Hiermee beperken we geluid producerende activiteiten. Hieronder vallen ook windturbines. Tegelijkertijd is de energietransitie een grote opgave waar we voldoende zoekruimte voor op willen nemen. De vele kwaliteiten van onze provincie stellen hieraan beperkende voorwaarden. In een aantal gebieden is het stiltebeleid de belangrijkste beperkende factor voor plaatsing van windturbines. Dit zijn echter vaak ook open gebieden waarvoor concrete en qua draagvlak kansrijke initiatieven voorgesteld kunnen worden. Daarom nemen wij op dat gemeenten dit toe kunnen staan mits de situering zodanig is dat de effecten op het stiltegebied zo beperkt mogelijk zijn en voor de effecten zoveel als mogelijk is aangesloten op geluidsniveau van de stiltegebieden. We vinden het daarbij belangrijk dat er regionale afstemming over heeft plaatsgevonden, bijvoorbeeld in het kader van de RES’en. We verwachten dat slechts in en nabij een zeer beperkt aantal stiltegebieden daadwerkelijk windturbines zullen en kunnen worden geplaatst.

4.1.1f Beperken van externe veiligheidsrisico’s     

Het huidige ruimtegebruik en nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen daarin levert veiligheidsvraagstukken op in relatie tot de opslag, het be- en verwerken en het transport van gevaarlijke stoffen. We werken op verschillende manieren aan een veilige leefomgeving en het beperken van externe veiligheidsrisico’s. We werken met onze partners (gemeenten, omgevingsdiensten, veiligheidsregio) samen om risico’s in beeld te brengen en te zoeken naar maatregelen om die risico’s te beperken en normoverschrijding voor externe veiligheid bij inrichtingen en transport te voorkomen. Dit geschiedt in vervolg op het provinciaal uitvoeringsprogramma externe veiligheid 2015-2020 in het kader van het Programma Gezond en Veilig dat wordt opgesteld. Wij streven, bij inrichtingen en transport, waar mogelijk naar verlaging van bestaande externe veiligheidsrisico’s. We kiezen voor het ruimtelijk scheiden van bedrijven die met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen werken (BRZO-bedrijven) en kwetsbare functies. We beperken de toename van risico’s voor mensen in de meest risicovolle zone rond stationslocaties van het ‘basisnet spoor’ en rond het ‘basisnet weg’. Het basisnet betreft de spoorwegen en wegen waarover vervoer van gevaarlijke stoffen mag plaatsvinden. We beperken het transport van gevaarlijke stoffen in de bebouwde kom door het coördineren en actualiseren van een provincie dekkende gemeentelijke routering.

Voor nieuwe risico’s, zoals het gebruik van nanotechnologie, de elektrificatie van de maatschappij en het gebruik van nieuwe vormen van opwekking, opslag en vervoer van energie, richten wij ons op het volgen van de landelijke kennisontwikkelingen en op het benutten van de expertise van de Veiligheidsregio Utrecht.

Bij het gebruik van nieuwe energietoepassingen gaat het bijvoorbeeld om de inzet van LNG (vloeibaar gas), waterstof en het gebruik van een buurtbatterij. Het is belangrijk dat provincie en gemeenten als bevoegd gezag de Veiligheidsregio Utrecht vroegtijdig om advies vragen bij nieuwe risico’s. Als daar aanleiding voor is zal de provincie locatiebeleid ontwikkelen voor nieuwe risicobronnen en regels vaststellen, waarbij aangegeven wordt waar ontwikkelingen mogelijk zijn. In veel gevallen kunnen met maatregelen de risico’s beperkt worden.

Door klimaatverandering kunnen vitale en kwetsbare functies een groter risico lopen op uitval. Samen met Rijk, veiligheidsregio en andere partners brengen wij de risico’s in beeld en onderzoeken wij maatregelen.

4.1.1g Beperken van toename van risico’s door straling en geur- en lichthinder     

Wij zetten ons in voor het beperken van risico’s door straling, geur en licht. Wij hanteren het voorzorgsbeginsel ten aanzien van hoogspanningslijnen. Wij willen, waar dit betaalbaar en effectief is, een bijdrage leveren aan het ondergronds brengen van hoogspanningslijnen in woongebieden.

Voor geur volgen wij, in lijn met de Omgevingswet, in principe het gemeentelijk beleid voor onze vergunningverlening aan industriële bedrijven. Wel ontwikkelen wij, in overleg met de gemeenten, een algemeen normenkader voor de vergunningverlening aan bedrijven en geven aan wanneer wij willen terugvallen op dit normenkader, bijvoorbeeld omdat er geen gemeentelijk geurbeleid is of omdat wij, mede op basis van klachten, het gemeentelijk beleid te streng of te soepel vinden. Via het algemeen normenkader stimuleren wij bovendien een zoveel mogelijk uniforme aanpak binnen de provincie.

Er zijn enkele specifieke situaties waarbij sprake is van cumulatie als gevolg van geuremissies van diverse bedrijven en/of waarbij de geuremissies provincie- en/of gemeentegrensoverschrijdend zijn. Een algemeen normenkader zal daarvoor ontoereikend zijn. Voor die situaties willen we het initiatief nemen om, gezamenlijk met de andere provincies en betrokken gemeenten, te onderzoeken hoe het best vormgegeven kan worden aan een gebiedsgerichte aanpak.

Wij zetten ons in om onnodige lichtvervuiling te voorkomen, bijvoorbeeld bij de provinciale wegen en via ons landschapsbeleid. Dit gaat hand in hand met het voorkomen van onnodig energiegebruik.

4.1.1h Uitvoering geven aan beleid voor ‘milieu en gezondheid’     

Vanuit de rollen stimuleren/ participeren/ realiseren:

• Voornemen tot opstellen van een sociale agenda.
• Opstellen Programma Gezond en Veilig en samenwerkingsagenda´s op specifieke milieuthema´s, namelijk lucht, geluid en externe veiligheid.
• Beschikbaar stellen van instrumenten ten behoeve van een integrale afweging bij ruimtelijke ontwikkelingen en het ondersteunen bij de toepassing daarvan.
• Onderzoek naar gebiedsgerichte aanpak geurhinder.

Vanuit de rol reguleren:

• Instructieregels voor stiltegebieden en luchthavens.
• Voornemen voor opstellen regels voor ruimtelijke ontwikkelingen rondom BRZO- bedrijven.
• Beleidsregels voor het verlenen van tijdelijke ontheffingen voor het gebruik van niet aangewezen terreinen voor luchtvaart.
• Binnen 2 jaar na vaststelling Omgevingswet vaststellen van geluidproductieplafonds voor alle provinciale wegen.
• Instructieregel voor het bouwen van geluidgevoelige gebouwen in de 61 dB contour rond provinciale wegen.
• Ontwikkeling normenkader geur.

Beschikbaar voor informatie en communicatie:

• Beschikbaar stellen (GIS) data en informatie betreffende de situatie en de mogelijke maatregelen voor een gezonde en veilige leefomgeving.
  
  
  
  

4.1.2a Vrijetijdsbesteding     

De mogelijkheid tot vrijetijdsbesteding is een belangrijk onderdeel van de leefbaarheid in steden, dorpen en buitengebied. Het provinciaal recreatie- en toerismebeleid is gericht op het realiseren van een aantrekkelijke en gezonde leefomgeving waar recreanten en toeristen hun tijd door kunnen brengen. Ons beleid richt zich op de recreatiezones en -terreinen, het recreatief hoofd(route)netwerk, verblijfsrecreatie en toerisme en sport. We streven naar functiecombinaties met (het benutten van) natuur, cultuur, landbouw, erfgoed en klimaatadaptatie.

De beleidsdoelen zijn uitgewerkt in het vierjaarlijkse Programma Recreatie en Toerisme. Ook de bestuurlijke samenwerking op het gebied van recreatie (waaronder de recreatieschappen) en het beheer en financiering van terreinen, routes en andere voorzieningen is hierin meegenomen. Verder wijzen wij zwemwaterlocaties aan en zien toe op de veiligheid en waterkwaliteit van de zwemwateren.

4.1.2b Recreatief groen     

De recreatiebehoefte neemt de komende jaren toe, evenals het toerisme. Om die reden vinden wij gebiedsontwikkeling ten behoeve van bovenlokale recreatie en bereikbaarheid – voor vooral langzaam verkeer – van belang en stimuleren wij ontwikkelingen die hieraan bijdragen. Hierbij moeten vraag en aanbod op elkaar worden afgestemd. Ook de schaalsprong in verstedelijking en de klimaatverandering hebben invloed op de recreatiebehoefte. Zo is er in de buurt van woningen behoefte aan ruimte voor bewegen, ontspannen en ontmoeten. Dit draagt bij aan een goed woon- en vestigingsklimaat. Wij vinden het belangrijk dat de totstandkoming van het (recreatie)groen gelijke tred houdt met de verstedelijking. Nieuwe gebieden en extra voorzieningen zullen naast de verstedelijking een plek moeten krijgen. Daarvoor kijken we allereerst naar het areaal aan (bovenlokale) dagrecreatieterreinen en recreatiezones, dat bedoeld is om bestaande (bovenlokale) recreatiefuncties te behouden en nieuwe (bovenlokale) recreatiefuncties een plek te kunnen geven. Hiervoor regelen we dat in de recreatiezones geen ontwikkelingen plaats kunnen vinden die behoud en realisatie van recreatief groen belemmeren. Daarbij willen wij in deze zones onder voorwaarden ruimte bieden voor nieuwe (bovenlokale) recreatievoorzieningen. De bestaande bovenlokale dagrecreatieterreinen houden, passend bij de andere provinciale belangen, ruimtelijke mogelijkheden om een kwaliteitsslag te kunnen maken om aan de (veranderende) vraag van recreanten te kunnen voldoen. Wij willen dit areaal van recreatiezones en (bovenlokale) dagrecreatieterreinen dan ook behouden en we stimuleren een optimale benutting. Uitbreiding is nodig om aan de groeiende behoefte te kunnen voldoen. We kijken ook naar mogelijkheden voor extra opvang in gebieden die nu nog een beperkte opvangcapaciteit hebben.

In de drukste gebieden, nabij de grote stedelijke gebieden van Amersfoort en Utrecht, zoeken we naar combinaties van functies in de groene ruimte. Recreatief gebruik en beleving integreren we met andere functies, zoals natuur, landbouw, energie, erfgoed en cultuur. Samen met de verbindingen in een netwerk kan hierbij gedacht worden aan een parkachtige setting, die tevens dient als buffer tussen de verstedelijkte gebieden. Dit biedt kansen om de groene kwaliteiten en de beleving van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, de Stelling van Amsterdam en de Grebbelinie te versterken. Een samenhangende aanpak is hiervoor noodzakelijk.

Bij het proces van de verdere verstedelijking onderzoeken we samen met onze partners hoe we groen mee kunnen laten groeien. Hiervoor dient het programma ‘Groen Groeit Mee’.

4.1.2b2 Groen Groeit Mee     

Wonen in de provincie Utrecht, is wonen in een groene omgeving in het hart van Nederland. Bossen, parken, fiets- en wandelroutes zijn altijd dichtbij, zichtbaar en goed bereikbaar. Groen is een groot gemeenschappelijk goed, dat voor een essentieel deel bijdraagt aan de kwaliteit van leven én daarmee ook aan de economie. Groen Groeit Mee is de afspraak dat we gezamenlijk bij alle ruimtelijke plannen, projecten en gebiedsontwikkelingen, de groenontwikkeling in evenwichtige verhouding en volwaardig meenemen. Zo wordt groen voor alle Utrechters meer zichtbaar, beleefbaar en bereikbaar.

Er lopen diverse initiatieven en programma’s met een ‘groene’ ambitie in de provincie Utrecht. Dit versnipperde landschap vormt een risico voor de ambitie om ‘groen’ in voldoende mate mee te laten groeien. Er is een samenhangende aanpak nodig. In het programma Groen Groeit Mee werken partners samen aan het krachtig positioneren van groene opgaven. Om bij de totstandkoming van verstedelijking de ontwikkeling van het (recreatief) groen gelijke tred te laten houden, onderzoeken we samen met onze partners hoe we groen kwantitatief mee kunnen laten groeien. Dit kan zowel via groenblauwe dooradering in de kernen als via gebieden en routes buiten de kernen. Waar mogelijk wordt de verbinding met andere programma’s gelegd. De manier waarop we dit kunnen bereiken en hoe dit bekostigd kan worden maken deel uit van dit programma.

Naar aanleiding van de uitkomsten van het programma Groen Groeit Mee en de vraag vanuit de regio’s bepalen wij of en waar aanpassing of uitbreiding van de recreatiezones en (bovenlokale) dagrecreatieterreinen wenselijk is. Wij passen de Omgevingsverordening daarop dan aan. Zie ook de box Groen Groeit Mee.

4.1.2c Recreatief hoofd(route)netwerk     

Het recreatief hoofd(route)netwerk bestaat uit een samenhangend geheel van (boven)regionale routes voor onder andere wandelen, fietsen en varen, met toeristische overstappunten (TOP’s). Het netwerk loopt door de afwisselende en cultuurhistorisch waardevolle landschappen van de provincie Utrecht en sluit aan bij horeca, attracties, musea en andere bezienswaardigheden. Het recreatieve netwerk verbindt bovendien de stedelijke gebieden met de recreatieve landschappen. Wij zetten ons in voor behouden, versterken en verder ontwikkelen van het huidige recreatieve hoofd(route)netwerk voor onder andere fietsen, wandelen en het recreatietoervaartnet voor inwoners en bezoekers. De benodigde hoogte- en dieptematen van de vaarwegen leggen wij vast. Ook het toevoegen van nieuwe verbindingen, waaronder in en vanuit woonkernen, is van belang. Verder streven wij naar (groene) corridors (verbindingen) vanuit woonwijken naar het omliggend gebied en gebieden voor buitenrecreatie. Het geheel moet op een aantrekkelijke manier met elkaar verbonden zijn, zodat er een uitgekiend en fijnmazig netwerk van aantrekkelijke groenblauwe verbindingen ontstaat die zowel sportief, recreatief als utilitair te gebruiken zijn (zie ook paragraaf 4.1.1).

4.1.2d Vakantieparken/recreatiewoningen     

Wij streven naar voldoende vitale vakantieparken/recreatiewoningen voor verblijfsrecreatie. Dit is gericht op voldoende kwaliteit van het verblijfsrecreatief aanbod dat aansluit bij de vraag van de bezoeker. Hiermee wordt toegewerkt naar een vitale en duurzame vrijetijdssector. Verpaupering en oneigenlijk gebruik zoals permanente bewoning en ondermijnende criminaliteit is ongewenst. In een aantal gemeenten speelt permanente bewoning van recreatiewoningen al langdurig. Om een effectieve aanpak van bestaande permanente bewoning landelijk, provinciaal en regionaal mogelijk te maken, kiezen wij voor een integrale gezamenlijke aanpak, samen met betrokken gemeenten en andere partners. Bij de integrale aanpak wegen we de economische, sociale, woon-, veiligheids- en natuuraspecten mee. We stimuleren duurzaamheid. Het staat voorop dat vakantieparken gezond en vitaal zijn. Voor parken met een uitzichtloos toekomstperspectief willen wij met pilots zoeken naar oplossingen. Transformatie naar een andere bestemming kan dan een mogelijkheid zijn.

4.1.2e Vrijetijdseconomie/toerisme     

De verwachting is dat het bezoek door buitenlanders doorgroeit van 18 miljoen in 2017 naar 29 miljoen bezoekers in 2030. Ook voor het binnenlands bezoek geldt een stijgende lijn. Dit vertaalt zich in bestedingen en werkgelegenheid. We willen, gelet op deze autonome groei van bezoekers, zorgen voor spreiding van voorzieningen met een goede match tussen vraag en aanbod. Daarbij zetten wij in op goed bereikbare en toegankelijke voorzieningen. Een aanbod dat, in kwaliteit en kwantiteit, goed aansluit op de behoeften van zowel inwoners als bezoekers. We stimuleren duurzame ontwikkeling van de vrijetijdseconomie. Het vrijetijdsbeleid richt zich op het verzilveren van de kansen met daarbij aandacht voor de balans tussen bezoeker en bewoner. Meer concreet betekent het dat we keuzes maken voor doelgroepen bezoekers die passen bij het profiel van de provincie Utrecht. Tevens zoeken wij mogelijkheden om het bezoek van toeristen en recreanten te spreiden in ruimte en tijd. De te nemen maatregelen richten zich op marketing en een goed management van vrijetijdseconomie oftewel bestemmingsmanagement. Hiervoor is ontwikkelen van kennis, vergaren van data en doen van onderzoek nodig.

4.1.2f Uitvoering geven aan beleid voor ‘recreatie en toerisme’     

Vanuit de rollen stimuleren/ participeren/ realiseren:

• Opstellen programma Recreatie en Toerisme en jaarlijkse uitvoeringsagenda.
• Subsidieverordening recreatie en toerisme.
• Agenda Vitaal Platteland en de opvolger hiervan.
• Sturing op en samenwerking met Recreatieschappen, Recreatie Midden Nederland en Routebureau.
• Vragen gemeenten om bescherming van en ontwikkeling recreatie in de recreatiezones.
• Integrale aanpak vakantieparken met alle partners opstarten.
• Opstellen integrale visie vakantieparken.
• Onderzoek naar groei van (recreatief) groen in gelijke tred met verstedelijkingsopgave.
• Programma Groen Groeit Mee

Vanuit de rol reguleren:

• Instructieregel voor onder voorwaarden rode ontwikkelingen toestaan om recreatieve voorzieningen te realiseren.
• Regels ter voorkoming van permanente bewoning en ander oneigenlijk gebruik van recreatiewoningen.

Beschikbaar voor informatie en communicatie:

• Programma met visie en handreiking recreatiezones.
  
  
  
  

Box Groen Groeit Mee     

Het programma Groen Groeit Mee brengt en houdt rode en groene ontwikkelingen in de provincie Utrecht in balans. Groen is de kwaliteit van de Utrechtse regio. Groei is de opgave. Hoe kunnen we dit samenbrengen? Groen Groeit Mee geeft hier invulling aan.

Met Groen Groeit Mee (GGM) willen we samen met regionale partners in ruimtelijke zin komen tot een stevige positionering van (recreatief) groen, o.a. gekoppeld aan een regionale programmering. Daartoe worden opgaven in beeld gebracht, worden financieringsvormen geïnventariseerd en wordt vervolgens de stap gezet naar een programmering van de groene opgaven, voor zover deze nog niet door andere programma’s wordt opgepakt.

GGMgeeft uitvoering aan de wens tot een meer strategische positionering van groene opgaven

Groen Groeit Mee positioneert zich nadrukkelijk als een verbindende en brede opgave en dus anders dan meer sectorale programma’s, projecten en organisaties waarin overheden in Utrecht al samenwerken aan groene doelen.

