Hoofdstuk 1 Gaaf Gelderland     

gaaf (bijvoeglijk naamwoord, bijwoord) ongeschonden, onbeschadigd (informeel) goed, mooi, leuk: onwijs gaaf

(Dikke van Dale)

Deze Omgevingsvisie gaat over ‘Gaaf Gelderland’. ‘Gaaf’ is een woord met twee betekenissen. ‘Gaaf’ betekent ‘mooi’ en gaat over wat – historisch en landschappelijk gezien - heel en mooi en ongeschonden is. Het beschermen waard! Maar ‘Gaaf’ verwijst ook naar dat wat ‘cool’ en nieuw en vernieuwend is; aantrekkelijk voor nieuwe generaties. Het ontwikkelen waard! Beide kanten zijn van toepassing op Gelderland en onlosmakelijk verbonden met de Gelderlanders. Beide aspecten zijn dan ook opgenomen in onze Gelderse Omgevingsvisie. Wij benoemen wat voor ons van waarde is en wat we willen beschermen. En: we geven richting aan wat we willen en ook moeten veranderen en ontwikkelen. Zo kunnen we met overtuiging en in vertrouwen de provincie doorgegeven aan volgende generaties. Een Gelderland van en voor ons allemaal en voor de kinderen van de toekomst.

Willen we Gelderland in de toekomst ‘gaaf’ houden, dan moeten we daar nu wat voor doen. We staan voor stevige uitdagingen. De wereld verandert ingrijpend en snel. Er zijn grote, grensoverschrijdende ontwikkelingen die ook Gelderland raken. Het energievraagstuk, klimaatverandering, uitputting van grondstoffen, kwetsbare biodiversiteit, verdere verstedelijking in combinatie met krimp, toenemende mobiliteit op de weg en in de lucht, digitalisering, internationalisering. Uitdagingen die om antwoorden vragen. Daar hebben we elkaar voor nodig: inwoners, bedrijven, organisaties, overheden. De vraagstukken van nu zijn te groot en te ingewikkeld om los van elkaar aan te pakken. Niemand heeft de oplossing alleen in handen. Samen de krachten bundelen. Dat vraagt een andere rolinvulling, ook van ons. Steeds weer en meer samen met partners optrekken op basis van gelijkwaardigheid. En, waar dat kan en nodig is, het initiatief en de ruimte aan anderen laten. Of zelf de handschoen oppakken en doorpakken.

Om samen stappen te zetten, hebben we een gezamenlijke horizon nodig: een gedeeld vergezicht, een gedeelde ambitie dat dient als leidraad voor ons handelen. In onze Omgevingsvisie ‘Gaaf Gelderland’ beschrijven wij dit vergezicht: het beeld op de toekomst. Dit beeld is het resultaat van vele vruchtbare gesprekken met partners: inwoners, ondernemers, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties, overheden. Een vergezicht dat het accent legt op wat wij samen belangrijk vinden. Een vergezicht dat tot de verbeelding spreekt en uitnodigt en aanspoort tot actie. En: dat ons helpt bij het gesprek over de keuzes die te maken zijn bij het vinden van concrete oplossingsrichtingen.

Een gezond, veilig, schoon en welvarend Gelderland staat daarbij centraal. Dat is het streven. Dat is waar wij aan willen werken. Dit doen wij door bij de uitoefening van onze taken de focus te leggen op een duurzaam, verbonden en economisch krachtig Gelderland. Met behulp van zeven ambities – op het terrein van energietransitie, klimaatadaptatie, circulaire economie, biodiversiteit, bereikbaarheid, economisch vestigingsklimaat en op het woon- en leefklimaat – geven wij hier richting aan. En door vier 'spelregels’ of ‘DOE-principes’ – DOEN, LATEN, ZELF en SAMEN – geven we hier werking aan. Tezamen vormen zij het kader waarbinnen wij werken en afwegingen maken.

Welke afwegingen we van geval tot geval maken? Graag nodigen wij u uit om met ons hierover in gesprek te gaan: over de keuzes die gemaakt moeten worden, de prioriteiten die we daarbij stellen en de acties die wij samen inzetten. En: om afspraken te maken en deze vast te leggen in uitvoeringsprogramma’s waar we samen – ieder vanuit zijn of haar kracht en verantwoordelijkheid – aan werken. Zo geven we invulling aan de Gelderse Omgevingsvisie en realiseren we ons wensbeeld. Als koersen wijzigen en droombeelden veranderen, dan gaan wij opnieuw met u in gesprek en passen desgewenst de Gelderse Omgevingsvisie aan. De weg naar de toekomst is immers geen rechte lijn. Maar het begin van de toekomst is nu!