De uitvoering van groene opgaven zal primair via bestaande (uitvoerings)programma’s plaatsvinden

GGM kijkt naar toegankelijk groen, duurzame landbouw, veerkrachtige natuur, beleefbaar landschap en zichtbaar water, maar richt zich in de uitwerking vooral op de blinde vlekken. Dit zal naar verwachting vooral recreatief groen zijn, omdat hier geen duidelijke structurele financiering voor bestaat. De andere thema’s lijken al hun uitwerking te krijgen in bestaande programma’s. Groen Groeit Mee wil echter wel verbinden en daarmee ook helpen om (indirect) de bestuurlijke drukte te verminderen.

In GGM wordt intensief samengewerkt met regionale partners, onder regie van de provincie Utrecht

Uitgangspunt is mede-opdrachtgeverschap, waarbij de provincie de regie heeft. De Regio U16, Regio Amersfoort, het Utrechtse deel van Regio Foodvalley, de vier waterschappen en de provincie Utrecht werken samen aan het Programma GGM. Samen werken zij als één overheid, zoals bedoeld in de Omgevingswet. Maar hoe meer partijen dit onderschrijven hoe beter.

De aanpak is afgestemd op het proces van regionale programmering

Groen in evenwichtige verhouding laten meegroeien is de wens van Provinciale Staten. ‘Groen dat meegroeit’ is een fundamentele en grote opgave, die stevig moet worden opgepakt. Veel doelen in de Omgevingsvisie zijn kwantitatief, maar voor groen is dat veel minder (m.u.v. de opgave voor het NNN). Daarom wordt de koppeling gelegd tussen regionale programmering van woningen etc. en GGM. Dit wordt de komende tijd verder uitgewerkt in een aanpak voor Regionale programmering, waarin evenwichtige groei van groen onderdeel is.

^{Balans rode en groene ontwikkelingen in de provincie Utrecht (bron: provincie Utrecht,2021))}

4.2.1a Bodem- en watersysteem     

Het bodem- en watersysteem levert een belangrijke bijdrage aan het realiseren van veel van onze doelen. Met het oog op een blijvend gebruik van het bodem- en watersysteem in de toekomst is bescherming van het systeem essentieel. Daarom formuleren wij voor de verschillende aspecten van het bodem- en watersysteem doelen, randvoorwaarden en kaders, die in het regionaal water- en bodemprogramma en de Omgevingsverordening zijn opgenomen.

We werken samen met waterbeheerders, gemeenten, drinkwaterbedrijven en andere partners aan een duurzaam en robuust bodem- en watersysteem (zowel grondwater als oppervlaktewater). Hiermee geven we ook invulling aan de KRW-doelen en beschermen we het grondwater voor menselijke consumptie, waaronder drinkwater en voor verdrogingsgevoelige natuurgebieden.

De opgaven waar de provincie Utrecht de komende jaren voor staat vragen om keuzes: waar is het bodem- en watersysteem te benutten voor maatschappelijke opgaven? Waar vraagt het systeem om bescherming, zodat ook voor de langere termijn een evenwichtig systeem is gewaarborgd? Waar vraagt het systeem om versterking, zodat het systeem ook in zeer natte en zeer droge periode robuust is? Dit vraagt om slim realiseren van nieuwe opgaven in een optimale combinatie met de kwaliteiten van het bodem- en watersysteem en een duurzaam gebruik van de ondergrond. En dit vraagt om bewust omgaan met de mogelijkheden en beperkingen van het bodem- en watersysteem in relatie tot ruimtelijke ontwikkelingen. Daarmee blijft een aantrekkelijke leefomgeving gewaarborgd, ook in 2050.

Om te komen tot een veilig en verantwoord duurzaam gebruik van de ondergrond ontwikkelen we in samenwerking met andere overheden een gebiedsgerichte 3d-afwegingssystematiek voor de ondergrond. Dit omvat o.a. een afweging tussen gebruik van de ondergrond voor de energieopgave en voor de drinkwateropgave. Dit sluit aan bij de Rijksstructuurvisie Ondergrond (STRONG) en wordt nader uitgewerkt in een programma.

^{Bodem- en watersysteem provincie Utrecht (bron: provincie Utrecht, 2020)}

4.2.1b Versterken van het bestaande bodemsysteem     

We werken aan het versterken van het bestaande bodemsysteem. De fysieke en chemische kwaliteit van de bodem moet op sommige plekken worden verbeterd en op andere plekken worden behouden. Tegelijkertijd is onze bevoegdheid met betrekking tot de chemische bodemkwaliteit veranderd. Na inwerkingtreding van de Omgevingswet vervalt de Wet bodembescherming (Wbb) en zijn gemeenten bevoegd gezag voor de bodemkwaliteit. We stellen een nieuw programma op waarin we onder andere beschrijven hoe we het bodemsaneringsprogramma gaan afronden en hoe we samenwerken met andere overheden bij mobiele bodem- en grondwaterverontreinigingen.

Wat betreft de aanpak van diffuse (mobiele) verontreinigingen en (mobiele) opkomende stoffen in bodem en grondwater werken we mee aan kennisontwikkeling, kennisoverdracht en bewustwording. We bundelen de kennis over de kwaliteit van de bodem en bijbehorend grondwatersysteem door één provinciaal bodeminformatiesysteem te realiseren samen met onze partners: gemeenten en waterschappen. Dit zogeheten BIS zal aansluiten bij de landelijke ontwikkelingen in het kader van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) en de Basisregistratie Ondergrond (BRO).

4.2.1c Verbeteren van de grondwaterkwaliteit     

We verbeteren de kwaliteit en kwantiteit van de grondwaterlichamen (voldoende en schoon grondwater) om te voldoen aan de KRW-doelen. We beschermen het grondwater ten behoeve van de volgende functies: menselijke consumptie, toekomstige drinkwaterwinning (strategische grondwatervoorraden) en grondwaterafhankelijke natuur en landbouw. We pakken historische grondwaterverontreinigingen aan en hanteren hierbij het volgende kader in ons beleid:

• De KRW-doelen en de Grondwater-richtlijn (GRW) zijn leidend in ons beleid;
• De kwaliteit van het grondwater moet aansluiten op de functies en opgaven in het gebied;
• De kwaliteit van het grondwater moet (waar relevant) geleidelijk worden verbeterd.

We willen controle blijven houden op de grondwaterkwaliteit en de (historische) verontreinigingen. De opgaven waar we voor staan en de situatie van het bodem- en grondwatersysteem verschillen per gebied. Daarom willen we zo veel mogelijk per gebied gezamenlijk met waterbeheerders, gemeenten, drinkwaterbedrijven en andere partners het beleid en de aanpak van het (bodem-) en grondwatersysteem bepalen.

4.2.1d Uitbreiden van mogelijkheden voor drinkwaterwinning     

Drinkwaterbedrijven en overheden zijn samen verantwoordelijk voor het duurzaam veiligstellen van de openbare drinkwatervoorziening. Dit wordt ook wel de ‘zorgplicht drinkwater’ genoemd. Voor de bescherming van de bestaande drinkwaterwinningen in onze provincie hebben wij een beschermingszone drinkwaterwinning. Vanwege de bevolkingsgroei en de toenemende bedrijvigheid hebben we tot 2050 extra drinkwater nodig, waarvoor oppervlakte- en grondwater wordt onttrokken. Hiervoor ontwikkelen we samen met de drinkwaterbedrijven nieuwe grondwaterwinningen en breiden we bestaande grondwaterwinningen uit. Een nieuwe winning bij Schalkwijk en uitbreiding van de winning Eemdijk zien wij als de beste opties om hierin te voorzien. Voor beide locaties is een zoekgebied drinkwaterwinningaangewezen. Bij het ontwikkelen van nieuwe drinkwaterwinningen zoeken we naar een combinatie van functies, zoals het winnen van grondwater voor de productie van drinkwater in combinatie met natuurontwikkeling.

Het is van belang om daarnaast een deel van het grondwater te beschermen, om ook de groei van de drinkwatervraag op te kunnen vangen op de langere termijn en in extreme situaties (zoals nu nog niet voorziene extra sterke bevolkingsgroei of een veel hoger verbruik per persoon). Daartoe beschermen we het gebied dat we de strategische grondwatervoorraad noemen (in onder andere de landelijke Structuurvisie Ondergrond (STRONG) wordt dit de Aanvullende Strategische Voorraden genoemd). Bij onttrekkingen uit deze grondwatervoorraden geldt als uitgangspunt dat deze voorraden niet worden uitgeput.

Op het moment dat de maatschappelijke opgaven meer ruimte vragen, ten koste van de strategische grondwatervoorraad, zullen we de begrenzing en de bescherming van deze strategische grondwatervoorraad heroverwegen. Daarvoor ontwikkelen wij een adaptieve aanpak voor adequate bescherming van de strategische grondwatervoorraden in de provincie Utrecht. De aanpak gaat onderdeel uitmaken van het (nog op te stellen) programma en gaat aansluiten bij de ontwikkeling van de 3d-afwegingssystematiek van de ondergrond.

We werken ook samen met de drinkwaterbedrijven en andere stakeholders om drinkwater te besparen en verspilling van grondwater te voorkomen. Dit laatste doen we door onder andere laagwaardige grondwateronttrekkingen te ontmoedigen om zo voldoende grondwater te hebben, nu en voor de toekomst.

4.2.1e Verbeteren van de oppervlaktewaterkwaliteit     

We zetten in op het verbeteren van de oppervlaktewaterkwaliteit. Voor het bereiken van een goede kwaliteit van het oppervlaktewater geven we uitvoering aan de KRW. Per 2022 leggen wij actuele doelen voor ecologie en chemie vast voor de aangewezen KRW-waterlichamen voor het 3e stroomgebiedbeheerplan. De waterschappen en andere actoren voeren maatregelen uit om deze doelen te bereiken. Zo nodig stimuleren wij partijen om een bijdrage te leveren aan het doelbereik. Voor de wateren die niet als KRW-waterlichaam zijn aangewezen leggen we eveneens ecologische doelen vast. We doen dit samen met de waterschappen en in samenhang met de KRW-doelen. Ook de opkomende stoffen en microplastics vormen een bedreiging voor schoon en gezond water. De ambities ten aanzien van nieuwe stoffen zijn vastgelegd in het position paper "Delta-aanpak waterkwaliteit" van de gezamenlijke provincies. Hiervoor willen wij beleidsdoelen opstellen. In een regionaal water- en bodemprogramma worden alle doelen voor het oppervlaktewater vastgelegd.

4.2.1f Veilig en verantwoord meer energie uit bodem- en watersysteem halen     

Met de energietransitie wordt steeds meer gekeken naar duurzame energiebronnen aanwezig in het bodem- en watersysteem en ondergronds: aquathermie, ondiepe bodemenergie, aardwarmte. We zetten ons in om op een veilige en verantwoorde wijze voor mens, bodem, water, milieu en natuur meer duurzame energie uit bodem- en watersysteem halen. Dit doen we door onderzoek, innovatie en de inzet van nieuwe technieken, zoals aquathermie en aardwarmte, te stimuleren en waar mogelijk ruimte te geven aan het ontwikkelen van ondiepe bodemenergie waaronder WKO (warmte-koude-opslag (zie ook paragraaf 4.3). Ook de eerder genoemde 3d-afwegingssystematiek voor de ondergrond gaat een stimulans zijn op een veilige en verantwoorde wijze, in samenhang met ander functies en gebruik van de ondergrond (zoals grondwater voor drinkwater, meer duurzame energie uit het bodem- en watersysteem te benutten.

Mijnbouw, anders dan aardwarmte, past niet in ons beeld van duurzaam bodembeheer en een duurzame energievoorziening. Nieuwe initiatieven voor mijnbouw anders dan aardwarmte zullen we dus zo veel mogelijk weren.

De provincie is voor open bodemenergiesystemen (WKO) bevoegd gezag. De provincie heeft een wettelijke adviesrol in het kader van de Mijnbouwwet bij vergunningaanvragen van mijnbouwactiviteiten (bijvoorbeeld aardwarmte). Bij ons advies stemmen wij af met gemeenten, waterbeheerders en drinkwaterbedrijven. Hiermee zorgen we er voor dat regionale en lokale belangen worden meegenomen in de vergunningverlening en in de uitvoering van aardwarmteprojecten in de provincie Utrecht.

4.2.1g Uitvoering geven aan beleid voor ‘duurzaam en robuust bodem- en watersysteem’     

Vanuit de rollen stimuleren/ participeren/ realiseren:

• Opstellen regionaal water- en bodemprogramma.
• Afspraken met gemeenten en waterbeheerders hoe zij bij het verlenen van een omgevings-vergunning rekening kunnen houden met bestaande historische grondwater-verontreinigingen.
• Samen met andere overheden en eigenaren werken aan de Blauwe Agenda: Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug.

Vanuit de rol reguleren:

• Regels voor duurzaam gebruik van ondergrond; bescherming van grondwaterlichamen en drinkwaterwinningen, zoekgebieden voor drinkwaterwinningen, en bescherming van het (toekomstig) grondwater en oppervlaktewater voor de productie van drinkwater.

Beschikbaar voor informatie en communicatie:

• Stimuleren door kennis te delen. Via de provinciale website delen we informatie.
  
  
  
  

4.2.2a Klimaatbestendig en waterveilig     

Samen met waterschappen, gemeenten en rijk zorgen wij voor een klimaatbestendig en waterveilig ingerichte provincie in 2050. Ook werken we samen met kennisinstellingen en marktpartijen. Het klimaat verandert; het wordt warmer en de kans op wateroverlast, overstromingen, droogte en hitte neemt toe. De klimaatverandering zal onvermijdelijk effect hebben op ons stedelijk en landelijk gebied. Via ons beleid en handelen dragen wij bij aan het veerkrachtig opvangen van extreem weer. Aanpassing aan de gevolgen van klimaatverandering, klimaatadaptatie, is zeker voor de lange termijn een voorwaarde voor een krachtige en duurzame economie, een gezonde en veilige leefomgeving, vitale steden en platteland, robuuste natuur en duurzame ruimtelijke ontwikkeling. Om de kansen van het veranderende klimaat te benutten en te anticiperen op de bedreigingen werken we gebiedsgericht met de andere overheden en andere partijen aan een klimaatbestendige en waterveilige provincie. Hiervoor maken we stresstesten, houden we risicodialogen en stellen we regionale adaptatie strategieën op. Ook zetten we samen met de waterbeheerders in op een toekomstbestendig watersysteem (hoofd- en regionaal watersysteem), waarbij de verbinding tussen het beheer van de wateren en de ruimtelijke ordening, bodemdaling, landbouw en natuurontwikkeling in het invloedsgebied centraal staan. Ook ruimtelijke keuzes rond de gebruiksfuncties zullen nodig zijn voor een toekomstbestendige provincie, omdat het watersysteem tegen zijn beperkingen aan loopt.

Tot 2040 worden veel nieuwe woningen gebouwd. Het is belangrijk om deze woningen klimaatadaptief te ontwikkelen om toekomstige extra investeringen en overlast in de woonomgeving door de verandering van het klimaat te beperken. Hiervoor zullen we gemeenten faciliteren bij het klimaatbestendig ontwikkelen.

4.2.2b Het beperken van wateroverlast     

Klimaatverandering zorgt onder andere voor hevigere regen- en hagelbuien. Dit kan resulteren in wateroverlast op straten, in huizen of op het land en veel schade. De hoeveelheid neerslag is in de afgelopen 100 jaar met 30% toegenomen waarbij de regen steeds vaker in korte tijd valt (piekbelasting). De huidige manier waarop steden en dorpen zijn ingericht, samen met de woningbouwopgave, zorgt voor een toenemend probleem van wateroverlast. We zien dat de grootste problemen zich nu voordoen bij (diepe) polders en aan de flanken van de Utrechtse Heuvelrug.

Oplossingen voor het beperken van wateroverlast in stedelijk gebied liggen met name in het bieden van ruimte aan neerslag door groen en water te versterken en groenblauwe inrichtingsprincipes onderdeel te laten uitmaken van nieuwbouw en herontwikkeling van woonwijken en bedrijventerreinen. Hiermee vergroten we de sponswerking. Deze inrichtingsprincipes worden samen met de werkregio’s van het Deltaprogramma uitgewerkt en landen indien nodig in een programma en/of in de Omgevingsverordening. Daarnaast zijn gemeenten en waterschappen verantwoordelijk voor voldoende bergings- en afvoercapaciteit van het regionaal watersysteem en de riolering. In sommige gebieden blijkt wateroverlast door afvoer door de hoofd- en regionale wateren niet volledig te voorkomen. Dit kan bijvoorbeeld komen door beperkt bufferend vermogen van de bodem, afstroming van hogere gebieden naar lagere gronden of beperkte capaciteit en/of aanwezigheid van wateren. Daarnaast zit in een aantal gebieden in het westen van de provincie het watersysteem al aan zijn grenzen. Daar waar dat kan willen we samen met onze partners zorgen voor betere buffering in het bodem- en watersysteem tijdens natte perioden, beperking van afstroming, benutting van waterberging. Hierbij zetten we in op een toekomstbestendig watersysteem met oog voor het omliggende gebied en het boezemsysteem.

^{Wateroverlast, droogteschade en stedelijke hitte eilanden (bron: provincie Utrecht, 2019)}

4.2.2c Het beperken van de effecten van overstromingen     

Eén van de belangrijkste risico’s van klimaatveranderingen in de delta Nederland is een overstroming. In de Richtlijn Overstromingsrisico (ROR) hebben alle Europese lidstaten afspraken gemaakt om de overstromingsrisico’s te beperken. De provincie zorgt voor de overstromingsrisicokaarten. Deze kaarten zijn te vinden op www.risicokaart.nl. In de provincie Utrecht zorgen we samen met de waterbeheerders ervoor dat de dijken (‘primaire keringen’ en ‘regionale keringen’) in onze provincie op orde zijn om te voorkomen dat rivieren, randmeren, kanalen en regionale wateren overstromen. De normen voor primaire keringen zijn door het Rijk vastgelegd. Bij primaire waterkeringen langs de Nederrijn en Lek zoeken we naar koppelkansen voor onder andere recreatie en natuurontwikkeling. De omgevingswaarden voor regionale keringen leggen wij vast in de Omgevingsverordening. Ook participeren we in het onderzoeksprogramma Ontwikkeling Regionale Keringen (ORK). Als het ondanks de waterveiligheidsmaatregelen toch misgaat, dan willen wij daarop voorbereid zijn. Dit vraagt enerzijds om gevolgenbeperking bij overstromingen door overstromingsrobuuste ruimtelijke inrichting van woningen, bedrijven en (provinciale) wegen en van de buitendijkse gebieden en anderzijds om een goede rampenbestrijding en crisisbeheersing bij overstromingen (calamiteitenbestrijding overstromingen). Vooral de gevolgenbeperking bij overstromingen voor de vitale en kwetsbare functies, zoals de energievoorziening, drinkwatervoorziening, zijn hierbij belangrijk. We geven hiervoor het overstroombaar gebied aan, waarbinnen we met gemeenten, waterbeheerders en de Veiligheidsregio Utrecht samenwerken aan de gevolgenbeperking bij overstromingen. Daarnaast is in de Omgevingsverordening een regel opgenomen om in overstroombaar gebied rekening te houden met overstromingsrisico’s.

Voor de dijkversterkingen van de primaire keringen langs de Nederrijn en Lek hebben provincies een wettelijke taak bij de toetsing van de plannen. Daarnaast zetten wij in op een integrale aanpak en het versterken van de ruimtelijke kwaliteit in het gebied op en om de dijk. Wij hebben de ambitie de Nederrijn- en Lekdijk samen met de andere overheden verder te ontwikkelen. Dijk en rivierenlandschap kunnen immers bijdragen aan de identiteit en kwaliteit van het Utrechtse landschap. Ons doel is een aantrekkelijke en toekomstbestendige dijk die fungeert als verbindend element voor verschillende thema’s zoals water, cultuurhistorie, recreatie en natuur.

Door deze dijkversterkingen wordt het niet alleen veiliger. Provincie, waterbeheerders, gemeenten en gebiedspartners zien ook kansen om de kwaliteit van het gebied te verbeteren. Hierbij wordt onder andere ingezet op behoud en verbetering van landschappelijke waarden, natuur, cultuurhistorie, verkeer en recreatie.

Een intensieve en goede samenwerking en goede afspraken tussen de partners zijn hierbij nodig. Dit vraagt een serieuze inzet in capaciteit en middelen van alle samenwerkingspartners voor een langere periode. Meer informatie is hier te vinden.

Box Waterveiligheidsopgave Nederrijn en Lek: Grebbedijk en Lekdijk     

De Nederrijn-Lekdijk beschermt een groot deel van Midden- en West-Nederland tegen overstromingen. Als deze doorbreekt, kan een groot deel van de Randstad en Gelderse Vallei overstromen. Samen met de waterbeheerders en gemeenten werken wij aan veilige dijken.

Een belangrijk project is het project Sterke Lekdijk van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. Hierin ligt het accent op de verbetering van circa 55 kilometer aan dijken langs de noordoevers van de Lek in Utrecht. Het werk aan de Lekdijk is opgedeeld in 6 deeltrajecten. Aan de zuidoevers van de Lek voert waterschap Rivierenland een dijkversterking uit bij Vianen en is begonnen met het project SAFE (Streefkerk-Ameide-Fort Everdingen) wat voor het grootste deel in Utrecht ligt. Een ander belangrijk project is de verbetering van de Grebbedijk dat door waterschap Vallei en Veluwe wordt uitgevoerd. Deze 6 kilometer lange dijk beschermt steden in de Gelderse Vallei en het achterliggende gebied tot aan het IJsselmeer tegen hoogwater in de Nederrijn.

^{Dijkversterkingstrajecten van HDSR binnen het project 'Sterke Lekdijk' (bron: HDSR, 2018)}

4.2.2d Het beperken van de effecten van droogte     

Door het veranderende klimaat ontstaan er vaker langdurige perioden van droogte. Dit zorgt voor (te) lage waterstanden in de rivieren, watertekorten op het land, verzilting van grond- en oppervlaktewater en minder aanvulling van het grondwater. Daardoor is voldoende zoet water essentieel voor onder andere landbouw, natuur, drinkwatervoorziening, verkoeling in de stad, en scheepvaart. Tevens zorgt (langdurige) droogte voor een verhoogd risico op (veen)dijkdoorbraken en voor versnelde bodemdaling. Ook vergroot het risico op natuurbranden en schade aan funderingen en archeologische resten. Het beperken van de effecten van droogte kan door voldoende wateraanvoer in droge perioden en voldoende vasthouden van water in natte periodes. Dit doen we door lokaal maatwerk te leveren. Het Rijk, regio en gebruikers zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het voorkomen van tekorten van zoetwater, hierin wordt via het Deltaprogramma samengewerkt aan het toekomstbestendig maken van het hoofd- en regionaal watersysteem, zoals het gebied rond het Amsterdam-Rijnkanaal, Merwedekanaal en het Valleikanaal. Om verdroging op de Utrechtse Heuvelrug tegen te gaan werken we in een Blauwe Agenda samen met gemeenten, waterschappen, drinkwaterbedrijven en terreinbeherende organisaties aan integrale wateroplossingen.

In tijden van extreme droogte treedt de regionale verdringingsreeks in werking. Deze is opgenomen in de Omgevingsverordening. In een regionaal water- en bodemprogramma wordt een nadere verduidelijking van de categorieën gegeven die bij de zoetwaterverdeling voorrang krijgen. Wij verkennen, in overleg met de Veiligheidsregio, de mogelijkheden voor het nemen van preventieve maatregelen in gebieden in onze provincie waar als gevolg van de toenemende droogte het risico op natuurbrand veel groter is. Wij willen dat er bij ruimtelijke ontwikkelingen en bij beheer van terreinen in deze gebieden aandacht wordt besteed aan het risico op natuurbranden.

4.2.2e Het beperken van de effecten van hitte     

Door de verandering van het klimaat ontstaan vaker perioden van hitte. Hitte kan met name in het stedelijk gebied voor negatieve gezondheidseffecten zorgen, zoals hittestress bij kwetsbare bevolkingsgroepen. Tijdens hittegolven ligt het aantal vroegtijdige sterftegevallen vaak hoger. Ook is er een grote kans op toename van luchtverontreiniging. Daarnaast is er in hete perioden onder andere een groter risico op het verslechteren van de oppervlaktewaterkwaliteit en een toename van ziekteverwekkers in zwemwater. Om de negatieve effecten van hitte in het stedelijk gebied op onze gezondheid en productiviteit (economische ontwikkeling) te verminderen zet de provincie zich in om regionale groen/blauwe structuren door de steden en dorpen te versterken. Daarnaast zetten we samen met waterschappen en gemeenten op lokaal niveau in op het vergroenen van de openbare ruimte, gebouwen en tuinen. Om verkoeling te zoeken is een toename in het gebruik van natuur, groen en recreatievoorzieningen, zoals zwemwater te zien. Hiervoor behouden wij dan wel breiden wij de aanwezige officiële zwemwaterlocaties in oppervlaktewater uit tegen maatschappelijk verantwoorde kosten. Hitte heeft negatieve effecten op onze infrastructuur doordat onder andere de kans op bermbranden toeneemt, bruggen uitzetten waardoor ze vaker niet meer open kunnen, en het wegdek kan smelten. Wij zetten ons in om deze functies bestendiger te maken voor perioden van hitte.

Box Klimaatportaal: Hulpmiddel bij aanpak klimaatverandering     

Het klimaat verandert. Ook de regio Utrecht krijgt steeds vaker te maken met hogere temperaturen, heftigere neerslag, aanhoudende droogte en toenemende kans op overstromingen. Gevolgen die iedereen raken. Samen met inwoners en partners werkt de provincie aan een inrichting van onze leefomgeving die bestand is tegen klimaatverandering.

Het digitaal klimaatportaal laat de kansen en kwetsbaarheden voor die klimaatadaptatie in de provincie Utrecht zien en is daarmee aan handig hulpmiddel bij de aanpak van klimaatverandering. De noodzaak tot het aanpassen van onze leefomgeving biedt ook kansen: het stimuleert vergroening die onze omgeving verfraait en gezonder maakt. Het klimaatportaal biedt handige tips aan waar ook inwoners zelf mee aan de slag kunnen.

Landelijk biedt kennisportaal ruimtelijke adaptatie informatie voor iedereen die werkt aan klimaatadaptatie. Hier staan praktische informatie, handige hulpmiddelen, inspirerende voorbeelden en de laatste nieuwtjes uit heel Nederland. Nederland heeft ook het initiatief genomen tot het opzetten van ‘the Global Commission on Adaptation’ om kennis te delen over de innovatieve manieren om aan te passen aan de klimaatverandering. Deze commissie met een wereldwijde vertegenwoordiging beweegt gemeenschappen, steden en landen tot proactieve voorbereiding op de ontwrichtende effecten van klimaatverandering.

https://www.provincie-utrecht.nl/onderwerpen/alle-onderwerpen/klimaatportaal/

https://ruimtelijkeadaptatie.nl/

https://gca.org/home

^{Klimaatportaal provincie Utrecht (bron: provincie Utrecht, 2019)}

4.2.2f Uitvoering geven aan beleid voor ‘klimaatbestendige en waterveilige leefomgeving’     

Vanuit de rollen stimuleren/ participeren/ realiseren:

• Opstellen van een programma klimaatadaptatie wat tevens dient om klimaatadaptatie integraal onderdeel van andere programma’s te laten worden.
• Samen met waterschappen en gemeenten regionale adaptatie strategieën opstellen.
• Via programma veilige en mooie dijken samen met onze partners werken aan dijkversterkingen langs Nederrijn en Lek.
• Samen met waterschappen en gemeenten stresstesten verbeteren in deelgebieden. Het hiervoor voeren van risicodialogen en het maken van uitvoeringsprogramma’s bij de regionale adaptatiestrategieën.
• Samenwerken in de Deltaprogramma’s zoetwater en ruimtelijke adaptatie, de Blauwe agenda ‘Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug’, het programma Toekomstbestendig Amsterdam-Rijnkanaal en in het Ontwikkelingsprogramma Regionale waterkeringen.

Vanuit de rol reguleren:

• Regels voor waterbergingsgebied, overstroombaar gebied, zwemwaterlocaties, wateroverlast en regionale waterkeringen met bijbehorende normering.

Beschikbaar voor informatie en communicatie:

• Stimuleren door kennis te delen. Via klimaatportaal delen van de uitkomsten van klimaatstresstesten.
  
  
  
  

4.2.3a Aandachtsgebied bodemdaling landelijk     

Onze ambitie voor bodemdaling past bij het Klimaatakkoord. De doelstelling in het Klimaatakkoord is 1Mton reductie van CO₂-equivalenten in 2030. Dit is grofweg een vermindering van 25%. Onze ambitie is hoger dan deze doelstelling. In het Klimaatakkoord hebben de provincies de opdracht gekregen de regierol te vervullen bij de aanpak van de bodemdaling. Samen met partners en betrokkenen ontwikkelen we een lange termijn visie waarin we voor verschillende gebieden helderheid geven over de functies die op lange termijn qua waterhuishouding houdbaar zijn.

De voornaamste oorzaak van bodemdaling in het grootste deel van het landelijk gebied is oxidatie van veen. Veen oxideert door de ontwatering van de veenbodems. De grootte van de bodemdaling ligt veelal tussen de 0,5 en 1 cm per jaar (in de periode 1955-2008). Onder wegen is zetting door het gewicht van wegdek, ophoogmateriaal en het zware (landbouw)verkeer de grootste oorzaak van bodemdaling.

De bodemdaling in het aandachtsgebied bodemdaling – landelijk gebied zal moeten worden geremd met een mix aan maatregelen. Verwacht wordt dat maatregelen genomen moeten worden in meer dan de helft van het landelijk veenweidegebied. Uitgangspunt hierbij is dat er toekomstperspectief moet zijn voor een zo groot mogelijk deel van de huidige gebruikers.

Voor de te nemen maatregelen intensiveren wij onze aanpak en wordt een integraal Programma Bodemdaling opgesteld. Dit programma rust op vier pijlers: kennisontwikkeling; stimulering en regelgeving; bewustwording en samenwerking; gebiedsontwikkeling. Het programma resulteert in het bepalen van drie typen gebieden waarin de gebiedsontwikkeling wordt uitgerold:

• gebieden waarin de aanpak van bodemdaling ondergeschikt is aan andere opgaven of het huidig gebruik. Hier zal de bodemdaling niet sterker worden geremd dan nu het geval is;
• gebieden waar ingezet wordt op het remmen van de bodemdaling door het landbouwkundig gebruik met verbrede doelstellingen, zoals agrarisch natuurbeheer en technische maatregelen, te faciliteren;
• gebieden waar de bodemdaling sterk wordt geremd door het maken van ingrijpender keuzen. Dit kan door het stimuleren van andere verdienmodellen en/of het realiseren van andere opgaven. Het gevolg is dat op de langere termijn met een tijdshorizon van 2030-2050 ander land(bouw)gebruik noodzakelijk is. In de overgangsperiode tot 2030 worden al mogelijkheden onderzocht en kansen geboden aan agrariërs voor het omschakelen naar een ander land(bouw)gebruik.

Wij hanteren voor het programma een gebiedsgerichte netwerkaanpak, waarbij zo veel mogelijk andere opgaven worden meegenomen. Conform de afspraken in het Klimaatakkoord organiseren of faciliteren wij een proces, gericht op de opstelling van een programma per veenweidegebied (regionale veenweide-strategie). Dit proces doorlopen we samen met andere overheden, de agrarische sector, bewoners, terreinbeheerders en maatschappelijke actoren. Dit is in lijn met de Landbouwvisie, waarin we hebben aangegeven dat we een maatschappelijk aanvaardbare bodemdaling willen bereiken, met het behoud van een (alternatief) verdienmodel voor de agrariërs als leidend principe. De aanpak van bodemdaling biedt ook kansen voor combinaties met oplossingen voor andere maatschappelijke opgaven, zoals de energietransitie, het bereiken van een circulaire en natuurinclusieve landbouw en vermindering van de stikstofuitstoot. De maatregelen zoeken wij vooral in de richting van het verhogen van de grondwaterstand. Ook kan de inrichting van zonnevelden voor de energietransitie in bepaalde gebieden samengaan met aanpassing van het peilbeheer. We kijken niet alleen naar technische oplossingen, maar ook naar functiewijzigingen of een andere invulling van bestaande functies. De juist mix van maatregelen moet zich nog ontwikkelen en kan per gebied verschillen.

Wij verwachten van de waterschappen dat zij in het landelijke veenweidegebied hun peilbesluiten nemen mede ten dienste van het remmen van de bodemdaling. Dat betekent dat het waterpeil niet volledig aangepast wordt aan de dalende bodem (en relatief hoger blijft). In de landbouwgebieden met veengronden die kwetsbaar zijn voor oxidatie bij bodembewerking, sluiten wij bodembewerkingen uit die tot gevolg hebben dat veen aan de oppervlakte wordt gebracht, waarmee extra oxidatie zou kunnen ontstaan. Een bodembewerking ten behoeve van graslandvernieuwing of de aanleg van een andere blijvende teelt is wel toegestaan. De gemeenten moeten op basis van onze Omgevingsverordening dit beperken bodembewerking in hun omgevingsplannen regelen. Ook grondeigenaren hebben een verantwoordelijkheid voor het verminderen van de bodemdaling.

^{Historische bodemdaling provincie Utrecht (bron: provincie Utrecht, 2020)}

4.2.3b Aandachtsgebied bodemdaling stedelijk     

De voornaamste oorzaak voor bodemdaling in het aandachtsgebied bodemdaling – stedelijk gebied is zetting door het gewicht van wegdek, ophoogmateriaal en zwaar verkeer. De grootte van de bodemdaling stedelijk gebied door zetting kan oplopen tot enkele centimeters per jaar. De gevolgen hiervan moeten worden aangepakt met een mix aan maatregelen. In nieuw te ontwikkelen stedelijk gebied verwachten wij van de gemeenten dat zij bij het ontwerp hiermee rekening houden en geen kosten afwentelen van bouwfase naar beheerfase. Gedacht kan worden aan drijvend of op palen of terpen bouwen of aan bodemvervanging. Het beleid van de provincie voor bodemdaling in het stedelijk gebied is vooral gericht op het ondersteunen van gemeenten en particulieren. Voor hen is het primair de opgave maatregelen te nemen om de gevolgen van bodemdaling te ondervangen. De aanpak van bodemdaling zien wij als een gemeenschappelijke opgave van verschillende overheden, maatschappelijke partners, alsmede particuliere eigenaren en ondernemers. Wij kiezen ook hier voor een netwerkaanpak. Binnen het integraal Programma Bodemdaling zijn daarbij de volgende pijlers van belang: kennisontwikkeling, stimulering en bewustwording en samenwerking.

4.2.3c Uitvoering geven aan beleid voor ‘perspectief voor bodemdalingsgebieden’     

Vanuit de rollen stimuleren/ participeren/ realiseren:

• Opstellen integraal Programma Bodemdaling.
• Samenwerken in verschillende (gebieds)projecten en programma's, o.a. Kockengen waterproof, Veenweide in Beweging, Regiodeal Groene Hart.

Vanuit de rol reguleren:

• Regels voor het beperken van bodembewerking in deel van veengebied en om bij nieuwbouwplannen rekening te houden met effecten bodemdaling.

Beschikbaar voor informatie en communicatie:

• Stimuleren door kennis te delen. Via onze website delen we informatie over bodemdaling.
  
  
  
  

Box Gezond en klimaatbestendig wonen     

In de woonwijk van de toekomst wordt rekening gehouden met voldoende groen en water. Dit gaat om groen en water op alle schaalniveaus: straat, buurt, wijk, stad of dorp en daar buiten . De kleine en grote plekken worden verbonden v ia groene fiets- en wandelroutes , deels langs water.

Groen en water heeft diverse functies, die op elk schaalniveau anders zijn en het kan daarom niet worden uitgewisseld met extra groen of water op een ander schaalniveau. Groen en water zijn onmisbaar voor gezondheid, klimaatadaptatie en ze kunnen bijdragen aan de biodiversiteit. Het gaat hittestress en wateroverlast tegen, het stimuleert bewegen, geeft ruimte voor ontspanning en bevordert sociale contacten. Mensen die wonen in een bereikbare en bruikbare groene omgeving zijn aantoonbaar gezonder.

^{Kernwaarden voor een gezonde leefomgeving (bron: RIVM, GGD-GHOR, 2019, bewerking provincie Utrecht)}

4.4.1f Uitvoering geven aan beleid voor ‘ruimte voor wonen en leven’     

Vanuit de rollen stimuleren / participeren / realiseren:

• Samen met gemeenten/regio’s regionale programmering van woningbouw.
• Programma Versnelling Woningbouw 2021-2024.
• Programma Hart van de Heuvelrug waarin rode en groene ontwikkelingen samen op gaan.

Vanuit de rol reguleren:

• Verplichting tot regionale programmering woningbouw.
• Criteria en voorwaarden woningbouwlocaties.

Beschikbaar voor informatie en communicatie:

• Woningmarktmonitor.
• Planmonitor wonen.
• Primos prognose woningbehoefte.
  