Gaaf Gelderland

Ik zie een Gelderland voor me

waar we alles opnieuw gebruiken

waar afval als primair probleem afvalt

en we niet met onze kop het zand induiken

Ik zie een Gelderland voor me

waar we streven naar gezond -

waar dat geldt voor het water,

voor de lucht en voor de grond

Ik zie een Gelderland voor me

waar we niet blind of bang zijn voor de toekomst -

waar we anticiperen op automatisering,

op overal draadloos internet, en op digitalisering

Ik zie een Gelderland voor me

waar werknemers op een groene manier naar hun werk toegaan -

waar bijna alles met het OV bereikbaar is, en er voldoende oplaadpunten voor de auto staan

Ik zie een Gelderland voor me

waar stad en natuur naast elkaar kunnen groeien -

waar we rekening houden met het rijzen van de industrie,

het behouden van ruimte, en het land laten bloeien

Ik zie een Gelderland voor me

waar we niet schuwen te werken aan hoe alles nu eenmaal gaat -

waar we stappen moeten en durven ondernemen tegen de grillen van het veranderend klimaat

Ik zie een Gelderland voor me

met haar voeten in de aarde -

met een gezonde industrie, een standvastige natuur,

en een uitgangspunt van waarde

Ik zie een Gelderland voor me

dat we, waar nodig, positief veranderen -

en zoiets doe je niet alleen

- maar samen met de anderen

Jesse Laport

Dichter van Gelderland

Hoofdstuk 2 Ons doel: gezond, veilig, schoon en welvarend     

Vanuit het verleden: de Kracht van Gelderland

Natuur en water

Sterke natuurkrachten hebben eeuwen geleden in Nederland huisgehouden. IJs, wind, zand en water hebben de uiteenlopende, prachtige landschappen van Gelderland gevormd. Het is de Kracht van Gelderland. Gevormd door de oerkrachten van de natuur: de stuwwallen uit de IJstijd, de grote rivieren die Gelderland doorklieven en de in het landschap nog zichtbare invloed van de Zuiderzee.

De inrichting van het landschap

Maar er is meer. Niet voor niets sloegen trekkende jagers ver voor Christus in Gelderland hun kampen op. Want ook toen al had het gebied grote aantrekkingskracht. Net zoals op verschillende Germaanse stammen en latere bewoners die hier neerstreken. Mensenhanden bewerkten de natuur en het land. En hoewel de krachten van de natuur Gelderland zijn gevarieerde vormen heeft gegeven, hebben mensen het gebied ingericht. Ingenieuze plannen leidden tot het aanleggen van de Gelderse bossen, het droogmaken van laaggelegen gronden, de aanleg van coulissen in de Achterhoek en het in goede banen leiden van rivieren. Ook dat is de Kracht van Gelderland: de mooie streken die de provincie te bieden heeft. Maar liefst 7 van de 20 nationale landschappen liggen in Gelderland. De Veluwe, de Graafschap, de omgeving bij Winterswijk, het Rivierengebied. Stuk voor stuk prachtige gebieden, waar mensen tot rust komen, ontspannen, recreëren. Gelderland is niet voor niets vakantieprovincie nummer één binnen Nederland: één op de zes binnenlandse vakanties vindt plaats in Gelderland.

Handel en onderwijs

Door groeiende landbouw en handel zijn dorpen en steden tot ontwikkeling gekomen. Op strategische plaatsen waar land- en waterwegen elkaar kruisen, zoals de Hanzesteden Nijmegen en Arnhem. Landgoederen en verbindings-, beschermings- en verdedigingswerken werden aangelegd, waaronder de Limes en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Locaties voor bedrijvigheid zijn ontwikkeld. De unieke ligging op de oostwest-as en de noordzuid-as van ons land maakt Gelderland tot op de dag van vandaag een regio met grote aantrekkingskracht. Met sterke sectoren: Food, Health, Energy, Tech, Logistiek en hun cross-overs. Tel daar bij op: de enige landbouwhogeschool in Nederland – uitgegroeid tot de Wageningen Universiteit – uniek in zijn soort in de wereld. De Radboud Universiteit en het Universitair Medisch Centrum met haar grote wetenschappelijke invloed. Plus: de kampioenen van het Gelderse midden- en kleinbedrijf. Krachtige vertegenwoordigers van de Gelderse manier van denken en vooral: doen!

Kunst, cultuur en sport

De Kracht van Gelderland is ook dat zij de bakermat is van veel nieuw talent in Nederland. Of het nu gaat om kunst of sport. Op beide vlakken biedt Gelderland een podium. De honderden culturele instellingen – waaronder de ArtEZ hogeschool voor de kunsten, het Gelders orkest, het Openlucht museum enzovoort – dragen hier aan bij. Net zoals sportvoorzieningen en -evenementen, zoals de Nijmeegse Wandelvierdaagse en sportcentra als Papendal en Omnisport.

Eenheid en verscheidenheid

De Kracht van Gelderland zit er ook in dat de verscheidenheid van de verschillende streken geen belemmering vormt om samen te werken. Integendeel. Eenheid en verscheidenheid: dat is wat de Gelderse cultuur kenmerkt en wat leidt tot creativiteit en vernieuwing. Samen optrekken en samenwerken aan en in de Gelderse gebieden. Dat is wat we doen.

Natuur en water, de inrichting van het landschap, handel en onderwijs, cultuurhistorie, kunst, cultuur en sport, eenheid en verscheidenheid. Het beste van veel werelden komt hier samen. Dit maakt Gelderland aantrekkelijk om in te wonen, te werken, te leren en te recreëren. Dit maakt Gelderland, met recht, een Gaaf Gelderland.

Gaaf Gelderland: unieke kwaliteiten en waarden die wij koesteren Gaaf Gelderland: Staat van oudsher bekend om haar Gelderse streken. Gelderse streken en hun inwoners hebben elk hun eigenheid, van waaruit zij elkaar weten te vinden; noaberschap, zorgzaamheid en soms ook een ‘gezonde’ rivaliteit; Is gevormd door haar strategische ligging tussen grote stedelijke netwerken in binnen en buitenland. Onze regio is via wegen, water en spoor, altijd dichtbij. Dit brengt ons handel; Biedt het beste van twee werelden: onze steden en dorpen met bedrijven, anderzijds onze natuur en landschappen. In elke streek worden deze werelden anders ingekleurd; Biedt een variatie aan Gelderse streken met unieke landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten: het coulisselandschap in de Achterhoek, de Veluwe met haar bossen, heidevelden en zandverstuivingen, het rivierenlandschap met dijken, oeverwallen, stuwwallen en uiterwaarden, karakteristieke dorpen en de stedelijke Regio Arnhem-Nijmegen; Heeft groene steden die dynamisch zijn en opereren op menselijke maat; Kent een diepgewortelde handelsgeest. IJzervondsten brachten al vroeg een industrie en handel op gang. Vanuit Hanzeverbonden ontstonden diepgewortelde kwaliteiten als betrouwbaarheid, handelsgeest en innovatief vakmanschap; Geeft ruimte aan Gelderse kampioenen, vaak mkb- en familiebedrijven. Zij weten hoe je op menselijk schaal en in balans met kwetsbare natuur en landschap onderneemt, met de blik gericht op de rest van de wereld; Heeft diverse kenniscentra, waaronder twee universiteiten en verschillende hogescholen, met wereldwijde uitstraling en aantrekkingskracht; Heeft een sterke economie, met topkwaliteiten in de Food-, Health-, Energy- en Techsector; Is een belangrijke schakel in het Europese logistieke netwerk met een sterk ontwikkelde logistieke sector en een goede ligging op de belangrijke Europese Corridors; Heeft een sterke creatieve sector, zoals ArtEZ hogeschool voor de kunsten; Is vakantieprovincie nummer 1 in Nederland, mede dankzij de Veluwe, het grootste aaneengesloten natuurgebied van Noordwest Europa; Is een sportieve regio. Zowel in de breedte (Wandelvierdaagse) als in de top (Papendal, Omnisport); Kent vermaarde culturele voorzieningen, festivals en evenementen (Kröller Müller museum, ArtEZ hogeschool, Nederlands Openluchtmuseum, Gelders orkest).

Naar de toekomst: een schoon, gezond, veilig en welvarend Gelderland

Vanuit ons rijke verleden en het heden werken we aan de toekomst. We bevinden ons op een cruciaal punt in de tijd. De wereld verandert ingrijpend. We zien veel op ons afkomen. Het energievraagstuk, klimaatverandering, uitputting van grondstoffen, kwetsbare biodiversiteit, digitalisering, internationalisering. Deze wereldwijde ontwikkelingen raken ook Gelderland en zetten druk op de Gelderse leefomgeving. Ze vragen van ons stevige antwoorden en oplossingen als investering in de toekomst. Niet alles kan zomaar. Balans is nodig. De Gelderse leefomgeving is in omvang beperkt. We zullen keuzes moeten maken. Met de schaarse ruimte en de vele uiteenlopende belangen en inzichten gaat dit niet vanzelf. We zullen met elkaar in gesprek moeten gaan en samen keuzes moeten maken over de vraagstukken die voorliggen en de betekenis daarvan voor de inrichting van Gelderland. Zoeken naar synergie, samenhang en uitruilmogelijkheden. Alleen dan kunnen we Gelderland ook in de toekomst gaaf te houden.

Daarom zetten wij een gezond, veilig, schoon en welvarend Gelderland centraal.

• Gezond en veilig. Dat = een gezonde leefomgeving, schone en frisse lucht, een schoon milieu, een niet vervuilde bodem, voldoende schoon en veilig (drink)water, bescherming van onze flora en fauna. Dat = voorbereid zijn op klimaatverandering, zoals hitte, droogte, bosbranden en overstromingen. En, dat = aandacht hebben voor verkeersveiligheid en veilige bedrijvigheid.
• Schoon en welvarend. Dat = een dynamisch, duurzaam en aantrekkelijk woon-, werk- en ondernemersklimaat, goed bereikbaar en met een goed functionerende arbeidsmarkt en dito kennis- en onderwijsinstellingen. Maar dat = ook: het tegengaan van schadelijke uitstoot, afval en uitputting van grondstoffen. En: het investeren in nieuwe, alternatieve vormen van energie.

Dat is waar wij voor willen gaan. Dat is waar wij in willen investeren!

Hoofdstuk 3 Waarde toevoegen: vanuit een brede blik focussen     

Waarde toevoegen

Gelderland gezond, veilig, schoon en welvarend houden en maken, kunnen wij niet alleen. Daarvoor zijn de vraagstukken – zoals het energievraagstuk, de klimaatverandering, uitputting van grondstoffen, kwetsbare biodiversiteit, verdere verstedelijking en de toenemende mobiliteit – te groot en te complex. Per definitie zijn meerdere spelers betrokken. Wij zijn één van de schakels in een omvangrijk netwerk van partijen: ondernemers, inwoners, maatschappelijke organisaties, overheden. Elke schakel in de keten voegt waarde toe. Vanuit zijn of haar eigen kracht. We willen de kracht van Gelderland benutten, want er zit veel energie in de ruim 2 miljoen inwoners en vele Gelderse ondernemers.