  
  
  

Box A12 Zone     

De A12 Zone is al geruime tijd in beeld als kansrijke verstedelijkingslocatie. De urgentie op de woningmarkt, actuele ambities ten aanzien van klimaat, energie, gezonde verstedelijking en relevante regionale knelpunten in de autobereikbaarheid en overbelasting van Utrecht CS zijn aanleiding geweest om het Verstedelijkingsperspectief A12 Centraal (mei 2011) te actualiseren. Daarnaast is geconstateerd dat ook de gehanteerde werkwijze van ‘actief rentmeesterschap’ niet afdoende is om de ambities voor de toekomst veilig te stellen. Reden om ook het Handelingsperspectief (2013) goed tegen het licht te houden en nieuwe invulling te geven.

In een intensieve samenwerking met de gemeenten Houten, Nieuwegein en Utrecht en Rijkswaterstaat Midden Nederland werkt de Provincie Utrecht de verstedelijkingsmogelijkheden van de A12 Zone verder uit, wat resulteert in een set ontwikkelprincipes. Hierbij staan een zestal ambities centraal:

1. De A12 Zone levert een substantiële bijdrage aan de regionale woningbehoefte;
2. De A12 Zone levert een substantiële bijdrage aan voldoende en kwalitatieve werkgelegenheid;
3. De A12 Zone draagt bij aan het bereikbaar houden van stad, regio en land;
4. De A12 Zone versterkt de aanwezige landschappelijke waarden en cultuurhistorie en biedt ruimte voor sport en recreatie;
5. De A12 Zone is klimaatadaptiefen energieneutraal;
6. De A12 Zone bouwt aan een gezonde stad met een adequaat voorzieningenniveau.

^{Ontwikkelprincipes A12 zone (bron: Urhahn i.o.v. projectorganisatie A12 Zone, 2021)}

In vervolg op het Ontwikkelperspectief ‘Utrecht Nabij’ (vastgesteld op 25 november 2020) wordt voor de A12 Zone een Gebiedsonderzoek uitgevoerd door de samenwerkende overheden. De ontwikkelprincipes worden in dit onderzoek betrokken.

4.4.2h Uitvoering geven aan beleid voor ‘ruimte voor werken en winkelen’     

Vanuit de rollen stimuleren / participeren / realiseren:

• Samen met gemeenten/regio’s regionale programmering van bedrijventerreinen.
• Regionale economische agenda.

Vanuit de rol reguleren:

• Verplichting tot regionale programmering specifieke bedrijventerreinen.
• Criteria en voorwaarden specifieke bedrijvenlocaties.
• Regels die nieuwvestiging kantoren beperken.
• Regels die nieuwvestiging detailhandel beperken tot bestaande winkelgebieden.

Beschikbaar voor informatie en communicatie:

• Ruimtelijk-economische Strategie voor Utrecht.
• Prognose behoefte bedrijventerreinen (Stec, 2019).
• IBIS – bedrijvenlocatiemonitor.
• Provinciaal Arbeidsplaatsenregister.
  
  
  
  

4.5.1f Uitvoering geven aan beleid voor ‘een goed bereikbare provincie’     

Vanuit de rollen stimuleren/ participeren/ realiseren:

• Samenhangende aanpak voor diverse aspecten van bereikbaarheid waarin rijk, provincie en gemeenten een goede bereikbaarheid borgen. Kleinschalige investeringen in fiets en doorstroming OV gaan daarbij hand in hand met grote investeringen in met name knooppuntontwikkeling en een regionale OV-ring en een fietsnetwerk met stedelijke doorfietsroutes en regionale snelfietsroutes.
• Programma U Ned.

Vanuit de rol reguleren:

• Mobiliteitstoets.
  
  
  
  

4.5.2c Uitvoering geven aan beleid voor ‘ontwikkeling bij knooppunten’     

Vanuit de rollen stimuleren/ participeren/ realiseren:

• Via de regionale programmering voor wonen en werken en het uitvoeringsprogramma knooppunten bij mobiliteit.
  
  
  
  

4.5.3i Uitvoering geven aan beleid voor ‘optimalisatie van netwerken wegen, OV en fiets’     

Vanuit de rollen stimuleren/ participeren/ realiseren:

• Beheer van provinciale assets als (vaar)wegen en verkeers- en vervoerssystemen voor goede en veilige doorstroming.
• Bij reconstructie van infrastructuur goede landschappelijke inpassing en behoud van milieunormen.
• Uitwerking in zeven thematische uitvoeringsprogramma’s onder het Mobiliteitsprogramma: (water)wegen, fiets, openbaar vervoer, goederenvervoer, smart mobility, knooppunten en verkeersveiligheid.

Vanuit de rol reguleren:

• Instructieregel over instandhouding OV-netwerk bij ontwikkelingen.
  
  
  
  

4.6.1a Aantrekkelijke landschappen     

Elk Utrechts landschap heeft zijn eigen kwaliteiten die mede richting geven aan de daarin gelegen en omliggende functies en hun ontwikkelingsmogelijkheden. Daarom willen wij op de kernkwaliteiten van de verschillende landschappen voortbouwen en deze doorontwikkelen in onze provincie. Een landschap is geen statisch plaatje; landschap is altijd in ontwikkeling en elk landschap heeft ruimte voor een vorm van dynamiek. Maar wel op zo’n manier dat de landschapskwaliteit wordt doorontwikkeld en beter beleefbaar wordt, onder andere met behulp van creatieve verbeeldingskracht. In het werken met landschapskwaliteit gaan we uit van een samenspel tussen het beeld (wat zie je), functies (wat gebeurt er) en robuuste structuren (samenhang, relaties).

Voor elke ontwikkeling in het landelijk gebied moet aansluiting gevonden worden bij de kernkwaliteiten van het landschap. Voor de open landschappen gelden andere principes dan voor de meer gesloten landschappen. Landschappen vragen om bebouwing die qua maat en schaal passen bij de kernen die in het landelijk gebied gelegen zijn.



Voor de vijf karakteristieke Utrechtse landschappen willen we de kernkwaliteiten doorontwikkelen. In de Kwaliteitsgids voor de Utrechtse Landschappen (www.provincie-utrecht.nl/kwaliteitsgids) hebben we de kernkwaliteiten uitgebreid beschreven en handvatten opgenomen voor het omgaan met de kernkwaliteiten. Op de kaart Kernkwaliteiten van het landschap geven wij aan welke essentiële structuren in het landschap wij belangrijk vinden om nieuwe ontwikkelingen goed in te passen, zoals de grootschalige realisatie van duurzame energiebronnen en het tegengaan van bodemdaling. Wij vragen gemeenten en initiatiefnemers bij ontwikkelingen hiervan gebruik te maken.

Wij werken in verschillende samenwerkingsverbanden met andere partijen aan de kwaliteit van onze landschappen, zoals het Bestuurlijk Platform Groene Hart, het programma Hart van de Heuvelrug en in het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. De resultaten van deze samenwerkingen zijn op verschillende plaatsen in deze visie terug te vinden, zoals bij de thema’s recreatie en natuur.

^{De grote landschappen van de provincie Utrecht (bron: provincie Utrecht, 2019)}

4.6.1b Aardkundige waarden en monumenten     

De provincie beschermt de aardkundige waarden. Als een voorgestelde ingreep botst met de aardkundige waarden in een gebied, is een gedegen afweging tussen de ingreep en het behoud van de aardkundige waarde(n) nodig. Hierbij moet rekening gehouden worden met de bescherming van het natuurlijk reliëf, de bodemopbouw en eventuele actieve landschapsvormende processen.

Wat betreft de aardkundige monumenten zetten wij ons waar mogelijk in om de recreatieve en educatieve rol ervan te versterken. Om het verhaal van het onstaan van de provincie nog completer te maken, worden nieuwe aardkundige monumenten benoemd.

De provincie waardeert de inspanningen van het burgerinitiatief om te komen tot een UNESCO Global Geopark dat de Heuvelrug en de waterrijke gebieden aan weerszijden omvat.

4.6.1c Kernrandzone     

Vanwege de kwaliteiten en mogelijkheden van de kernrandzones vragen wij gemeenten om specifiek beleid gericht op het behouden en versterken van de ruimtelijke kwaliteit. Als dit nodig is voor de realisatie van ruimtelijke kwaliteitsversterking kan met dit beleid ook nieuwe verstedelijking mogelijk worden gemaakt. De aard en omvang van deze verstedelijking dient in redelijke verhouding te staan tot deze gewenste kwaliteitsversterking. En de aard en omvang van de gehele ontwikkeling dient in redelijke verhouding te staan tot de kern waaromheen de betreffende kernrandzone gelegen is. Daarbij stimuleren wij gemeenten om hun kernrandzone(s) in breder verband te bekijken en hiervoor een integrale ontwikkelvisie op te stellen. Idealiter neemt de gemeente het initiatief om voor de gehele kernrandzone gezamenlijk met gebiedspartijen en de provincie een integrale ontwikkelvisie op te stellen. Als de gemeente met ons overeenstemming bereikt over de ontwikkelvisie, kan deze door de gemeente worden gehanteerd als uitnodigend beleidskader. Planinitiatieven die hierbinnen passen, kunnen dan zonder nadere provinciale beoordeling worden uitgewerkt. Ter ondersteuning voor het opstellen van een ontwikkelingsvisie is een provinciale handreiking beschikbaar via onze website.

Het kernrandzonebeleid maakt deel uit van ons beleid voor rood-voor-groen in het landelijk gebied. Rood-voor-groen kan ingezet worden als er sprake is van een kwalitatieve opgave waar bijvoorbeeld omzetting van landbouwgrond naar groene functies gewenst is, of waar extra beheermiddelen gewenst zijn en waar daarom soms ook de vestiging van stedelijke functies aanvaardbaar is. Naast de kernrandzone gaat het om de recreatiezones (zie paragraaf 4.1), de groene contour (zie paragraaf 4.7) en de historische buitenplaatszones en de forten in het militair erfgoed (zie hierna). In al deze zones, met uitzondering van de forten, kan onder voorwaarden bij verstedelijking ook aan zonnevelden gedacht worden.

4.6.1d Uitvoering geven aan beleid voor ‘aantrekkelijke landschappen’     

Vanuit de rollen stimuleren/ participeren/ realiseren:

• Actualiseren Kwaliteitsgids voor de Utrechtse Landschappen.
• Uitvoering Kwaliteitsgids, o.a. via een prijsvraag.

Vanuit de rol reguleren:

• Regels over beschermen en ontwikkelen kernkwaliteiten en ter voorkoming van nieuwe activiteiten die de kernkwaliteiten aantasten.
• Instructieregel voor kernrandzones en aardkundige waarden.

Beschikbaar voor informatie en communicatie:

• Provinciale handreiking kernrandzones.
• Kwaliteitsgids voor de Utrechtse Landschappen: www.provincie-utrecht.nl/kwaliteitsgids.
  
  
  
  

4.6.2a Ons provinciale cultuur- en erfgoedbeleid     

Het provinciale cultuur- en erfgoedbeleid is gericht op het leveren van een bijdrage aan een aantrekkelijke leefomgeving, waarin we erfgoed waarde geven voor de toekomst, en op een sterke culturele infrastructuur, waarin iedereen kan meedoen. Dit vertaalt zich in onderstaande hoofddoelen. Het beleid wordt uitgewerkt in een cultuur- en erfgoedprogramma, dat vierjaarlijks wordt herijkt. Het beleid voor de Hollandse Waterlinies wordt uitgewerkt in een afzonderlijk uitvoeringsprogramma.

4.6.2b Beschermen en benutten van de waarden van de Cultuurhistorische hoofdstructuur     

Cultuurhistorische waarden van de leefomgeving willen wij beschermen en benutten, door ze beter zichtbaar en beleefbaar te maken en door ze te gebruiken als dragers en aanjagers van ruimtelijke kwaliteit bij ruimtelijke ontwikkelingen. Daarbij stimuleren we ook de inzet van kunst en creatief ontwerp. Mede in het kader van de Erfgoed Deal willen we investeren in het zichtbaar en beleefbaar maken van erfgoed in relatie tot de grote transities van de leefomgeving. In de Cultuurhistorische hoofdstructuur leggen we de nadruk op gebieden die gemeentegrenzen overstijgen: historische buitenplaatszones, militair erfgoed, agrarische cultuurlandschappen, archeologisch waardevolle zones en historische infrastructuur.

In onze Omgevingsverordening vragen we gemeenten rekening te houden met de waarden van de Cultuurhistorische hoofdstructuur en te omschrijven hoe zij daarmee omgaan. De bijlage Cultuurhistorie van de Omgevingsverordening bevat een beschrijving van de specifieke kenmerken en kernkwaliteiten van de verschillende zones bij de erfgoedthema’s. Daarnaast bieden we makers van omgevingsplannen en andere geïnteresseerden met de Cultuurhistorische Atlas van de provincie Utrecht (CHAT) een schat aan cultuurhistorische informatie en inspiratie.

De historische buitenplaatszones staan onder hoge druk, zowel door ruimtelijke ontwikkelingen in de omgeving, als door ontwikkelingen op de buitenplaatsen zelf. Wij bieden in de Omgevingsverordening ruimte voor ontwikkeling, gericht op het creëren van economische dragers voor het behoud van de cultuurhistorische waarden van buitenplaatsen. Daarbij is behoud van de specifieke kenmerken van de zone waarin de buitenplaats ligt en van de buitenplaats zelf het uitgangspunt. In deLeidraad behoud door ontwikkeling op historische buitenplaatsen hebben wij dit beleid nader uitgewerkt.

Het militair erfgoed van de voormalige waterlinies en Park Vliegbasis Soesterberg heeft al langer onze bijzondere aandacht. Samen met gemeenten en eigenaren hebben we geïnvesteerd in behoud en ontwikkeling van deze gebieden. Net als in buitenplaatszones staan we kleinschalige verstedelijking toe als deze ten dienste staat van het behoud van de cultuurhistorische waarden. Voor de Grebbelinie en Park Vliegbasis Soesterberg vragen behoud en beheer van specifieke elementen - bijvoorbeeld sporen van de Koude Oorlog - de nodige aandacht. We geven in het Cultuur- en erfgoedprogramma ook bijzondere aandacht aan de Oude Hollandse Waterlinie, onder andere vanwege de herdenking van het Rampjaar 1672 in 2022.

We willen de waarden van de agrarische cultuurlandschappen beschermen en benutten. Maar wij realiseren ons dat klimaatadaptatie, bodemdaling en energietransitie hun impact zullen hebben op het landschap van het Groene Hart. Wij vinden het belangrijk dat cultuurhistorische waarden en de kernkwaliteiten van het landschap daarbij een rol spelen. Op de kaart Kernkwaliteiten van het landschap zullen wij bij wijze van aanvulling op de Cultuurhistorische hoofdstructuur aangeven welke structuren in het landschap wij belangrijk vinden om goed in te passen. Wij vragen gemeenten en initiatiefnemers hiervan gebruik te maken.

Ons beleid voor de archeologisch waardevolle zones richt zich op het bevorderen van duurzaam behoud en beheer van de archeologische resten in de bodem (‘in situ’). Als ruimtelijke ingrepen onvermijdelijk zijn, vragen wij aandacht voor het op goede wijze uitvoeren van archeologisch onderzoek. Ook richten wij ons op het versterken van de zichtbaarheid en de beleefbaarheid van archeologisch erfgoed, ook als inspiratiebron voor ruimtelijke ontwikkeling.

Bij infrastructurele ontwikkelingen vinden wij het belangrijk dat de nog aanwezige cultuurhistorische waarden als inspiratiebron worden meegenomen. Ons beleid voor historische infrastructuur is gericht op iconische routes. Voor die wegen streven we naar behoud van de specifieke kenmerken van de route, naar versterking van de samenhang in de route, en naar beleefbaarheid van de historische waarde. Voor de overige historische infrastructuur voegen we informatie toe aan de Cultuurhistorische Atlas van de provincie Utrecht

4.6.2c In stand houden en versterken van de uitzonderlijke universele waarden van UNESCO Werelderfgoed     

Op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat cultureel erfgoed dat van uitzonderlijke universele waarde is (‘Outstanding Universal Value’), met als doel het beter te kunnen bewaren voor toekomstige generaties. Plaatsing op de Werelderfgoedlijst geeft erkenning en internationale allure, en versterkt het toeristisch-recreatief profiel van Utrecht. De Stelling van Amsterdam staat reeds op deze lijst en de Nieuwe Hollandse Waterlinie is genomineerd om in 2020 te worden aangewezen, waarna ze samen verder gaan onder de naam ‘Hollandse Waterlinies’. De Neder-Germaanse Limes is genomineerd om in 2021 te worden ingeschreven op de UNESCO Werelderfgoedlijst. Het gaat om een zelfstandig Werelderfgoed binnen een breder verband van internationale Limes-Werelderfgoedsites.

De uitzonderlijke universele waarde van het UNESCO Werelderfgoed willen wij in stand houden, versterken en beter beleefbaar maken. Bij ontwikkelingen in het UNESCO-gebied mag de uitzonderlijke universele waarde in principe niet worden aangetast. In lijn met de instructie van het Rijk in het Besluit kwaliteit leefomgeving beschrijven wij de kernkwaliteiten van de Hollandse Waterlinies en de Neder-Germaanse Limes in de Omgevingsverordening:

• genomineerd UNESCO – HollandseWaterlinies: een samenhangend stelsel van forten, dijken, kanalen en inundatiekommen, een groen en overwegend rustig karakter en ten slotte de openheid. De huidige situatie vormde de basis voor de nominatie.
• genomineerd UNESCO – Neder-Germaanse Limes bufferzone: een samenhangend stelsel van de grensrivier (met scheepswrakken in de voormalige bedding), de limesweg, de forten (castella) met bijbehorende kampdorpen (vici), grafvelden, wachttorens en waterwerken.

Voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam werken we deze kernkwaliteiten verder uit in de Gebiedsanalyse kernkwaliteiten Hollandse Waterlinies. De gebiedsanalyse geeft meer helderheid over de aanwezige kernkwaliteiten en hoe hiermee om te gaan bij nieuwe ontwikkelingen. Gezien de grote maatschappelijke opgaven waar we als provincie voor staan, willen we zeker niet bij voorbaat alle ontwikkelingen in het UNESCO Werelderfgoed uitsluiten. We onderzoeken samen met Rijk en gemeenten hoe we de energietransitie kunnen inpassen in werelderfgoedgebieden. Met slim combineren – bijvoorbeeld met opgaven recreatie en gezonde leefomgeving – kan de kwaliteit van het gebied juist worden versterkt. Dat geldt met name aan de hoog dynamische zuidoostzijde van de stad Utrecht. We willen de Hollandse Waterlinies daarbij wel inzetten als dragers en aanjagers van omgevingskwaliteit, en uitgaan van de kracht van dit bijzondere landschap. Bij een groot maatschappelijk belang kunnen wij (via ontheffing) een aantasting van de uitzonderlijke universele waarde toestaan als er geen reële alternatieven zijn en de aantasting wordt gecompenseerd met maatregelen die het UNESCO Werelderfgoed versterken. Het is van belang dat de waarde van de linie als geheel intact blijft.