Wijzelf voegen als volgt waarde toe:

1. Wij hebben een brede blik op de inrichting en kwaliteit van de Gelderse leefomgeving

Wij hebben veel ervaring met de inrichting en de kwaliteit van de leefomgeving. We beschikken over kennis en kunde – opgebouwd vanuit onze manier van werken – met een breed pallet aan taken en bevoegdheden. Die taken hebben betrekking op onze omgeving: op wat er gebeurt op en in de grond, in de lucht en op en in het water (zie afbeelding). Het vormt de basis voor een gezond, veilig, schoon en welvarend Gelderland. Door dit brede pallet aan taken kunnen wij steeds met een brede blik naar de Gelderse gebieden kijken en bij de oplossing verschillende elementen aandragen en wegen. Breed kijken – vertrekkend vanuit de unieke kwaliteiten van de Gelderse streken – en steeds weer verschillende belangen en bovenregionale mogelijkheden afwegen. Dat is wat nodig is om te komen tot een goede inrichting én een goede kwaliteit van de Gelderse leefomgeving. Zeker nu we zien dat de druk op de leefomgeving – door de vraagstukken waar we vandaag de dag voor staan – toeneemt. Dit vraagt voortdurend om een afweging van verschillende belangen en waarden, die geregeld botsen. Keuzes moeten worden gemaakt, wil Gelderland een Gaaf Gelderland zijn en blijven.

2. Wij ontwikkelen en beschermen

Om Gelderland gezond, veilig, schoon en welvarend te maken en te houden, pakken we kansen en stimuleren we ontwikkelingen. En: we beschermen wat voor ons van waarde is en wat we willen behouden. We houden ons aan wettelijke voorschriften en regels, vaak bepaald door andere overheden (Europa, Rijk). Deze wettelijke eisen en bevoegdheden geven ons positie en zijn randvoorwaardelijk bij wat we doen (zie bijlage Bijlage: Wat we blijven doen... ). Steeds wegen wij af welke bevoegdheden wij inzetten om samen met onze partners onze doelen te bereiken. Als wetten of bevoegdheden knellen om tot een gezond, veilig, schoon, welvarend Gelderland te komen, dan gaan wij in gesprek over het creëren van ruimte in regels.

3. We focussen op een duurzaam, verbonden en economisch krachtig Gelderland

Hoe we onze taken invullen – wat we precies gaan doen en afwegen – varieert afhankelijk van wat de vraag is en wat nodig is. Wat wel vaststaat, is dat wij bij onze taakinvulling de focus leggen op duurzaamheid, verbondenheid en een krachtige economie als werkende bestanddelen voor een gezond, veilig, schoon en welvarend Gelderland. Zo voegen wij waarde toe. Bij alles wat we doen, stellen we ons steeds de vraag: hoe draagt dit bij aan een duurzaam én een verbonden én een economisch krachtig Gelderland. Deze focus past bij onze taken en verantwoordelijkheden. Door de focus hierop te leggen, dragen wij bij aan een gezond, veilig, schoon en welvarend Gelderland. Duurzaam, verbonden en economisch krachtig staan niet los van elkaar, maar versterken elkaar wanneer we taken 'slim' combineren en 'gericht' inzetten. De ontwikkelingen waarvoor wij staan, laten zich immers zelden terugbrengen tot uitsluitend een duurzaamheids-, verbondenheids- of economisch vraagstuk. Ze raken de leefwereld van de inwoners van Gelderland in de volle breedte, op alle drie aspecten, tegelijkertijd. Alleen door deze zaken steeds en consequent ten opzichte van elkaar te wegen, kunnen we er zeker van zijn dat we optimaal bijdragen aan een schoon, gezond, veilig én welvarend Gelderland.

Duurzaam: groen doen!

Duurzaam is voor ons geen keuze. Onze manier van wonen, werken, verplaatsen, leven moet echt anders. Het roer moet om willen we het gave Gelderland dat we hebben opgebouwd ook vast kunnen houden in de toekomst. Een duurzaam Gelderland in alle opzichten. Of het nu gaat om water, natuur, landbouw of om hoe wij wonen en werken en ons verplaatsen. Een ambitieuze, maar onvermijdelijke opgave. Duurzaam is minder zeggen en meer doen! Wij schuwen niet de lat hoog te leggen, ongewenste ontwikkelingen tegen te houden en waar nodig buiten de gebaande paden te treden. Met ons van oorsprong groene karakter zit duurzaamheid in ons DNA. We beschikken over talrijke bewezen initiatieven en kansrijke aanknopingspunten om werk te maken van een duurzame omgeving, samenleving en economie.

Blijvend Verbonden!

Wij, mensen, zijn sociale wezens. We vormen samen een gemeenschap. We willen elkaar kunnen ontmoeten. We willen ons kunnen verplaatsen en bereikbaar zijn. Dat geldt voor jong en oud, voor stedelingen en dorpelingen. Of het nu gaat om ondernemen, sociale contacten, recreatie, of het bezoeken van een van de vele Gelderse cultuur- of sportevenementen, de samenleving heeft behoefte aan flexibele en efficiënte netwerken die voor iedereen open staan en beschikbaar zijn. Naast traditionele manieren van verplaatsen - als de auto en openbaar vervoer - doen nieuwe spelers en technologieën hun intrede, zoals zelfrijdende auto’s en deelauto’s maar ook elektrische (snel)fietsen, scooters en drones. Ook in de logistiek zien we veel nieuwe, duurzame ontwikkelingen. Het is essentieel dat bestaande systemen en infrastructuur meebewegen met deze nieuwe ontwikkelingen. Ook het belang van snelle, betrouwbare en veilige data-uitwisseling is hier onderdeel van. De ontwikkelingen volgen elkaar snel op en zijn soms onstuimig. Wij vinden het belangrijk dat Gelderland ook in de toekomst optimaal bereikbaar en verbonden blijft. Dat geldt uiteraard voor de steden en belangrijke economische locaties binnen en buiten de provincie. Maar even zo goed zijn bereikbaarheid en digitale ontsluiting van het platteland van belang.