Gemeenten die in hun ruimtelijke plannen ontwikkelingen toestaan in het Werelderfgoedgebied, moeten motiveren dat deze de uitzonderlijke universele waarde niet aantasten. Daarbij kunnen ze gebruik maken van de gebiedsanalyse. Bij concrete initiatieven (en ruimtelijke besluiten daartoe) in het UNESCO Werelderfgoed, of in de directe nabijheid daarvan, kan bovendien een Heritage Impact Assessment (HIA) worden gedaan om nader inzicht te verkrijgen in de effecten van de beoogde activiteit op de uitzonderlijke universele waarde.

Voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie maken we onderscheid tussen het UNESCO Werelderfgoed en het militair erfgoedgebied daarbuiten. In het gebied dat niet binnen de UNESCO zone valt, maar wel binnen de Cultuurhistorische hoofdstructuur, hebben zich in de loop der tijd diverse ontwikkelingen voorgedaan waardoor het militair erfgoedgebied van karakter is veranderd. Maar er bevinden zich nog wel diverse structuren en objecten die het verhaal van de waterlinie vertegenwoordigen. In deze gebieden moet rekening worden gehouden met de cultuurhistorische waarden: de sporen van de waterlinies dienen goed te worden ingepast in eventuele ontwikkelingen. Deze ontwikkelingen mogen de uitzonderlijke universele waarde van het nabijgelegen Werelderfgoed bovendien niet aantasten.

Het UNESCO Werelderfgoed Limes bestaat uit kernzones die worden beschermd via het archeologisch rijksmonumentenregime, dat in de Omgevingswet is verankerd. Direct om deze plekken heen liggen ter bescherming lokale bufferzones. Hiervoor nemen wij regels op in de Omgevingsverordening.

De Limes omvat echter meer dan het UNESCO gebied. Dat richt op de militaire aanwezigheid van de Romeinen, terwijl het verhaal van de Limes ook gaat over de interactie met de inheemse bevolking. Bovendien is voor de Werelderfgoedstatus vereist dat resten die de uitzonderlijke universele waarde vertegenwoordigen bekend zijn. Omdat archeologische resten verborgen liggen in de bodem totdat zij ontdekt worden, is het vrijwel zeker dat er waarden van de Limes zijn die wij nog niet kennen. Wij vragen gemeenten via de Omgevingsverordening daarom in de gehele Limeszone rekening te houden met deze verwachte resten en deze waar aanwezig, goed te onderzoeken.

Mocht de nominatie van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en Limes niet worden omgezet in een definitieve Werelderfgoedstatus, dan zullen beleid en regelgeving van de Cultuurhistorische hoofdstructuur (militair erfgoed respectievelijk archeologie) gaan gelden voor deze gehele gebieden.

We vervullen samen met de betreffende andere provincies de rol van ‘sitemanager’ van het UNESCO Werelderfgoed. Dit houdt in dat we de uitzonderlijke universele waarde van het erfgoed beschermen en zorgen dat deze in stand wordt gehouden. Daarnaast zetten we ons in om de bekendheid, zichtbaarheid en beleefbaarheid van het UNESCO Werelderfgoed te vergroten. Met betrekking tot het UNESCO Werelderfgoed werken we hiervoor nauw samen met gemeenten, het Rijk, private partners en (voor de Limes) de betreffende Duitse deelstaten. Voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie en Stelling van Amsterdam zullen we dit uitwerken in een uitvoeringsprogramma, waarin we inzetten op merkbekendheid, gebiedsontwikkeling en duurzaam gebruik van de forten. In het kader van het cultuur- en erfgoedprogramma zullen we ook een bijdrage leveren aan het publieksbereik van de Limes.

4.6.2d Zorg voor gebouwde monumenten en archeologische vondsten     

Wij verlenen mede op basis van afspraken met het Rijk steun aan restauraties van rijksmonumenten, niet zijnde woonhuizen. Het Erfgoed Expert Team, een multidisciplinaire denktank van externe deskundigen, zetten we in om mee te denken over belangrijke herbestemmingsopgaven. Tevens stimuleren we het toepassen van duurzaamheidsmaatregelen en het openstellen van monumenten voor bezoekers. Religieus, industrieel en varend erfgoed vragen om bijzondere aandacht. In ons cultuur- en erfgoedprogramma zullen we uitwerken welke rol we daarbij zien voor onszelf. We investeren ten slotte ook in kennis over monumentenzorg bij gemeenten en eigenaren, door middel van monitoring en de inzet van partnerorganisaties.

De provincie is krachtens de Erfgoedwet eigenaar van vondsten die gedaan zijn bij archeologische onderzoeken. Deze moeten met de bijbehorende documentatie zodanig worden opgeslagen dat ze behouden blijven en duurzaam toegankelijk zijn. Het huidige Provinciaal Archeologisch Depot bereikt binnenkort de grenzen van zijn opslagcapaciteit en voldoet op onderdelen niet aan de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA). We bereiden daarom een verhuizing van het depot voor.

4.6.2e Streven naar een kwalitatief sterk aanbod cultuur en erfgoed     

Wij zetten in op een hoogwaardig aanbod van cultuur en erfgoed, de culturele infrastructuur. Onze wens is dat het aantal culturele voorzieningen meegroeit met de bevolkingstoename, waarbij de gemiddelde afstand tot culturele voorzieningen gelijk blijft. Daartoe moeten de culturele voorzieningen in de provincie op orde blijven en worden versterkt, ook ten behoeve van recreatie en toerisme. Een sterke samenwerking met Rijk, gemeenten en de culturele sector, in het kader van de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de culturele infrastructuur, is daarvoor randvoorwaardelijk. In dat kader willen we ook een bijdrage leveren aan het creëren van voldoende en passende ruimte voor ‘makers van kunst en cultuur’. Dat vraagt om creatieve oplossingen zoals het benutten van erfgoedlocaties. Als provincie zetten wij ons ook in voor festivals, themajaren, (kasteel)musea en molens. Ook leveren we een bijdrage aan het versterken van de professionaliteit en verdiencapaciteit van de cultuur- en erfgoedsector.

4.6.2f Stimuleren van cultuurparticipatie     

Cultuur en erfgoed zijn van iedereen, maar toegang tot cultuur en erfgoed is niet vanzelfsprekend. Goed kunnen lezen, schrijven en omgaan met informatie en digitale media zijn culturele basisvaardigheden die nodig zijn om maatschappelijk goed te kunnen functioneren. Met ons cultuur- en erfgoedbeleid stimuleren wij een inclusieve samenleving en dragen we bij aan de ontwikkeling van inwoners.

Het stimuleren van cultuur- en erfgoededucatie is een goede manier om het culturele kapitaal van Utrecht ten goede te laten komen aan zoveel mogelijk inwoners. We beschouwen dit als een culturele basisvoorziening waar we medeverantwoordelijkheid voor dragen en investeren in cultuur- en erfgoededucatie voor leerlingen in het primair en voortgezet (met name vmbo) onderwijs.

Bibliotheken zijn zowel in de stad als op het platteland onmisbaar voor de vitaliteit van het culturele leven. Het zijn laagdrempelige maatschappelijke voorzieningen, die ruimte bieden aan lokale samenwerkingsverbanden. Bibliotheken pakken laaggeletterdheid aan en bieden programma’s ter verbetering van digitale vaardigheden. Gemeenten zijn primair verantwoordelijk voor bibliotheken. Wij ondersteunen en faciliteren het bibliotheeknetwerk en de vernieuwing van de bibliotheekfunctie, mede op basis van taken die de Bibliotheekwet ons toebedeelt. We willen deze doelen realiseren via onze partnerorganisatie.

4.6.2g Uitvoering geven aan beleid voor ‘toegankelijke cultuur en waardevol erfgoed’     

Uitvoering geven aan beleid voor ‘toegankelijke cultuur en waardevol erfgoed’

Vanuit de rollen stimuleren / participeren / realiseren:

• Cultuur en erfgoedprogramma 2020-2023.
• Subsidieverordening cultuur en erfgoed: voor projecten en onderzoeken die bijdragen aan onze beleidsdoelen zoals uitgewerkt in het Cultuur- en erfgoedprogramma.
• Fonds Erfgoedparels: investeren in restauratie en herbestemming van rijksmonumenten.

Vanuit de rol reguleren:

• Instructieregel voor het beschermen en benutten van de provinciale Cultuurhistorische hoofdstructuur.

Beschikbaar voor informatie en communicatie:

• Cultuurhistorische Atlas van de provincie Utrecht (CHAT).
• Utrechtse Monumentenmonitor.
• Monitor Erfgoedbeleid Utrechtse Gemeenten.
• Leidraad behoud door ontwikkeling op historische buitenplaatsen.

Uitvoering geven aan beleid voor ‘UNESCO Werelderfgoed’

Vanuit de rollen stimuleren / participeren / realiseren:

• Utrechts programma Hollandse Waterlinies 2020-2023: promotie en marketing, ruimtelijke inpassing in provinciale gebiedsprojecten.
• Subsidies en opdrachten voor herbestemming en gebiedsontwikkeling, publieksactiviteiten, kennisontwikkeling waterlinies.
• Subsidies en opdrachten voor Limes gericht op behoud, beheer en publieksbereik.

Vanuit de rol reguleren:

• Instructieregel voor het in stand houden en versterken van het UNESCO Werelderfgoed van Hollandse Waterlinies en de Neder-Germaanse Limes.

Beschikbaar voor informatie en communicatie:

• Dutch Water Defence Lines Nomination Dossier: link naar geo-point.
• Hollandse Waterlinies en stedelijke gebied: link naar geo-point.
  
  
  
  

4.7.1a Kern van ons natuurbeleid     

Centraal staat het beschermen en ontwikkelen van beleefbare natuur en het behouden en herstellen van de biologische diversiteit. Het begrip biodiversiteit heeft een brede betekenis; het omvat alle van nature voorkomende dier- en plantsoorten. Veel mensen hechten aan het behoud van deze biodiversiteit en maken zich zorgen om de achteruitgang ervan. De Wet natuurbescherming benadrukt het belang van het behoud en herstel van de biologische diversiteit en het doelmatig beheer, gebruik en ontwikkeling van natuur ten behoeve van maatschappelijke functies. De provincies dragen hier zorg voor; doel van het provinciale beleid is het bereiken van een gunstige staat van instandhouding van alle van nature voorkomende beschermde en bedreigde flora en fauna. Ons streven is minder soorten op de Rode Lijst en minder soorten in de meest bedreigde categorieën. Enerzijds richten onze maatregelen zich op de bescherming van individuele planten en dieren. Hiertoe hanteert de Wet natuurbescherming een set van gebods- en verbodsbepalingen die wij dienen te handhaven; anderzijds gaat het om maatregelen die de omstandigheden van de soorten verbeteren door de leefgebieden waar die soorten voorkomen te behouden, herstellen of uit te breiden.

Om dit te bereiken is er een robuust netwerk met aaneengesloten gebieden die van hoge kwaliteit zijn. Het robuuste netwerk vormt de basis van het behoud en herstel van de biodiversiteit in de fysieke leefomgeving van alle van nature in Nederland voorkomende soorten. Onderdeel van dit netwerk is het Europese natuurnetwerk Natura 2000. Ook het herstel, beheer en bescherming van houtopstanden is onderdeel van het natuurbeleid. Wij vinden het belangrijk dat de Utrechtse natuur beleefbaar is. Ons streven is dat nieuwe ontwikkelingen natuurinclusief zijn. In deze Omgevingsvisie staat de kern van ons natuurbeleid. In de Natuurvisie, en diverse nadere uitwerkingen ervan, is het beleid verder uitgewerkt.

4.7.1b Robuust natuurnetwerk van hoge kwaliteit     

We streven naar een natuur die vitaal is. Hiertoe zetten we in op een robuust natuurnetwerk van voldoende schaal en veerkracht, het Natuurnetwerk Nederland (NNN). We ontwikkelen, beschermen en verbinden natuurgebieden van voldoende omvang en samenhang tot aaneengesloten gebieden van hoge kwaliteit die tegen een stootje kunnen. Het NNN is een belangrijk leefgebied voor onze bedreigde en beschermde soorten.

We gaan onverminderd door met het realiseren van het NNN. In 2028 is alle nieuwe natuur die nodig is voor het NNN (1.570 ha) gerealiseerd door middel van functieverandering en inrichting via de sporen grondverwerving of particulier natuurbeheer.

We stimuleren het verbeteren van de natuurkwaliteit binnen en buiten het NNN. Om te komen tot een goede natuurkwaliteit is een goed natuurbeheer en het verbeteren van de abiotische condities van essentieel belang. Natuur gedijt alleen bij voldoende water van de juiste kwaliteit, een lage milieudruk en een goede bodemkwaliteit. Daarom is het van groot belang dat het natuurbeleid in belangrijke mate verweven is met het bodem-, water- en milieubeleid, zoals in paragraaf 4.1 en paragraaf 4.2 is beschreven. Belangrijke maatregelen voor de verbetering van de natuurkwaliteit zijn de verdrogingsbestrijding, het verbeteren van de waterkwaliteit, de bestrijding van lichtvervuiling en het terugdringen van de stikstofdepositie.

Wij zorgen er voor dat zich geen nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen voordoen die een negatief effect hebben op de wezenlijke kenmerken en waarden, oppervlakte en samenhang van ons NNN. Voor de bescherming van het NNN handhaven we het nee-tenzij principe. Uitzondering vormt onze inzet op tijdelijke duurzame energieprojecten als verdienmodel om nieuwe natuur te realiseren in de Groene contour gebieden en gebiedsprocessen waarin de compensatie plaatsvindt voor dat de rode ontwikkeling gerealiseerd wordt, zoals in het programma Hart van de Heuvelrug.

Het NNN heeft eveneens een belangrijke recreatieve functie die wij willen behouden en waar nodig versterken. Dit mag echter niet leiden tot een toenemende versnippering van de leefgebieden van beschermde soorten in het NNN. Wij blijven ernaar streven dat de openstelling van natuurterreinen ook op langere termijn gegarandeerd is, mits dit geen negatieve effecten op de natuurdoelstellingen heeft.

Binnen het NNN liggen 10 Natura 2000-gebieden. Deze maken deel uit van een Europees netwerk van natuurgebieden, en zijn op basis van de Europese Habitat- en Vogelrichtlijn aangewezen. De biodiversiteit in deze gebieden is erg hoog. De meeste Utrechtse Natura 2000 gebieden zijn gevoelig voor de huidige stikstofdepositie.

De stikstofproblematiek stelt Nederland voor een lastige opgave. Ook binnen de provincie Utrecht staat de kwaliteit van de natuur onder druk, en worden maatschappelijke ontwikkelingen geraakt in hun voortgang. Dit vraagt om generieke maatregelen, maar ook om een gebiedsgerichte aanpak. In die gebiedsgerichte aanpak moet de juiste balans gevonden worden tussen de verschillende opgaven. In het bijzonder het robuuster maken van kwetsbare natuurgebieden, het bevorderen van landbouw met minder emissies en het bieden van ruimte voor maatschappelijke en economische ontwikkelingen. Dit kan enkel door met onze partners in de verschillende gebieden samen op te trekken in de stikstofopgave, gekoppeld aan andere opgaven in die gebieden. De urgentie om een gebiedsgerichte aanpak te starten is nu ontstaan vanuit stikstof, maar dient integraal opgepakt te worden met opgaven als bodemdaling, klimaat en de energietransitie die in dezelfde gebieden spelen. In paragraaf 6.8 is opgenomen hoe wij hoe wij hiermee in samenwerking aan de slag willen gaan.

Voor het systeem van de Heuvelrug zijn de natuurwaarden op de militaire terreinen Leusderheide en Vlasakkers van belang. Vandaar dat we deze terreinen aanduiden als militair oefenterrein met bijzondere natuurwaarden. Als het militaire gebruik op termijn eindigt voegen we beide terreinen toe aan het NNN.

Realisatie van de Groene contour is essentieel om het natuurnetwerk voldoende robuust te maken. We streven er naar dat in 2040 3.000 ha Groene contourgebied deel uitmaakt van het NNN, waaronder de gebieden die nu al als Groene contour op kaart zijn aangewezen. De nieuwe natuur in de Groene contour wordt toegevoegd aan het NNN en krijgt dezelfde bescherming als het NNN. Zolang de natuur in de Groene contour nog niet is gerealiseerd zijn onomkeerbare ontwikkelingen, zoals grootschalige verstedelijking, die het realiseren van natuur binnen de Groene contour onmogelijk maken, niet toegestaan. In de Omgevingsverordening is dit verder uitgewerkt.

We voeren pilots uit om te onderzoeken op welke manier we invulling kunnen geven aan de Groene contour. De resultaten van de pilots nemen we mee in de verdere vormgeving van de Groene contour.

Ook bovenlokale dagrecreatieterreinen versterken het natuurnetwerk. Dit zijn recreatieterreinen die deel uitmaken van het robuust natuurnetwerk. Deze groene recreatieterreinen zijn vooral bedoeld voor recreatie, maar hebben ook een verbindende functie tussen verschillende natuurgebieden ten behoeve van de ontwikkeling van stabiele populaties van kwetsbare plant- en diersoorten. Belangrijke recreatieterreinen zijn Nieuw-Wulven, Haarzuilens, het IJsselbos en het Gagelbos. Een goed beheer van deze gebieden is van belang voor het functioneren van een robuust natuurnetwerk.

Tenslotte zijn verbindingen in allerlei vormen van belang om het NNN robuust te maken en de biodiversiteit te verhogen. Wij verkennen de kansen voor betere verbindingen in het kader van afronding van het NNN en realisatie van de Groene contour (zie visiekaart). Daarbij hoort ook de aanleg van faunapassages en andere voorzieningen bij wegen en watergangen. Aan de kleinere verbindingen, de “groene structuren” van het landschap leveren wij een bijdrage door de bermen langs onze wegen en vaarwegen ecologisch te beheren, en door samen met onze maatschappelijke partners de aanleg van kleine landschapselementen te stimuleren. Ook proberen we zoveel mogelijk groenblauwe structuren te realiseren in combinatie met andere opgaven (zie ook paragraaf 4.1.1).

4.7.1c Bescherming en ontwikkeling leefgebieden van bedreigde flora en fauna     

Wij richten ons hierbij op de Utrechtse aandachtsoorten. We stimuleren maatregelen ter verhoging van de biodiversiteit, zowel binnen als buiten het NNN, en ook in het stedelijk en agrarisch gebied. Gebieden waar aandachtsoorten geconcentreerd voorkomen zijn globaal als 'natuurparels' aangeduid in de Natuurvisie. Het grootste deel van de Utrechtse aandachtsoorten leeft in het NNN. Enkele natuurparels liggen in het stedelijk gebied. Daarnaast bezitten ook sommige wateren hoge natuurwaarden (‘waterparels’).

Voor diverse weidevogels, en vooral de grutto, heeft Nederland in internationaal verband een grote verantwoordelijkheid. In het NNN ligt een aantal belangrijke gebieden waar veel weidevogels voorkomen. In de agrarische weidevogelkerngebieden stimuleren we de verbetering van de kwaliteit ervan via agrarisch natuurbeheer. Naast een goed beheer zijn ook ruimtelijke aspecten als openheid, rust en goede inrichting voor weidevogels van groot belang. We monitoren de stand van de weidevogels en nemen zo nodig extra maatregelen voor de bescherming van deze gebieden.

In ganzenrustgebieden geven wij ruimte voor overwinterende ganzen. In deze gebieden geldt dat ganzen in bepaalde periodes niet verontrust en bejaagd mogen worden. Openheid en rust zijn belangrijke voorwaarden in deze gebieden.

4.7.1d Natuurinclusief ontwikkelen     

We willen bij nieuwe ontwikkelingen tegelijkertijd de natuurwaarden en biodiversiteit vergroten, op de plaats van de ontwikkeling en in de omgeving. Dit noemen we natuurinclusief ontwikkelen. Dit kan per gebied een andere invulling krijgen. Het vergroten van de biodiversiteit in de bebouwde omgeving vraagt bijvoorbeeld heel andere oplossingen dan in het agrarisch gebied. Kansen liggen onder andere bij de transitie van de landbouw, stedelijke ontwikkelingen, bodemdaling, dijkversterking, realisatie van duurzame energiebronnen (vooral zonnepanelen) en klimaatadaptatie. Daarnaast liggen er kansen voor het meekoppelen van natuur bij de realisatie van groenblauwe verbindingen.

4.7.1e Goede balans tussen natuurbescherming en andere ontwikkelingen     

We beschermen onze wilde flora en fauna door zorgvuldige vergunningverlening en actieve handhaving van de Omgevingswet. We stimuleren dat initiatiefnemers in een vroeg stadium rekening houden met de natuurwetgeving bij nieuwe ontwikkelingen.

Samen met de Faunabeheereenheid Utrecht willen we meer gaan inzetten op het voorkomen van schade veroorzaakt door wilde dieren en het voorkomen van aanrijdingen met wilde hoefdieren. Indien bestrijding van wilde dieren onafwendbaar is dan zetten wij in op de diervriendelijkste methode. We intensiveren het onderzoek naar alternatieve beheermethoden.

We voeren een actief beleid op het uitroeien dan wel beheersen van invasieve exoten, ter bescherming van de inheemse wilde flora en fauna. We werken nauw samen met onze stakeholders in het Platform invasieve exoten. Zo nodig leggen wij de bestrijding van bepaalde invasieve exoten, zoals Aziatische duizendknopen, vast in de Omgevingsverordening.

Ons beleid voor het bewaken van de balans tussen natuurbescherming en andere ontwikkelingen is verder uitgewerkt in de Natuurvisie, het Programma invasieve exoten en in het Beleidskader Wet Natuurbescherming.

4.7.1f Houtopstanden     

Wij hechten bijzondere waarde aan het grote bosareaal dat onze provincie rijk is. We streven er naar om in 2040 houtopstanden te hebben die bijdragen aan schone lucht, landschappelijke kwaliteit, hogere biodiversiteit en CO₂-vastlegging. Ons uitgangspunt is daarbij het vergroten van het oppervlak aan bos, behoud en versterking van belangrijke bosverbindingen en verbetering van de natuurkwaliteit van de bossen. Dit betreft zowel de aaneengesloten bossen – zoals op de Utrechtse Heuvelrug – als de grotere en kleinere landschapselementen die uit bosschages bestaan.

We stimuleren dat er inrichtingsmaatregelen worden genomen om de kwaliteit van bossen te verbeteren en om kleine landschapselementen te herstellen. Omvorming van bos naar een natuurtype met een hogere biodiversiteit staan wij beperkt onder voorwaarden toe. In de verordening zijn regels opgenomen ter bescherming en compensatie van houtopstanden (eerder Verordening Natuur en Landschap). Waardevolle houtopstanden (waaronder oude boskernen en oude bosgroeiplaatsen) en beschermde kleine landschapselementen beschermen wij via onze beleidsregels tegen kap en aantasting.

4.7.1g Hoge belevingswaarde van en maatschappelijke betrokkenheid bij natuur     

Ons natuurbeleid heeft een directe relatie met doelstellingen voor bewegen, ontspannen en ontmoeten. We vinden dat natuur beleefbaar moet zijn. Daarom zijn vrijwel alle natuurgebieden in ons NNN opengesteld en toegankelijk. We vergroten de aantrekkelijkheid van het landschap via agrarisch natuurbeheer, ecologisch bermbeheer en aanleg en herstel van kleine landschapselementen. Hiermee verhogen we tegelijkertijd de biodiversiteit in het buitengebied. Ook stimuleren we een betere natuurbeleving in en nabij de bebouwde omgeving.

Wij vinden het belangrijk dat de inwoners kunnen genieten van en kennis opdoen over hun eigen groene woonomgeving en daarbij betrokken raken, bijvoorbeeld door vrijwilligerswerk. Daarom ondersteunen we organisaties die met vrijwilligers werken en die groene activiteiten voor inwoners organiseren. Daarnaast experimenteren we, vaak samen met onze maatschappelijke partners, met innovatieve projecten die de binding tussen natuur en onze inwoners versterken.

4.7.1h Uitvoering geven aan beleid voor ‘robuuste natuur met hoge biodiversiteit’     

Vanuit de rollen stimuleren/ participeren/ realiseren:

• Uitvoering geven aan Natuurvisie provincie Utrecht en Beleidskader Wet natuurbescherming.
• Stimuleren via subsidies, participeren via projecten, realiseren via uitvoeringsprogramma’s.
• Opstellen Strategisch Bosbeleid.
• Opstellen Landschapsuitvoeringsplan.
• Subsidieregelingen voor realiseren van nieuwe natuur, beheren en verbeteren bestaande natuur, agrarisch natuurbeheer, aanleg en herstel kleine landschapselementen, verbeteren biodiversiteit en beheersen en bestrijden van invasieve exoten.
• Programma Hart van de Heuvelrug waarin rode en groene ontwikkelingen samen op gaan.

Vanuit de rol reguleren:

• Instructieregels voor NNN, Natura 2000-gebieden, Groene contour en houtopstanden.
• Regels voor activiteiten Natura 2000-gebieden, flora en fauna, faunabeheer, tegemoetkomingen in de schade, invasieve exoten, kleine landschapselementen en houtopstanden.
• Beleidsregels voor Natura 2000-gebieden, intern en extern salderen stikstof, faunabeheer, soortenbescherming, schadebestrijding per diersoort, tegemoetkoming faunaschade, houtopstanden, kleine landschapselementen en tijdelijke natuur.

Beschikbaar voor informatie en communicatie:

• https://www.provincie-utrecht.nl/onderwerpen/thema/thema-natuur/.
• https://www.bij12.nl/.
• https://www.faunabeheereenheid.nl/utrecht/.
  
  
  
  

4.7.2a Op weg naar een circulaire landbouw     

Wij gaan in alle landbouwgebieden aan de slag om samen met de landbouwsector en andere partners de omslag te maken naar een circulaire, natuurinclusieve, klimaatneutrale en diervriendelijke landbouw. De economische rendabiliteit van agrarische bedrijven is daarbij een belangrijk uitgangspunt, evenals de verbinding tussen stad en land. We kiezen zoveel mogelijk voor een stimulerende en participerende rol om gewenste ontwikkelingen op gang te krijgen en te houden.

De circulaire bedrijfsvoering is gericht op het optimaal inzetten en hergebruiken van grondstoffen en producten en het zo veel mogelijk voorkomen van reststoffen, afval en schade aan het milieu. In de landbouw gaat het om verschillende kringlopen: stikstof, fosfaat, koolstof, etc. Circulariteit kan op verschillende niveaus gerealiseerd worden. Op bedrijfsniveau betekent het dat op ieder afzonderlijk bedrijf de kringloop (zoveel mogelijk) gesloten is. Circulariteit kan ook op hoger schaalniveau, lokaal of regionaal, nagestreefd worden. We streven naar het laagst mogelijke schaalniveau waarop circulariteit haalbaar is met behoud van een rendabele bedrijfsvoering. In lijn met de ambitie van de Rijksoverheid streven we ernaar dat in 2030 de nutriëntenkringlopen, d.w.z. behoud van nutrienten in het voedselsysteem, in de landbouw op het laagst mogelijke schaalniveau zijn gesloten.

Bij natuurinclusieve landbouw staat bij de agrarische bedrijfsvoering het streven naar zorgvuldig gebruik van natuurlijke hulpbronnen, het duurzaam beheren van de bodem en het minimaliseren van emissies centraal. De Utrechtse boeren produceren op zodanige wijze dat de kwaliteit van de leefomgeving voor de mens toeneemt en de Utrechtse biodiversiteit wordt versterkt.

De landbouwsector benut de kansen om klimaatneutraal te zijn door te streven naar energieneutrale bedrijfsvoering en energieproductie voor derden, en de reductie van broeikasgasemissies.

Dierenwelzijn krijgt de aandacht waar dat binnen onze verantwoordelijkheid past. Blijvend sturen we op grondgebondenheid, dierenwelzijn is één van de duurzaamheidseisen verbonden aan uitbreiding van het agrarisch bouwperceel en we stimuleren kavelruil om de mogelijkheden voor weidegang te verbeteren.

4.7.2b Op weg naar een landbouw die dicht bij de inwoners staat     

Het versterken van de relatie stad-land en helderheid over de invloed van landbouw op gezondheid en milieu vormen een belangrijke basis als het gaat om de maatschappelijke waardering van de landbouw.

We stimuleren een transitie in de landbouw waarbij agrariërs zorgen voor de productie van gezonde voeding en daarnaast bijdragen aan integrale oplossingen voor de opgaven op het gebied van klimaat, biodiversiteit, energie, gezonde leefomgeving, water, bodem(daling), landschap en erfgoed. Belangrijk hierbij is dat er een sterkere verbinding tussen stad en land, tussen producent en consument ontstaat. We ondersteunen daarom projecten die de relatie tussen boer en burger en tussen boer en natuur versterken. Met onze Voedselagenda zetten wij in op duurzaam en gezond voedsel als makkelijke keuze voor de inwoners van Utrecht.

4.7.2c Focus op grondgebonden landbouw met goede landbouwstructuur     

Ons beleid is ondersteunend aan de beoogde transitie in de landbouw. Via ons ruimtelijk beleid sturen we op grondgebondenheid. De grondgebonden bedrijven bieden we voldoende groeiruimte binnen voorwaarden. Dit draagt bij aan een economische rendabele bedrijfsvoering, in balans met de omgevingskwaliteiten. Dat biedt al een stevige basis voor circulaire landbouw. We stimuleren efficiënt gebruik van nutriënten, meer ruwvoer (eiwit) van eigen land, duurzaam bodembeheer en gebruik van natuurlijke processen. Dit doen we door bij te dragen aan kennisontwikkeling, kennisoverdracht (agrarische coaches) en gebiedsprocessen. Via ons ruimtelijk beleid?sturen?we op behoud van?grondgebondenheid in de melkveehouderij. Grondgebondenheid houdt in dat het aantal?dieren op een veebedrijf in balans is met de oppervlakte grond die op het bedrijf beschikbaar is voor de ruwvoervoorziening (gras, snijmais).

Niet-grondgebonden veehouderij is niet functioneel gebonden aan een locatie in het landelijk gebied en draagt niet bij aan het beheer van het landelijk gebied. Het voer wordt van elders aangevoerd en de mest wordt afgevoerd. Vanwege de beperkte fysieke en milieugebruiksruimte in de provincie Utrecht voeren wij een terughoudend beleid wat betreft vestigings- en groeimogelijkheden voor de niet-grondgebonden veehouderij.

We ondersteunen innovaties die bijdragen aan de landbouwtransitie, zoals vindingrijke manieren om de kringlopen te sluiten of innovaties waardoor een groter deel van de benodigde grondstoffen van binnenlandse afkomst wordt, waaronder reststoffen uit de voedingsindustrie.

We zetten in op een goede landbouwstructuur. Een goede landbouwstructuur vormt een belangrijke basis voor het verdienmodel van een agrarisch bedrijf. Idealiter vormt voor elk bedrijf minimaal 60% van de gronden de huiskavel en zijn er maximaal drie veldkavels. Kavelruil is een doelmatig instrument om de verkaveling te verbeteren. Daarom zetten wij in op integrale, efficiënte kavelruilprocessen, waarbij ook wordt bijgedragen aan onze doelen voor natuur, water, energie, recreatie etc. waarvoor wijziging van grondposities nodig is.

4.7.2d Verbreding landbouw     

In het landbouwgebied is landbouw de hoofdgebruiker, maar vindt ook menging met andere functies plaats. We bieden agrariërs ruimte voor verbreding en innovatie. Het gaat ons hierbij om activiteiten die in het belang zijn van de landbouw zelf en van haar functie voor het omringende gebied. Andere agrarische ondernemers worden niet in hun bedrijfsvoering belemmerd door deze activiteiten. Nevenactiviteiten moeten ondergeschikt blijven aan de agrarische hoofdfunctie en plaatsvinden binnen het bestaande bouwperceel. In de stadsranden zien we bijzondere kansen voor verbreding door middel van stadslandbouw.

4.7.2e Landbouw in veenweidegebied     

In het gebied aandachtsgebied bodemdaling – landelijkgebied moet de landbouw inspelen op het doel om in 2030 de bodemdaling met 50% af te remmen. In integrale gebiedsprocessen wordt dit nader uitgewerkt. We stimuleren kennisontwikkeling en innovaties gericht op het behoud van een rendabele melkveehouderij in combinatie met het afremmen van bodemdaling en vermindering van CO₂-uitstoot. Daarnaast zoeken we naar ander grondgebruik op agrarische percelen om de bodemdaling af te remmen en CO₂-uitstoot te verminderen. Denk aan de combinatie met duurzame energie of natuur.

4.7.2f Agrarische bouwpercelen     

Om de landbouw een blijvend economisch perspectief te bieden, geven wij de landbouw in het landbouwgebied in algemene zin de ruimte om door te groeien tot een bouwperceel van maximaal 1,5 hectare. Voor de grondgebonden veehouderij in landbouwgebied is doorgroei naar een bouwperceel van 2,5 hectare mogelijk onder voorwaarden van goede landschappelijke inpassing, verbetering dierenwelzijn, vermindering milieubelasting en verbetering volksgezondheid. Voor de gemeenten die onderdeel uitmaken van de Regio Foodvalley werken wij mee aan de gebruikmaking van de zogenoemde Menukaart, binnen de geschetste kaders voor de doorgroei van agrarische bouwpercelen. Nieuwvestiging van landbouwbedrijven staan we in principe niet toe omdat door de voortgaande schaalvergroting voldoende bouwkavels van stoppende bedrijven beschikbaar komen en om verstening en aantasting van het landschap te voorkomen.

Daarnaast hebben wij specifiek beleid voor een aantal gebieden en soorten landbouw.

• Het landbouwstabiliseringsgebied is aangewezen om de functie natuur of wonen te beschermen tegen de invloeden van niet-grondgebonden veehouderij. Uitbreiding en nieuwvestiging van niet-grondgebonden veehouderij is hier niet mogelijk.
• In landbouwontwikkelingsgebied heeft de niet-grondgebonden veehouderij het primaat. Deze heeft hier net als de landbouw elders in algemene zin de ruimte om door te groeien tot een bouwperceel van maximaal 1,5 hectare. Alleen in het Landbouwontwikkelingsgebied is doorgroei van een niet-grondgebonden bedrijf naar een bouwperceel van 2,5 hectare mogelijk onder voorwaarden van goede landschappelijke inpassing, verbetering dierenwelzijn, vermindering milieubelasting en verbetering volksgezondheid.
• Glastuinbouw concentreren we in twee concentratiegebiedenglastuinbouwin de Harmelerwaard en de polder Derde Bedijking in De Ronde Venen. Bundeling van glastuinbouwbedrijven vinden we uit landschappelijk oogpunt gewenst en levert bovendien economische en milieutechnische voordelen opleveren, bijvoorbeeld door samenwerking op het vlak van duurzame energie (o.a. bij de winning van aardwarmte). De toekomst van de glastuinbouw staat in beide concentratiegebieden glastuinbouw onder druk. Via gezamenlijke verkenningen willen we gebiedsgericht afspraken maken over de duurzame toekomst van de (glastuinbouwconcentratie)gebieden.
• Vestiging en uitbreiding van geitenhouderijen staan wij, in afwachting van nader onderzoek naar negatieve gevolgen van geitenhouderijen voor de volksgezondheid, niet toe.

Ons beleid en regelgeving biedt ruimte voor de transitie naar duurzame (kringloop)landbouw. Indien een innovatie zich aandient die andersoortig beleid of regelgeving vraagt, is er ruimte om in pilots met deze innovatie te experimenteren. Indien het nodig is om bewezen innovaties voor kringlooplandbouw op grote schaal mogelijk te maken, of als blijkt dat de regelgeving onvoldoende ondersteunend is om de landbouwtransitie te bevorderen (bijvoorbeeld als gevolg van aanpak stikstof), dan passen we deze aan.

4.7.2g Nieuwe functies voor stoppende agrarische bedrijven     

Ons beleid is in principe gericht op het duurzaam toekomstperspectief geven aan de agrarische bedrijven.

Daar waar de bouwpercelen gunstig liggen ten opzichte van de goede landbouwgrond is in het geval een agrarisch bedrijf stopt, het behoud van een agrarisch bouwperceel voor de landbouw wenselijk. Door het grote aantal bedrijven dat stopt, en de soms ongunstige ligging van bouwperceel ten opzichte van veldpercelen is dit echter vaak niet haalbaar. Veelal zal de voormalige bedrijfswoning een woonfunctie krijgen. De voormalige bedrijfsbebouwing kan dan blijven staan, maar kan in dat geval niet voor een bedrijfsmatige functie worden gebruikt. Een beperkte oppervlakte in de nabijheid van de woning kan worden gebruikt voor beroep of bedrijf aan huis. Om sloop van overbodig geworden bedrijfsbebouwing te stimuleren en dus verval te voorkomen, bevelen wij de saneringsregeling voor bedrijfsbebouwing aan. Veel gemeenten hanteren die: de overbodige bedrijfsbebouwing wordt onder het overgangsrecht gebracht, maar kan toch worden vervangen indien de oppervlakte met 50% afneemt.