Een krachtige economie: leefbare groei!

Een economie in balans met haar sociale, ecologische en ruimtelijke omgeving: dat is waar het om gaat. Nieuwe verdienmodellen en nieuwe technologieën doen hun intrede. De internationale concurrentie neemt toe en mensen en bedrijven verhuizen sneller als het elders beter is. De maakindustrie beleeft in Nederland een her- en opwaardering. De kwaliteit van het vestigingsklimaat, een kwalitatief en kwantitatief sterke arbeidsmarkt, vakmanschap en kennisinfrastructuur worden in dit licht steeds belangrijker. Bij uitstek kan Gelderland garen spinnen bij deze nieuwe industriële revolutie. Gelderland heeft immers sterke troeven voor een internationaal onderscheidende en concurrerende positie. Zo kent Gelderland sterke clusters van economische activiteiten, een uitstekende bereikbaarheid en logistieke kracht, sociaal ondernemerschap, arbeidsmarkt, kennis en onderwijs, veel ruimte en een strategische ligging. Een goed vestigingsklimaat vereist ook een aantrekkelijk woon- en leefklimaat. Ook op dit vlak heeft Gelderland een goede uitgangspositie. De fraaie natuur, de mooie landschappen, de vele mogelijkheden op het vlak van cultuur, recreatie en toerisme en sport. Gelderland heeft economische dynamiek én ruimte voor ontspanning in het groen en is daarmee aantrekkelijk voor burgers, bedrijven én bezoekers.

4. Onze focus verder verdiepen: 7 ambities voor een duurzaam, verbonden en economisch krachtig Gelderland

Wij leggen de focus op een duurzaam, verbonden en een economisch krachtig Gelderland. Daar investeren wij in. Daar willen en kunnen we van meerwaarde zijn. Hoe doen we dat? Door zeven met elkaar samenhangende ambities na te streven waar wij het verschil kunnen maken voor een schoon, gezond, veilig en welvarend Gelderland.

Hoofdstuk 4 Onze ambities     

Toelichting bij visieschetsen:

De Omgevingsvisie Gaaf Gelderland bevat thematische visieschetsen. Deze schetsen zijn niet bedoeld als geografische plankaart of ontwikkelkaart; ze bieden geen volledig en limitatief beeld. De schetsen zijn wel een grove schets van in het oog springende bestaande en nieuwe initiatieven, kansen, mogelijkheden en ontwikkelingen die wij op dit moment zien vanuit het perspectief van de Omgevingsvisie. De schetsen sluiten op voorhand ook niets uit. De visieschetsen dienen wat ons betreft als onderlegger om met onze partners het gesprek te voeren over de thema’s, vraagstukken en oplossingsrichtingen, zowel op de schaal van Gelderland als op regionale en lokale schaal.

Hoofdstuk 5 Een visie met werking: vier Gelderse DOE principes     

Voor ons is een schoon, gezond, veilig en welvarend Gelderland meer dan een vergezicht. En is onze focus op een duurzaam, verbonden en economisch krachtig Gelderland tezamen met onze zeven ambities op deze terreinen meer dan een gedachtenoefening. Bij de invulling van de schaarse ruimte zijn lastige keuzes onvermijdelijk. Juist het effectief oplossen van ingewikkelde dilemma’s en botsende belangen vraagt om gebiedsgericht maatwerk en samenwerken. Ambities en belangen lijken al gauw tegenstrijdig, maar tegenstellingen kunnen elkaar ook versterken in de oplossing. Dat is waar wij steeds naar zoeken. Door ons brede pallet aan taken kunnen wij steeds met een brede blik naar de Gelderse gebieden kijken en bij de oplossing verschillende elementen aandragen en wegen. Breed kijken – vertrekkend vanuit de unieke kwaliteiten van de Gelderse streken – en steeds weer verschillende belangen en bovenregionale mogelijkheden afwegen. Wij willen ontwikkelingen stimuleren, ruimte maken voor nieuwe technologieën en werkgelegenheid, kansen pakken op het terrein van duurzaamheid, economische kracht en verbondenheid. Niet zomaar en overal, maar met oog voor de veiligheid en de kwaliteiten die Gelderland uniek maken. Zo gaat bijvoorbeeld clustering van bebouwing in combinatie met een open landschap voor ons boven versnippering, het omvormen van bestaande en leegstaande bebouwing heeft de voorkeur boven de aanleg van nieuwe bedrijventerreinen of woonlocaties en we optimaliseren onze bestaande infrastructuur voordat we overgaan tot het aanleggen van nieuwe wegen. We zien het als een opdracht waar we niet omheen kunnen en waar we aan willen werken. Een opdracht die ons denken en doen stuurt en waar wij ons aan houden. Uit onze focus en ambities voor een duurzaam, economisch krachtig en verbonden Gelderland volgen dan ook 'spelregels' of 'DOE-principes' voor onze verdere inzet en uitvoering. Zo geven we invulling aan onze ambities.