Als een agrarisch bouwperceel geheel vrijkomt is ons beleid gericht op sloop van overbodig geworden bedrijfsbebouwing. Wij bieden via onze Omgevingsverordening in het landelijk gebied ruimte voor de bouw van één tot drie woningen (ruimte-voor-ruimte) of de vestiging van een niet-agrarische functie in ruil voor de sloop van een evenredige oppervlakte aan bedrijfsbebouwing. Daarbij is het uitgangspunt dat alle bedrijfsmatige bebouwing moet worden gesloopt. Naar mate er meer wordt gesloopt, is er meer ontwikkelruimte. We hanteren standaard normen. Hiervan kan door gemeenten worden afgeweken, indien een evenredige kwaliteitswinst anders dan sloop van gebouwen wordt bereikt. Zo ontstaat ruimte voor maatwerk: bijvoorbeeld meer dan 1 tot 3 woningen, woningen op een andere plek dan het agrarisch bouwvlak, combineren van sloop van meerdere bouwvlakken of vestiging van een groter niet-agrarisch bedrijf. We monitoren het gebruik van de regels en het daarin geboden maatwerk en passen dit zo nodig aan voor een groter doelbereik.

Bij de beoordeling van evenredige kwaliteitswinst, anders dan door sloop, kunnen onder andere de volgende aspecten een rol spelen: herstel van landschapselementen, versterking van de cultuurhistorische hoofdstructuur (agrarisch cultuurlandschap), oplossingen voor de wateropgave, realisering van wandel- en recreatievoorzieningen, de verbetering van het woonmilieu in een aangrenzende kern en extra, compact gebouwde woningen die aantoonbaar in een plaatselijke woningbehoefte voorzien. De beoordeling of sprake is van meer ruimtelijke kwaliteit is primair een verantwoordelijkheid van de gemeente. Gemeenten kunnen een eigen afweging maken om een andere, evenredige vorm van ruimtelijke kwaliteitswinst mogelijk te maken. Wij faciliteren gemeenten graag bij de invulling van het kwaliteitsbegrip. Wij stimuleren daarbij de samenwerking tussen gemeenten, bijvoorbeeld om tot uitwisseling van sloopmeters te komen. Daarmee voorkomen we verrommeling en dragen we bij aan ontstening.

Wij stimuleren intergemeentelijke samenwerking op het gebied van de aanpak van leegstand van agrarische bebouwing. In de afgelopen jaren zijn hierin al stappen gezet. Met name aan de oostelijke kant van de provincie, waar de problematiek het grootst is. Provinciebreed brengen we de problematiek van leegstand in kaart. Is leegstand slechts een probleem van de individuele eigenaar of is de ruimtelijke kwaliteit en de leefbaarheid van het landelijk gebied in het geding? Vanuit een goed beeld van de problematiek kan gewerkt worden aan een gezamenlijke aanpak die inspeelt op behoeften van eigenaren, ondermijning tegengaat en initiatiefnemers de kansen biedt voor ruimtelijke kwaliteitsverbetering. Wij gaan er van uit dat bij functiewijziging op vrijkomende agrarische bedrijfspercelen de omliggende grond in agrarisch gebruik blijft.

4.7.2h Uitvoering geven aan beleid voor ‘duurzame landbouw’     

Vanuit de rollen stimuleren/ participeren/ realiseren:

• Landbouwvisie.
• Samenwerkingsagenda Landbouw: samen met betrokkenen Landbouwvisie realiseren. Is dynamisch document om stapsgewijs de doelen te concretiseren en realiseren.
• Agenda Vitaal Platteland en de opvolger hiervan.
• Op te stellen Provinciale Voedselagenda.
• We vragen gemeenten om in omgevingsplan regels op te stellen die bijdragen aan het behouden van goed gesitueerde agrarische bouwpercelen en landbouwgrond voor de landbouw.

Vanuit de rol reguleren:

• Instructieregels voor agrarische bedrijven, geitenhouderijen en glastuinbouw.
  
  
  
  

Verstedelijkingsstrategie Regio U16     

De afgelopen decennia kende de regio een sterke groei in met name het stedelijk gebied. Prognoses wijzen uit dat dit de komende decennia zo zal blijven. De verwachting is dat er tot 2040 in de regio zo’n 99.000 – 125.000 woningen extra nodig zijn. De ambitie is om deze groei te accommoderen, met behoud van de Utrechtse kwaliteiten en de daarmee samenhangende hoge kwaliteit van leven en versterking van de concurrentiekracht. Naar verwachting is er voor de eerstkomende jaren tot 2025/2030 voldoende plancapaciteit. Er zijn mogelijkheden voor (her)ontwikkeling van locaties nabij bestaande knooppunten. Die mogelijkheden zijn geïnventariseerd en worden gemonitord. Vanwege de snel toenemende vraag naar woningen zal deze geplande woningbouw met tempo gerealiseerd moeten worden. De huidige situatie én de toenemende groei vragen om grote investeringen in de mobiliteitsnetwerken.

Zodra de geplande woningbouw gerealiseerd is, zijn er twee zoekrichtingen in beeld die gezamenlijk voldoende ruimte voor verdere woningbouw lijken te geven tot 2040 / 2050:

• grootschalige ontwikkeling in de A12 Zone tussen snelwegknooppunten Lunetten en Oudenrijn, op de visiekaart opgenomen als zoekrichting voor grootschalige integrale ontwikkeling wonen-en-werken-bereikbaarheid;
• benutten van potenties bij bestaande OV-knooppunten in de regio, op de visiekaart opgenomen als potentiële locatie voor integrale ontwikkeling wonen en werken rondom knooppunten en als prioritaire locatie voor grootschalige integrale ontwikkeling voor wonen en werken rond knooppunt

Daarnaast wordt onderzocht of aan de oostkant van het stadsgewest Utrecht specifieke (landelijke) woonmilieus toegevoegd kunnen worden voor bijvoorbeeld kenniswerkers. Ook blijft maatwerk voor kleine kernen mogelijk. Vanzelfsprekend blijven wij er in algemene zin voor kiezen om de ruimtevraag voor wonen en werken op een duurzame wijze te accommoderen via binnenstedelijke en binnendorpse ontwikkeling.

We onderzoeken eerst de potentie van deze 2 zoekrichtingen op kwantiteit en kwaliteit en in samenhang met andere opgaven. Op basis van de resultaten bepalen we of en zo ja wanneer eventuele andere locaties nodig zijn en nader onderzocht moeten worden. Mogelijk vergt dit extra investeringen voor de bereikbaarheid. Eén van de locaties die dan in beeld kan komen is Rijnenburg. Deze locatie is op de visiekaart opgenomen als lange termijn zoekrichting grootschalige integrale ontwikkeling voor wonen-werken-bereikbaarheid. Voor de kortere termijn is Rijnenburg in beeld als (tijdelijk) energielandschap. Tot 2035-2040 is Rijnenburg waarschijnlijk niet nodig om de benodigde woningbouwaantallen en werklocaties in de regio te halen. Bovendien is de auto- en OV-ontsluiting van het gebied complex en kostbaar.

De ontwikkeling van de zoekrichting A12 Zone en het zuidelijke deel van het Wiel met Spaken kan niet losgezien worden van de mogelijke ontwikkeling van de uitbreidingslocatie Rijnenburg op de lange termijn. De keuzes die worden gemaakt voor de ontsluiting van de A12 Zone, zowel voor auto als OV, en de recreatieve structuur rondom de Hollandse IJssel zijn bepalend voor de ontwikkelruimte in Rijnenburg. Daarom is het noodzakelijk om bij eventuele keuzes voor de uitwerking hiervan rekening te houden met de consequenties voor de mogelijkheden voor eventuele ontwikkeling van Rijnenburg op de lange termijn.

De genoemde locaties onderzoeken we in het Programma U Ned. Hierin werken we samen met gemeente Utrecht, regio U16 en het Rijk aan het bereikbaar houden van de regio en het mogelijk maken van toekomstige woon- en werklocaties. In het programma U Ned is het Ontwikkelperspectief Utrecht Nabij opgesteld en door Rijk, provincie Utrecht en gemeenten in de regio U16 op 25 november 2020 vastgesteld. Hiermee is een toekomstbeeld voor de regio Utrecht tot 2040 geschetst, met een doorkijk naar 2050. In aansluiting hierop verdiept de samenwerkende regio U16 dit in de ontwikkeling van het Ruimtelijk Economisch Perspectief en Programma (REP). We sluiten over en weer aan in proces en inhoud van het ontwikkelen van een toekomstbeeld voor de regio U16 en gaan gezamenlijk het proces uitlijnen voor regionaal programmeren in (sub)regio’s (zie ook paragraaf 4.4).

Om woningbouw tot 2030 te kunnen ontwikkelen zijn er op de kortere termijn mobiliteitsinvesteringen nodig. In het BO MIRT van 20 november 2019 is besloten een MIRT verkenning te starten waarbij een kansrijk maatregelpakket van € 500 miljoen voor OV en wonen in de regio Utrecht wordt ontwikkeld. Om voldoende zicht op financiering van de realisatie te hebben reserveren Rijk en regio samen € 380 miljoen euro. Met deze verkenning wordt voor drie maatregelen een serieuze start gemaakt ten behoeve van de aanleg van het eerste deel van een OV-ring, zoals opgenomen in het Koersdocument. Een aantal oplossingsrichtingen wordt verkend:

• een versterkt station Lunetten-Koningsweg.
• een oost-west HOV-verbinding.
• (HOV-)ontsluiting en gebiedsontwikkeling Nieuwegein en Utrecht Zuid-West.

Deze OV-investeringen zijn nu al nodig en bieden als bijkomend voordeel dat bereikbaarheid van de A12 Zone er door verbetert en daarmee extra woningbouwcapaciteit mogelijk wordt. Bovendien zorgt het voor een verlaging van de druk op Utrecht Centraal waardoor ook woningbouw rond andere knooppunten in de regio mogelijk wordt. De verkenning is een eerste stap hierin en moet aangevuld worden met de maatregelen die na 2030 nodig zijn om de regio en de A12 Zone bereikbaar te houden.

We willen daarbij vanzelfsprekend dat de hele provincie Utrecht goed bereikbaar blijft en streven daarom ook in deze regio naar het beter benutten van het spoor- en (H)OV-netwerk en het beter benutten van het hoofdwegennet en provinciale wegennet. Wij bezien bereikbaarheid in samenhang met wonen, werken, voorzieningen, duurzaamheid, gezondheid en veiligheid. Daarbij zetten we in op knooppuntontwikkeling om overstap tussen vervoerwijzen mogelijk te maken en het OV-gebruik te stimuleren. Daarmee willen we bereiken dat men straks naadloos kan overstappen van de ene naar de andere vervoerswijze, waarbij we nadrukkelijk het gebruik van de fiets stimuleren. Voor de fiets zetten we daarnaast in op een snelfiets routenetwerk. We zien verdere ontwikkelingsmogelijkheden bij het multimodale knooppunt Utrecht Centraal Station. In aanvulling hierop benutten we het netwerk aan bestaande knooppunten (spoor en HOV). Ook ontwikkelen we enkele nieuwe knooppunten. Naast het al genoemde Lunetten/ Koningsweg gaat het om Utrecht Science Park en Westraven. Tussen deze knopen verkennen we zoals hiervoor vermeld de mogelijkheid een aanvullende hoogwaardige OV-verbinding te realiseren. Deze verbinding kan op termijn worden doorgetrokken naar station Leidsche Rijn en via Zeist naar Amersfoort Centraal Station (zie ook paragraaf 4.5).

Voor de kleinere steden en dorpen in de regio bieden wij waar nodig en mogelijk passende ontwikkelruimte voor kleinschalige uitbreiding die nodig is om te bouwen ten behoeve van lokale vitaliteit (zie ook paragraaf 4.4).

Wij vinden het belangrijk dat de geschetste ontwikkeling op een duurzame wijze wordt vormgegeven:

• zo veel mogelijk binnenstedelijk en bij knooppunten;
• met aandacht voor klimaat-adaptieve inrichting (groen en blauw), energietransitie, energieneutrale of energieleverende gebouwen en gezondheid;
• met mee-ontwikkelen van natuur, landschap, recreatie en duurzame landbouw;
• Nieuwe Hollandse Waterlinie als drager en aanjager van omgevingskwaliteit.

Op die manier willen wij zorgen voor een complete ontwikkeling, mét respect voor de Utrechtse kwaliteiten.

We geven deze en andere criteria mee in het proces van regionaal programmeren. Omdat de regio U16 groot en veelsoortig is, kunnen wij ons voorstellen om voor de regionale programmering subregio’s te onderscheiden. De regio’s Utrecht-West en Krommerijn/ Heuvelrug verschillen immers wezenlijk van het meer verstedelijkte gebied. En binnen een regio als Utrecht-West kent een deelgebied als de Lopikerwaard al een intensieve samenwerking. De regionale programmering en het bepalen van subregio’s pakken we op in nauwe samenwerking met de U16 gemeenten en het REP waarin zij samenwerken.

Afhankelijk van de economische ontwikkeling bedraagt de maximale aanvullende behoefte aan bedrijventerreinen in de U16 116 hectare. Wij willen primair inzetten op herstructurering, verduurzaming en efficiënter ruimtegebruik op bestaande terreinen. Voorts willen wij met name de behoefte van het lokaal en regionaal gevestigde bedrijfsleven accommoderen. Over de omvang en de wijze van accommoderen gaan wij met de gemeenten en de regio in gesprek teneinde te komen tot een regionaal programma bedrijventerreinen. De verhouding ruimtevraag gerelateerd aan arbeidsplaatsen betrekken wij in deze afweging.

De provincie heeft een bloeiende kenniseconomie met kenniscentra, bedrijven en proeftuinen die samenwerkt met andere delen van ons land. In de U16 heeft het Utrecht Science Park (USP) zich ontwikkeld tot het hart van de gezondheid-gerelateerde economie in Nederland en heeft een internationale aantrekkingskracht. Het USP is daarnaast een kenniscluster van belang die de regio verre overschrijdt. We willen groei accommoderen én waarden in en rond het gebied beschermen.

De energietransitie vergt de komende jaren een grote inspanning en zal veel ruimte vragen. Wij zetten in op slimme combinaties van functies en waar mogelijk concentratie. Voor energieopwekking en warmtebronnen wordt aangesloten bij de plannen die in het kader van de Regionale energiestrategie (RES) worden opgesteld. In ons Omgevingsbeleid geven wij hiervoor kaders mee (zie ook paragraaf 4.3).

We vinden het belangrijk dat in deze grootschalige ontwikkeling ook ruimte is voor het mee-ontwikkelen van natuur, landschap, recreatie en duurzame landbouw. Deze ontwikkeling is zowel in de stad als het landelijk gebied van belang. In de stad moet voldoende groen en water aanwezig zijn en blijven. In het landelijk gebied moet de hoeveelheid (recreatief) groen mee-ontwikkelen met de verstedelijking. Er is nu al een geschat tekort van 550 hectare aan recreatief groen voor intensief gebruik. Belangrijk hierbij is om voort te bouwen op de bestaande rijkdom aan groengebieden en landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten. Van belang hierbij is ook het uitbreiden van het netwerk van recreatieve verbindingen. Deze verbinden de woonwijken en de groene gebieden in het stedelijk gebied met elkaar en met het landelijk gebied. Bovendien nodigen ze uit om gebruikt te worden door hun groene uitstraling. Dit netwerk zorgt ook voor toegankelijkheid van de grotere landschappen, zoals het Rivierengebied, het Groene Hart en de Utrechtse Heuvelrug. Belangrijk hierbij is ook het verder ontwikkelen van recreatiegebieden om deze grotere vraag naar recreatie te kunnen beantwoorden.

^{De Utrechtse Barcode voor gezond stedelijk leven voor iedereen (bron: concept Ruimtelijke Strategie Utrecht, inspraakversie, januari 2021}

^{De Utrechtse Barcode; benodigd programma voor het realiseren van 10.000 woningen (bron: concept Ruimtelijke Strategie Utrecht, inspraakversie, januari 2021)}

Ontwikkeling in het landelijk gebied     

Bij de ontwikkeling in het landelijk gebied is het onze inzet om de kwaliteiten en potenties van landschap en cultuurhistorie te behouden en versterken. Denk daarbij vooral aan de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Utrechtse Heuvelrug. We zetten in op de ontwikkeling van een robuuste groenblauwe structuur langs bestaande doorgaande waterlopen, zoals opgenomen op de visiekaart en toegelicht in hoofdstuk 2. En wij bieden voldoende gelegenheid om te zwemmen. We versterken stad/land verbindingen en investeren in groen in en om bebouwd gebied, recreatieve verbindingen, recreatiezones en (bovenlokale) dagrecreatieterreinen, waarbij ook horeca, sport en leisure een plek kunnen krijgen. Het programma Groen Groeit Mee ondersteunt dat stad en land optimaal met elkaar worden verbonden en recreatieve landschappen bereikbaar en toegankelijk worden gemaakt.

De groene ontwikkeling van de U16 staat niet op zichzelf. Deze moet worden bezien in een regio-overschrijdend perspectief, dat wil zeggen in relatie tot het Groene Hart en Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. Door te kiezen voor concentratie en combinatie van verstedelijking, houden we ruimte voor het gelijktijdig ontwikkelen van recreatie en groen. En voor natuurontwikkeling, duurzame landbouw, het opwekken van duurzame energie (conform de Regionale Energiestrategie (RES)) en de transitie van veenweidegebieden. We zoeken daarbij naar innovatieve combinaties van landbouw, natuur, bos, water, recreatie en energie om via combinatie en concentratie verder te bouwen aan de kwaliteiten van de regio.

Een stijgende groei van inwoners vraagt ook uitbreiding van de drinkwatervoorziening. Wij onderzoeken de mogelijkheden hiervoor in deze regio met het zoekgebied drinkwaterwinning Eiland van Schalkwijk. Bij de versterking van de primaire waterkeringen voor een klimaatbestendige en waterveilige provincie zetten wij ons samen met waterschappen, gemeenten en Rijk in op het meekoppelen van verschillende ambities voor onder andere natuur, recreatie en cultuurhistorie om zorg te dragen voor aantrekkelijke en toekomstbestendige dijken. Hiermee vergroten we de omgevingskwaliteit van dit rivierengebied rond de Nederrijn en Lek.

Het Rijk, regio en gebruikers zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het voorkomen van tekorten van zoetwater, hierin wordt via het Deltaprogramma samengewerkt aan het toekomstbestendig maken van het hoofd- en regionaal watersysteem, zoals het gebied rond het Amsterdam-Rijnkanaal en het Merwedekanaal.

We benutten het hydrologische systeem van de Utrechtse Heuvelrug om regenwater vast te houden en te infiltreren.

Het landelijk gebied van Utrecht-West maakt een geleidelijke transitie door, waarbij bijvoorbeeld de toeristisch-recreatieve potenties van het gebied meer en meer worden ontwikkeld. In de veenweidegebieden nemen we een mix aan maatregelen voor het tegengaan van bodemdaling in 2030 met 50%. Hiervoor zal in bepaalde gebieden een verhoging van het grondwaterpeil nodig zijn. Dit kan gevolgen hebben voor de gebruiksfuncties in die gebieden. We stimuleren kennisontwikkeling en innovaties gericht op het behoud van een rendabele melkveehouderij in combinatie met het afremmen van bodemdaling. Daarnaast zoeken we naar ander grondgebruik op agrarische percelen om de bodemdaling af te remmen en CO₂-uitstoot te verminderen. Denk aan de combinatie met duurzame energie of natuur. De combinatie landbouw-vrijetijdseconomie is naast bodemdaling en energietransitie ook een belangrijke pijler voor de ontwikkelrichting van het gebied. De stad-land relaties vormen nog een opgave.

De regio biedt vanwege de nauwe verweving van stedelijk en landelijk gebied goede mogelijkheden voor het versterken van de stad-land relaties en het realiseren van korte voedselketens. De agrarische gebieden horen bij de karakteristiek van deze regio. Het zijn veelal grotere aaneengesloten gebieden, wat verder weg gelegen van de steden, waar de primaire functie landbouw is en zal blijven. Deze landbouw gaat wel veranderen in de toekomst. De bedrijven zullen zich steeds meer richten op vormen van duurzame, circulaire kringlooplandbouw. Biodiversiteit, bodemdaling, energietransitie en watervraagstukken bieden kansen en vereisen op termijn een aangepaste bedrijfsvoering. Wij ondersteunen deze transitie naar een duurzame landbouw. Daarbij is de economische rentabiliteit van agrarische bedrijven en een duurzame toekomst van de glastuinbouwin de in deze regio gelegen concentratiegebieden een belangrijk uitgangspunt. Vrijkomende agrarische bebouwing (VAB) leidt niet tot vermindering van de ruimtelijke kwaliteit. Door goed ruimtelijk beleid wordt maatwerk geleverd met herbestemming of saldering van sloopmeters zodat op één locatie de herontwikkeling plaats vindt als mogelijke uitkomst.

Om onze opgave voor verbetering van de biodiversiteit te halen zetten wij in de regio U16 in op realisatie van 641 hectare natuur in het Natuurnetwerk Nederland en circa 1783 hectare in de Groene contour. Voor aankoop, inrichting en beheer van de nieuwe natuur in het Natuurnetwerk Nederland heeft de provincie budget. Voor de realisatie van de Groene contour zoekt het gebied naar financieringsmogelijkheden om deze ambitie te realiseren, bijvoorbeeld door dit te realiseren in combinatie met functies die geld opleveren. Hierbij kan gebruikt gemaakt worden van resultaten uit de pilots Groene contour.

Alle geschetste opgaven tezamen zullen het landschap in de U16 veranderen. De verschillende subregio’s zijn zich hiervan bewust. De Lopikerwaard (de gemeenten Lopik, Montfoort, Oudewater, IJsselstein en Woerden) bijvoorbeeld is hier actief mee bezig via het opstellen van een regionale omgevingsagenda. Zij doen dit, omdat de aanstaande veranderingen in de landbouw, de regionale vraag naar woningen en de urgentie van de klimaat- en energietransitie de Lopikerwaard raken. Ze willen aan deze veranderingen actief vormgeven op een manier die de Lopikerwaard past en versterkt. Dit doen zij door de regionale omgevingsagenda in te gaan brengen in de diverse processen waar de Lopikerwaard bij betrokken is.

Verstedelijkingsstrategie Regio Amersfoort     

De regio is erg gewild als woonplek. Naast mensen die al in de regio zijn gevestigd, is er ook sprake van enige ‘overloop’ uit de rest van de Randstad, met name uit de regio’s rond Utrecht en Amsterdam. Prognoses wijzen uit dat de regio ook de komende jaren blijft groeien, terwijl er thans al sprake is van een gespannen woningmarkt. Om tegemoet te komen aan de verwachte behoefte aan woningen zullen er in de regio Amersfoort vanaf 2020 tot 2040 26.000 tot 31.000 woningen moeten worden toegevoegd. De totale plancapaciteit (hard, zacht en potentieel) eind 2020 omvat ca. 25.000 woningen. Naar verwachting zijn er voldoende plannen om tegemoet te komen aan de opgave voor de eerstkomende jaren, met name gelegen binnen het stedelijk gebied van de gemeente Amersfoort. Wij zien goede mogelijkheden voor (her)ontwikkeling van locaties in de invloedssfeer van bestaande knooppunten, zoals bijvoorbeeld Langs Eem en Spoor en De Hoef-West. Daarnaast kunnen nog ca. 3.000 woningen worden gerealiseerd op de uitbreidingslocatie Vathorst-Bovenduist (deze locatie was als ‘Vathorst-West’ opgenomen in de Provinciale Structuurvisie 2013-2028). Om tegemoet te komen aan de woningbehoefte na 2030 is het noodzakelijk om keuzes te maken met betrekking de toekomstige stedelijke ontwikkeling. Daarbij zetten wij in op woningbouwontwikkeling binnen bestaand stedelijk gebied en/of bij bestaande of nieuwe OV-knooppunten.

Om de samenhang in het stedelijk netwerk in onze provincie verder te versterken zetten wij in op een nader te verkennen HOV-lijn tussen Amersfoort en het Utrecht Science Park. Wij willen de mogelijkheden voor ontwikkeling langs deze HOV-lijn onderzoeken teneinde het draagvlak daarvan te vergroten. Ook zetten wij in op een uitbreiding van het snelfiets routenetwerk.

Voor de kleinere steden en dorpen in de regio bieden wij waar nodig ruimte voor kleinschalige uitbreiding die nodig is om de lokale vitaliteit te behouden.

De aanvullende behoefte aan werklocaties tot 2030 voor de regio Amersfoort is recent becijferd op 31 tot 84 hectare. Wij willen primair inzetten op herstructurering, verduurzaming en efficiënter ruimtegebruik op bestaande terreinen. Verder willen wij met name de behoefte van het lokaal en regionaal gevestigde bedrijfsleven accommoderen. Over de omvang en de wijze van accommoderen gaan wij met de gemeenten en de regio in gesprek om te komen tot een regionaal programma bedrijventerreinen. De verhouding tussen de ruimtevraag en het aantal arbeidsplaatsen dat het oplevert betrekken wij in deze afweging.

Wij willen dat de ontwikkeling van groen en recreatiemogelijkheden gelijke tred houdt met de bouw van woningen. Er is nog een grote recreatieve opgave in de regio, met name rond de stad Amersfoort. Om zoveel mogelijk aan deze behoefte tegemoet te komen wordt gezocht naar een combinatie met andere functies in de groene ruimte. Bijvoorbeeld in de zuidelijke kernrandzone van Amersfoort, waarvoor diverse initiatieven zijn opgestart, maar waar ook natuurwaarden aanwezig zijn. Een ander voorbeeld: het versterken van de groenblauwe recreatieve structuur langs de Laak en de Amersfoortse beken. De groene ontwikkeling rond Amersfoort staat niet op zichzelf; deze moet worden bezien in een regio-overschrijdend perspectief, bijvoorbeeld in relatie tot het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug en daarmee ook in relatie tot het programma Groen Groeit Mee.

De energietransitie vergt de komende jaren een grote inspanning en zal veel ruimte vragen. Wij zetten in op slimme combinaties van functies en waar mogelijk concentratie. Voor energieopwekking en warmtebronnen wordt aangesloten bij de plannen die in het kader van de Regionale energiestrategie (RES) worden opgesteld. In ons omgevingsbeleid geven wij hiervoor kaders mee.

De verstedelijkingskeuzes voor de toekomst willen wij de komende periode in samenspraak met de regio maken, waarbij we wonen, werken en bereikbaarheid in samenhang willen bezien met andere opgaven zoals energie, klimaatadaptatie, drinkwatervraag, gezondheid, duurzaamheid en de bescherming van flora en fauna. In dat kader hebben wij samen met de regio Amersfoort het initiatief genomen voor het opstellen van een Ontwikkelbeeld Regio Amersfoort 2030-2040. Omdat de vraagstukken en de oplossingsrichtingen niet ophouden bij de provinciegrens, vindt hierbij tevens overleg en afstemming plaats met de provincie Gelderland.

^{Regionale Ruimtelijke Visie Regio Amersfoort (bron: Regio Amersfoort, 2018)}

Ontwikkeling in het landelijk gebied     

Bij ontwikkeling van functies in het landschap willen wij aansluiting zoeken bij en voortbouwen op de aanwezige kernkwaliteiten en cultuurhistorische waarden. Op die manier houden wij dit landschap beleefbaar en benutten we de aanwezige waarden als dragers en aanjagers van omgevingskwaliteit. De verschillende typen landschap en groen (recreatie en natuur) worden gewaardeerd en kunnen nog verder benadrukt worden. Dit kan bijvoorbeeld door de verschillende opgaven zoals bijvoorbeeld natuur, recreatie, water en energie niet versnipperd maar integraal op te pakken.

Om te voldoen aan onze opgave voor verbetering van de biodiversiteit, zetten wij in deze regio in op realisatie van 150 hectare natuur in het Natuurnetwerk Nederland en circa 870 hectare in de Groene contour. Voor de realisatie van de Groene contour zoeken we naar financieringsmogelijkheden, bijvoorbeeld door dit te realiseren in combinatie met functies die geld opleveren.

Wij ondersteunen de transitie naar een duurzame landbouw, die circulair en natuurinclusief is. De regio Amersfoort biedt vanwege de nauwe verweving van stedelijk en landelijk gebied goede mogelijkheden voor het realiseren van korte voedselketens. Naar verwachting verliest in de komende decennia veel agrarische bebouwing zijn oorspronkelijke functie. Door maatwerk en waar mogelijk herbestemming willen wij voorkomen dat dit leidt tot een afnemende ruimtelijke kwaliteit in het landelijk gebied.

In het open landschap Eemland is het inpassen van (grootschalige) ontwikkelingen een aandachtspunt. Het is bovendien een aandachtsgebied voor tegengaan bodemdaling. We zetten in op versterking van de recreatieve netwerken, vooral langs de Eem en richting de voormalige Zuiderzeekust. In de Eemvallei kan een groen/blauwe ontwikkeling worden gecombineerd met circulaire landbouw. In dit gebied onderzoeken we tevens de mogelijkheden voor een nieuwe drinkwaterwinning. Dit doen we in overleg en afstemming met de provincies Gelderland en Flevoland.

Op de Utrechtse Heuvelrug wordt natuur gecombineerd met een belangrijke recreatieve functie. Het wordt steeds drukker, plekken als Lage Vuursche en het Nationaal Militair Museum in Soesterberg zijn echte publiekstrekkers. De komende jaren willen wij deze toenemende drukte in goede banen leiden, zodat extensieve natuurgebieden in de nabijheid van intensieve recreatiegebieden kunnen bestaan. Het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug kan hierin een goede rol vervullen. Door de klimaatverandering wordt de Utrechtse Heuvelrug steeds droger. Maatregelen zijn noodzakelijk om dit tegen te gaan, bijvoorbeeld door vasthouden en infiltreren van regenwater. Aan de flanken van de Utrechtse Heuvelrug zijn maatregelen nodig om wateroverlast tegen te gaan. We werken in een Blauwe Agenda samen met gemeenten, waterschappen, drinkwaterbedrijven en terreinbeherende organisaties aan integrale wateroplossingen.

Het provinciegrensoverschrijdende en gevarieerde landschap in de Gelderse Vallei, met de vele beken leent zich bij uitstek voor een verdere combinatie van bestaande en nieuwe functies zoals landbouw, (natte) natuur, recreatie, waterberging en kleinschalige opwekking van duurzame energie.

Verstedelijkingsstrategie Regio Foodvalley     

De woningbehoefte overtreft het aanbod en ook de prognoses laten een groei zien. In de periode 2019 tot 2040 moeten er binnen het Utrechtse gedeelte van Foodvalley 7.900 tot 9.100 woningen worden gebouwd om tegemoet te komen aan de geprognotiseerde woningbehoefte. De totale plancapaciteit (hard, zacht en potentieel) omvat 5.200 woningen. Er moet dus nog aanvullende ruimte worden gezocht. Hierbij realiseren we dat de regionale woningmarkt zich niet aan provinciale grenzen houdt.

Op de korte termijn is er binnen de gemeente Veenendaal voldoende plancapaciteit om het grootste gedeelte van de woningbouwopgave te realiseren. Dit gebeurt in Veenendaal-Oost en in de nabijheid van station Veenendaal-Centrum. Na circa 2030 bereikt de gemeente Veenendaal letterlijk de grenzen van haar groei. Wanneer Renswoude, Rhenen (inclusief de daartoe behorende kernen Achterberg en Elst) ruimte nodig hebben voor kleinschalige woningbouwuitbreiding om de lokale vitaliteit te behouden, dan bieden wij ruimte.

Voor de langere termijn is het noodzakelijk om in de regio op zoek te gaan naar nieuwe locaties voor integrale ontwikkeling van wonen en werken, bij voorkeur rondom bestaande knooppunten. Samen met de gemeenten Ede, Renswoude en Veenendaal, de regio Foodvalley en de provincie Gelderland willen we allereerst de potentie van knooppunt Veenendaal-De Klomp onderzoeken. Hier ligt een relatie met de verstedelijkingsstrategie voor de regio Arnhem-Nijmegen-Foodvalley die samen met het Rijk wordt opgesteld. De grensoverschrijdende samenwerking met de provincie Gelderland, de regio Foodvalley en de daarin gelegen gemeenten geldt ook voor het verbeteren van de bereikbaarheid. Zo wordt er bij voorbeeld samengewerkt om het OV-netwerk te optimaliseren.

Het heeft onze nadrukkelijke voorkeur dat de te ontwikkelen woningbouwlocaties klimaatadaptief, energieneutraal, duurzaam, gezond en inclusief worden ingericht. Verder willen we dat de ontwikkeling van groen, cultureel aanbod en recreatiemogelijkheden in de regio gelijke tred houdt met de ontwikkeling van woningbouw. Met de nabijheid van de Nationale Parken Utrechtse Heuvelrug en de (Hoge) Veluwe en van de Grebbelinie liggen er in Foodvalley op het gebied van recreatie veel kansen. Het natuurgebied Kwintelooijen en het Fort aan de Buursteeg, één van de grootste en belangrijkste verdedigingswerken van de Grebbelinie, zijn door ons aangewezen als (bovenlokale) dagrecreatieterreinen. Wij zetten in op snelfietsroutes vanuit Veenendaal richting Amersfoort (tracé Pon-lijn) en Utrechtse Heuvelrug.

De aanvullende behoefte aan werklocaties binnen het Utrechtse gedeelte van Foodvalley tot 2030 is 4 tot 24 hectare. Onze inzet is vooral gericht op herstructurering, verduurzaming en efficiënter ruimtegebruik van bestaande bedrijventerreinen. Bovendien is onze primaire insteek accommodatie van de behoefte van het lokaal en regionaal gevestigde bedrijfsleven. Over de omvang en de wijze van accommoderen gaan wij met de gemeenten en de regio Foodvalley in gesprek om tot een regionaal programma bedrijventerreinen te komen. De verhouding tussen ruimtevraag en het aantal arbeidsplaatsen betrekken we in deze afweging.

Het is onze ambitie om in 2050 als provincie CO₂-neutraal te zijn. Om dit te halen, geven we binnen deze regio ruimte om in het kader van de Regionale Energiestrategie Foodvalley plannen te maken. En daarbij met lokaal draagvlak op zoek te gaan naar zorgvuldig ingepaste locaties voor duurzame energieopwekking en gebruik van warmtebronnen. Hierbij stellen we enkele algemene en gebiedsspecifieke voorwaarden, mede op basis van de Utrechtse kwaliteiten. We onderzoeken bijvoorbeeld met betrokken partijen (gemeente, waterschap en drinkwaterbedrijf) de mogelijkheden voor een veilig en duurzaam gebruik van de Veenendaalse ondergrond voor drinkwaterwinning en voor duurzame energie uit bodem en water.

Ontwikkeling in het landelijk gebied     

De Grebbedijk beschermt een groot deel van Midden-Nederland tegen overstroming. Als deze dijk doorbreekt, kan een groot deel van dit gebied, tot Bunschoten aan toe, overstromen. Als dijkversterkingen nodig zijn, kiezen we voor een integrale aanpak door gelijktijdig ook de ruimtelijke kwaliteit te versterken. Hierbij gaat het om functiecombinaties als bereikbaarheid, recreatie en natuur en het meekoppelen van ambities voor cultuurhistorie. Dit draagt bij aan de ambitie voor aantrekkelijke en toekomstbestendige dijken. Het Binnenveld is een aandachtsgebied voor tegengaan bodemdaling in het landelijk gebied. Op de Utrechtse Heuvelrug zetten we in op het vasthouden en infiltreren van hemelwater.

Het militair erfgoed van de Grebbelinie heeft al langer onze bijzondere aandacht. Samen met gemeenten en eigenaren hebben we geïnvesteerd in behoud en ontwikkeling van landschap en elementen. De bijzondere cultuurhistorische waarde van deze linie kan in dit gebied worden ingezet als drager en aanjager van omgevingskwaliteit.

Om onze ambitie voor realisatie van een hoogkwalitatief robuust natuurnetwerk en verbetering van de biodiversiteit te halen is in de regio Foodvalley nog 255 hectare nieuwe natuur nodig. Daarbij gaat het om tien hectare in het Natuurnetwerk Nederland en circa 245 hectare in de Groene contour. Voor de realisatie van de Groene contour wordt gezocht naar financieringsmogelijkheden, bijvoorbeeld door dit te realiseren in combinatie met functies die geld opleveren.

Het provinciegrensoverschrijdende en gevarieerde landschap in de Gelderse Vallei, met de vele beken leent zich bij uitstek voor een verdere combinatie van bestaande en nieuwe functies zoals landbouw, (natte) natuur, recreatie, waterberging en kleinschalige opwekking van duurzame energie.

Wij stimuleren baanbrekende innovaties op het gebied van circulaire landbouw, voedselproductie en gezondheid. Dat doen we onder andere via het samenwerkingsverband van de Regio Deal Foodvalley. Daarmee levert deze regio een belangrijke bijdrage aan gezond voedsel voor de toekomst. Wij ondersteunen de transitie naar een duurzame landbouw. Daarmee werken we toe naar een rendabele landbouw die circulair, natuurinclusief, klimaatneutraal en diervriendelijk is.