Onze 'DOE-principes' zijn:

DOEN:

Wij kijken breed en werken met focus consequent vanuit het perspectief van duurzaam én verbonden én economisch krachtig. Waar nodig stellen we regels en kaders ter discussie en zoeken we de ruimte;

LATEN:

Wij stimuleren geen zaken die niet aansluiten op onze visie;

ZELF:

Wij geven zelf het goede voorbeeld en nemen onze verantwoordelijkheid en zetten door als het vraagstuk erom vraagt;

SAMEN:

Wij werken met open vizier en bouwen aan gezamenlijke agenda's met onze partners en stimuleren kansen voor innovatie en kennisdeling.

Doe-principes in het kort:

Doen: We kijken breed met focus en zoeken actief ruimte

Laten: We stimuleren niets buiten onze visie

Zelf: We nemen zelf verantwoordelijkheid en geven het goede voorbeeld

Samen: We doen het samen en met oog voor innovatie

DOEN EN LATEN: een brede blik en het wegen van alle aspecten

Voor ons staat een schoon, gezond, veilig en welvarend Gelderland voorop. Daar willen wij optimaal aan bijdragen. Wij leggen daarbij de focus op een duurzaam, verbonden en economisch krachtig Gelderland. Deze focus sluit aan bij onze kennis en kunde. Wij hebben zeven ambities geformuleerd. Bij het maken van keuzes in de uitvoering maken wij steeds inzichtelijk hoe we deze ambities zien ten opzichte van elkaar wegen: wat de voorkeur heeft en wat misschien minder bedeeld wordt en op een andere manier moet worden opgepakt. Ook geven we aan in welke mate onze keuze bijdraagt aan het realiseren van onze ambities: is dat op basisniveau, zetten we een 'plus', of dragen we maximaal bij? Door dit steeds inzichtelijk te maken – dus hoe wij zaken met elkaar in verband brengen, afwegen en wat dat voor het realiseren van onze ambities betekent – maken we concreet hoe wij bijdragen aan een schoon, gezond, veilig en welvarend Gelderland.

SAMEN: Partnerschap

De vraagstukken die wij voor ons zien, zijn groot, complex en langjarig. Geen enkele partij heeft de sleutel voor de oplossing alleen in handen. Ook wij niet. Daarom zetten we samen met vele andere partners onze schouders onder initiatieven die waardevol zijn en bijdragen aan het oplossen van de vraagstukken waar we voor staan. Zoals met ondernemers, inwoners, maatschappelijke organisaties, gemeenten, waterschappen, collega-provincies, Rijk, andere overheden en onze Duitse partners. Een Gaaf Gelderland voor huidige en toekomstige generaties bouwen we niet alleen, maar samen met anderen. Waarbij de samenstelling van partners per vraagstuk wisselt.

Partnerschap is maatwerk. Bij de zoektocht naar aanpakken nodigen we partners uit om met nieuwe plannen, oplossingen en ideeën te komen. We kijken breed en wegen af. Daar waar regels goede plannen in de weg staan zoeken we actief naar mogelijkheden. Om tot oplossingen te komen, is het samen met partners (h)erkennen van het vraagstuk een cruciale eerste stap. Het je (mede-) eigenaar voelen van het vraagstuk en willen helpen aan de oplossing is de volgende. We stellen ons dan ook steeds de vragen: Waar zien wij mogelijkheden en kansen? Waar zijn wij goed in en wat willen en kunnen we zelf bijdragen? Waar zijn anderen goed in en moeten wij aan hen overlaten of hen overhalen?

Voor ons staan steeds de vraagstukken centraal. Als die vragen om een 'hand-in-hand' aanpak met partners, dan zoeken wij deze op en werken we aan coalities en allianties. Samenwerken, partnerschap, aansluiten bij energie van anderen en open staan voor nieuwe ontwikkelingen zijn voor ons van belang. Steeds onderzoeken we waar de kracht en mogelijkheden van onszelf en onze (potentiële) partners liggen: of en hoe partijen van meerwaarde kunnen en willen zijn.

SAMEN: Gebiedsgericht maatwerk

Gelderland blinkt uit in variatie. Er zijn verschillende regio’s; ieder met een eigen kleur. Elke regio, elk gebied heeft zijn eigen achtergrond en karakter; een eigen DNA. Dit kenmerkt Gelderland en maakt haar sterk. Bij de oplossingsrichtingen die wij kiezen, houden wij dan ook bewust rekening met de verscheidenheid van de Gelderse streken. Maatwerk is nodig. Elke regio heeft zijn eigen kwaliteiten, iconische projecten, specifieke locaties; 'game changers' of 'epicentra'. Zaken die een cruciale bijdrage leveren aan een gezond, veilig, schoon en welvarend Gelderland. Met onze partners in de regio verkennen wij welke kansen we kunnen en willen benutten. Daar hoort een cyclus bij van komen tot een gezamenlijke kijk op het vraagstuk, het maken van een gedeelde agenda, hier samen uitvoering aan geven en ruimte laten voor aanscherping en aanpassing. Al doende leren we van elkaar en op basis van de geleerde lessen scherpen we onze plannen aan of wijzigen we onze koers. Zo blijven we met elkaar in gesprek over wat er voor ons toe doet, welke koers we willen bewandelen en waar wij samen kansen zien en benutten.

ZELF: Bestuurskracht

Steeds kijken we naar onze eigen mogelijkheden. Waar kunnen en willen wij van meerwaarde zijn? Dat wij taken hebben met betrekking tot de inrichting en de kwaliteit van de Gelderse leefomgeving betekent niet dat wij ook altijd de eerst aangewezen partij zijn om het initiatief te nemen. Ons uitgangspunt is: hoe dichter bij de Gelderlanders hoe beter.

Wij zijn van doorslaggevende waarde:

• Als het vraagstuk een bovenlokale aanpak vraagt die niet afdoende door samenwerkende gemeenten wordt opgepakt, maar als dit wel van belang is voor een schoon, gezond, veilig en welvarend Gelderland;
• Als het vraagstuk volgens de wet onze zaak en taak is en aan onze doorzettingsmacht raakt of als onze Omgevingsvisie hier de focus op legt;
• Als wij door ons netwerk gevraagd worden om het vraagstuk op te pakken en het vraagstuk bijdraagt aan een schoon, gezond, veilig en welvarend Gelderland;
• Als wij zien dat wij, door de inzet van onze middelen, werkwijzen en instrumenten, het verschil kunnen maken voor een schoon, gezond, veilig en welvarend Gelderland.

Voorbeelden van werkwijzen en instrumenten die wij gebruiken of hebben ontwikkeld om een goede afweging te maken tussen alle drie de aspecten zijn onder andere: Het Gelderse ambitie-web; De Gelderse Gezondheidswijzer/Quickscan Gezonde leefomgeving; Gelderse Aanpak Gebiedsontwikkeling; Aanpak SteenGoed Benutten; Regionale programma's werklocaties en agenda's wonen; Regionale energie strategieën (RES); De ladder voor duurzame stedelijke ontwikkeling.

Hoofdstuk 6 Gaaf Gelderland maken we samen...     

De Omgevingsvisie Gaaf Gelderland is tot stand gekomen met de inbreng van velen. Inwoners van Gelderland – jong en oud –, gemeenten, waterschappen, instellingen en experts op het terrein van zorg, natuur, cultuur, onderwijs en vele, vele andere partners hebben in de afgelopen jaren en op meerdere momenten gedurende het proces van visievorming meegedacht, meegepraat en actief hun bijdrage geleverd. Hiervoor zijn wij een ieder zeer dankbaar.

Het begin van de toekomst van Gelderland is nu. Wij nodigen u dan ook allen van harte uit om met ons verder invulling te geven aan Gaaf Gelderland. Om met ons in gesprek te gaan over de keuzes die gemaakt moeten worden en welke prioriteiten we stellen en over de acties die wij samen moeten inzetten. En: om met ons afspraken te maken en deze vast te leggen in onder andere thematisch of gebiedsgerichte uitvoeringsprogramma’s waar we samen – ieder vanuit zijn of haar kracht en verantwoordelijkheid – aan werken. Zo geven we invulling aan de Gelderse Omgevingsvisie en realiseren we ons wensbeeld. Zo komen we tot een visie met werking. Mochten koersen wijzigen en droombeelden veranderen, dan gaan wij opnieuw met u in gesprek en passen desgewenst de Gelderse Omgevingsvisie aan. De weg naar de toekomst kent immers geen rechte lijn, maar is een gezamenlijke zoektocht.

Een visie met werking

Ruimtelijk beleid     

Al sinds 2014 is de ruimtelijke ontwikkeling van Gelderland een maatschappelijke opgave met verantwoordelijkheden voor overheden, organisaties en partners. De provincie draagt op een toekomstbestendige manier bij, met beleid dat een duurzame economische structuur in de provincie en regio’s versterkt en dat richting geeft aan de vestigingsmogelijkheden en milieugebruiksruimte voor bedrijven. Het provinciaal belang is gelegen in het vergroten van de ruimtelijke kwaliteit. Onze klimaatbestendigheid wordt vergroot, de mogelijkheden om zonne- en windenergie op te wekken zijn in kaart gebracht (zie themakaart) en onze natuur- en landschappelijke kwaliteit blijft behouden. De provincie zet zich in voor vitale steden en dorpen en voor een duurzame verstedelijking, gericht op versterking van de stedelijke netwerken, gecombineerd met aandacht voor de vitaliteit van kleine kernen en dorpen. De kwalitatieve regionale opgave voor wonen is van provinciaal belang, net als het belang dat bij locaties met een bovenlokaal ontwikkelpotentieel die potenties benut worden. Het beleid voorziet in provinciale kaders voor het terugdringen van leegstand en overcapaciteit in gemeentelijke plannen en voor zorgvuldige locatie-afwegingen op regionaal niveau, waarbij de ladder voor duurzame verstedelijking wordt ingezet. Voor wonen en werken geldt een regionale aanpak die gericht is op een gezonde en veilige woonomgeving, waarin mensen zich met elkaar verbonden voelen en die goed bereikbaar is en goede voorzieningen heeft. Voor ontwikkelingen in de niet grondgeboden landbouw hanteert de provincie het ‘plussenbeleid’. Daarmee geeft de provincie veehouders de ruimte om hun bedrijf te ontwikkelen, maar onder voorwaarden. Bij ruimtelijke ontwikkelingen en bij het beheer van terreinen wil de provincie dat aandacht wordt besteed aan onder andere het risico op natuurbranden.

De gebieden waar de opwek van zonne- en windenergie mogelijk is, zijn aangegeven op de Themakaart Ruimtelijk beleid.

Waterbeleid     

De hoofdzaken van het provinciaal beleid voor water zijn gericht op een veerkrachtig en duurzaam water- en bodemsysteem. Dit systeem bestaat uit bodem en ondergrond, grondwater en oppervlaktewater en is duurzaam als het ook in de toekomst kan blijven functioneren en in stand kan worden gehouden tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten. De provincie onderschrijft de ambitie van de Europese Kaderrichtlijn Water dat uiterlijk in 2027 het grond- en oppervlaktewater in Europa schoon en ecologisch gezond moet zijn en dat er voldoende water is voor duurzaam gebruik en voert deze uit. De beschermde gebieden voor grondwater, waterberging, de Kaderrichtlijn Water en Natura 2000 zijn leidend bij de uitwerking van dit beleid in programma’s of in kaders in de verordening. Er worden condities gesteld voor effectief en zuinig gebruik van drinkwater, speciale waterecologie (Hoogst Ecologisch Niveau wateren en Specifiek Ecologische Doelstelling wateren), (grond)waterafhankelijke landnatuur plus de beschermingszones natte landnatuur en grondwateronttrekkingen voor drinkwater en industrie, groter dan 150.000 m3/jaar. De provincie stelt via uitvoerend beleid de doelen voor de regionale wateren voor de Kaderrichtlijn Water vast en geeft daarbij ook invulling aan de voorzieningenniveaus. Met de Gelderse waterschappen en de landbouw geeft de provincie invulling aan het vasthouden van water in de bodem, het grondwater en de haarvaten van het watersysteem. Bescherming tegen overstromingen vindt primair plaats op basis van preventie, waar nodig aangevuld met maatregelen in de ruimtelijke ordening en evacuatie. Deze bescherming gebeurt bij voorkeur in combinatie met het ontwikkelen en versterken van karakteristieke riviernatuur in Natura 2000-gebieden.

De regionale functies van oppervlaktewateren zijn aangegeven op de Themakaart Waterbeleid.

Milieubeleid     

Een gezonde en veilige leefomgeving is de hoofdzaak van het milieubeleid. Dit vraagt om provinciaal beleid dat zorgt voor goede milieukwaliteit en veilige ruimtelijke keuzes. Gezondheidsschade, onacceptabele risico's en onaanvaardbare geur- en geluidhinder moeten worden voorkomen. Er wordt voldaan aan milieukwaliteitseisen. Spoedeisende bodemverontreiniging wordt gesaneerd. Ook is het van belang om op toekomstige ontwikkelingen te anticiperen, met name vanwege de energietransitie en klimaatverandering. Vooral in het stedelijk gebied kunnen de gevolgen hiervan van invloed zijn op de gezondheid. De provincie streeft naar een op gezondheid gericht benadering van de kwaliteit van de leefomgeving en het milieu.

De gebieden waar milieukwaliteit bijzondere bescherming behoeft, zijn aangegeven op de Themakaart Milieubeleid.

Natuur- en landschapsbeleid     

De provincie spant zich in voor een compact en hoogwaardig stelsel van onderling verbonden natuurgebieden en behoud en versterking van de kwaliteit van het landschap. Het Gelders Natuurnetwerk (GNN) en de Groene Ontwikkelingszone (GO) worden beschermd tegen aantasting van de kernkwaliteiten: dat zijn de natuurwaarden, de potentiële waarden en de omgevingscondities. Het GNN is een samenhangend netwerk van bestaande en te ontwikkelen natuur van internationaal, nationaal en provinciaal belang. Het uitgangspunt is dat in het GNN geen nieuwe initiatieven plaatsvinden, behalve ontwikkelingen van een groot algemeen of provinciaal belang of waarvoor geen alternatieven bestaan. In de GO is ruimte voor economische ontwikkeling in combinatie met een (substantiële) versterking van de samenhang tussen aangrenzende en inliggende natuurgebieden. De ecologische verbindingszones maken deel uit van de GO, evenals de weidevogelgebieden en de rustgebieden voor winterganzen. De provincie treft maatregelen vanwege de bescherming, de instandhouding of het herstel van biotopen, leefgebieden, een gunstige staat van instandhouding en het Natuurnetwerk Nederland. De provincie beschermt de achttien Natura2000 gebieden die in het GNN liggen. Verder richt het beleid zich op behoud van de basiskwaliteit van landschappen in Gelderland. Voor de landschappen van bovenregionale waarde geldt een beschermingsregiem met kernkwaliteiten en met een juridisch vangnet in de verordening, zodat de provincie in gesprek kan komen indien het provinciaal belang in het geding raakt.

De Natura-2000 gebieden en de bijzonder natuurgebieden zijn aangegeven op de Themakaart Natuur- en landschapsbeleid.

Verkeers- en vervoerbeleid     

De provincie streeft naar een veilige, betrouwbare en duurzame mobiliteit, als hoofdzaak van het verkeers- en vervoersbeleid. Dit wordt benaderd als een systeem waarin verschillende mobiliteitsnetwerken op elkaar inwerken, ook over provinciegrenzen heen, ter ondersteuning van een sterke economie, welvaart en welzijn. Hierbij houden wij rekening met de kwaliteit van de leefomgeving, de doorstroming binnen elk netwerk en verkeersveiligheid. De provincie heeft specifiek aandacht voor de wisselwerking en knooppunten in het systeem en gaat uit van drie principes: voorkomen, benutten en bouwen. Dit gebeurt op basis van een meerjaren-investeringsagenda en met een regionale aanpak. Via die aanpak wordt het provinciaal beleid afgestemd op het beleid van het rijk en de gemeenten. Het beleid richt zich ook op een goede regionale ontsluiting over water en ontwikkelingen van de luchtvaart.